Shkrimtari i madh Ismail Kadare ka folur në emisioni Shqip me Rudina Xhungën për çmimin e madh të Jeruzalemit, por edhe për atë që po ndodh në vendin tonë. Per Dosjet dhe per ikjen e kosovareve. Rrëfimi i shkrimtarit për atë që ka ndodhur në vitet ’90 dhe pse mosbesimi vijon edhe sot tek shqiptarët.
Rudina Xhunga: Ishte një ceremoni e jashtëzakonshme ceremonia e çmimit, ne YMCA, Jeruzalem. Çfarë lloj çmimi është ky në kategorinë e çmimeve tjera që ju keni marrë?
Ismail Kadare: Është e vërtetë që dimensionet e kremtimit të tij janë shumë të ndjeshme, shumë të fuqishme. Ishte presidenti i vendit, i cili foli relativisht gjatë, gjë e rrallë, dhe foli si profesionist, duke analizuar veprën në mënyrë konkrete. Presidenti paraardhës, ishte gjithashtu njohës dhe mik i letërsisë, unë e kam takuar disa herë, madje një herë ka bërë diçka të çuditshme. Me rastin e daljes së librit tim “Piramida” u bë një promovim për botimin në gjuhën hebraishte. U habita kur më thanë do ta kryesoj vet Shimon Perez. E kryesoi takimin si profesionist, me librin përpara, me nënvizime, duke theksuar anë të ndryshme. Dmth në këtë vend ka një traditë shumë të bukur që çmohet letërsia në nivelin më të lartë. Ky vend ka një status për t’u pasur zili në botë
Presidenti në fakt më bëri përshtypje kur fliste për librin tuaj “Aksidenti”. Menjëherë shkova më pas ta gjeja librin në hebraisht. Kishte shumë libra të tjerë tuaj, të botuar. Këtu, ju keni shumë lexues .
Kadare: Libri “Aksidenti”, është një libër i imi, i zakonshëm, nuk është as ndër të shquarit, as ndër ata më të paktët, si të thuash. Për çudi këtu ka pasur përhapje dhe sukses të ndjeshëm. Ky është fakt. Edhe unë u çudita kur përmendi disa herë këtë roman, siduket i ka pëlqyer mjaft.
Më ka bërë përshtypje, kur kam intervistuar dy shkrimtarë izraelitë Amos Oz dhe David Grossman dhe të dy flisnin për ju. Madje nuk harroj fjalën e Amos Oz: “Ka hapur një dritare për mua për të njohur Shqipërinë, e kam njohur nëpërmjet tij”. Çfarë bisede bën një shkrimtar me një shkrimtar tjetër?
Kadare: Është shumë e lehtë kur niveli i shkrimtarëve është pak a shumë i njëjtë, psikologjia e tyre është pak a shumë e ngjashme. Tjetër gjë është kur një shkrimtar është tepër i njohur, tjetri më pak i njohur e që dëshiron të njihet dhe bëjë karrierë por ska arritur ende.
R.Xh: Jeni ju i pavëmendshëm ndaj çmimeve? I keni marrë të gjithë çmimet që keni dashur?
Ismail Kadare: Në botë ka shumë çmime, por njeriu nuk mund të dalldiset pas çdo çmimi që merr. Çmimet kryesore dihen kush janë, unë kam marr disa ndoshta shumicën e çmimeve kryesore, që është Man Booker Prize, i cili jepet nga Britania e Madhe. Është çmimi që jep Spanja , çmimi Princi Asturias, ka disa ditë që është bërë Princesha Asturias ngaqë Princi u bë Mbret. Çmimi tretë më i rëndësishëm është ky i Jerusalemit megjithëse nuk mund të thuash se është aq i njohur sa këta në planin e përditshëm, por është shumë i fuqishëm, i theksueshëm nga ana morale, edhe temën e ka të bukur, jepet për lirinë në letërsi. Një çmim që e çmojnë shumë sidomos shkrimtarë që vijnë nga një botë problematike, nga një botë ende e pasqaruar mirë, siç është bota ish komuniste, ende me arkiva të mbyllura. Unë e thashë dje edhe në fjalim, që Shqipëria është shteti i fundit në hapjen e dosjeve sekrete. Liria është gjëja më sublime që ka krijuar njerëzimi, madje qëndron mbi njerëzimin vet. Nëse mund të mburret njerëzimi me diçka është se ka krijuar paradigmën e lirisë, por që ai ende nuk e arrin dot. Njerëzimi është nën nivelin e lirisë.
Ka një debat të madh për hapjen e dosjeve. Gjithmonë përsëritet ky debat, duket sikur je afër dhe asnjëherë nuk ndodh.
Kadare: Eshtë një turp që kjo nuk po ndodh. Nuk ka asnjë arsye objektive që mos të ndodhë. Ka shumë avokatë të moshapjes së dosjeve që gjejnë nga mënyrat më meskine për ta përligjur. Disa fillojnë nga një frazë që duhet ta keni dëgjuar shpesh; ata që bërtasin më shumë për hapjen e dosjeve e kanë mizën nën kësulë. Kjo është një mënyrë shumë dinake, vulgare dhe meskine për ta bllokuar procesin. Njerëzit thonë se prit se unë nuk po flas, mos kujtojnë të tjerët se kam ndonjë dosje. Janë mënyra të ulëta, dekurajuese. Ç’ti hapësh? Ato janë prishur të gjitha, janë vjedhur; thonë të tjerë. Asnjëherë nuk ka hapje dosjesh dhe arkivash, pa nxjerrë të vërteta të mëdha, pa nxjerrë të vërteta të hidhura për një shoqëri. Mirëpo bllokimi që i ka bërë Shqipëria vite me rradhë, justifikimet që kanë bërë pseudoanalistët , ndonjëherë mediat, akademikët, kanë një marrëveshje dinake të përgjithshme që kjo gjë mos të ndodhë. Kjo gjë na turpëron, sepse vendet e tjera sidoqoftë, mirë apo keq i kanë hapur, ne jemi në gradën më të fundit në Europë dhe nuk vazhdohet me arsyetime boshe për të kryer një gjë që duhet kryer. Shqyrtimi i ndërgjegjes njerëzore është absolut. Nuk është një luks, është një domosdoshmëri, nuk është një trill a kapriço, jo është i detyrueshëm.
Hapja e dosjeve nuk është kuriozitet. Çdo vend që ka shkuar përpara, falë kësaj ka shkuar.
Pse ju mendoni që mund ta çoj përpara Shqipërinë hapja e dosjeve?
Kadare: Vetvetiu e çon përpara. E nuk është siç thonë disa se do ndodhë tragjedi, do të ndodhë armiqësi, do të ndodhë ftohja e madhe. Jo, nuk është e vërtetë. E vërteta sado e hidhur të jetë ka logjikën e saj, ka një gjë pozitive brenda.
Ju folët për dosjet ashtu siç pranuat edhe faktin se vepra juaj ka një problem me lirinë për shkak se është vepër e shkruar në robëri. I ktheheni shpesh shpjegimit të veprës suaj, e ndjeni ju të nevojshme ta shpjegoni veprën, veten, Ismailin, Kadarenë?
Kadare: Ke disa detyrime kur je person publik. Unë mund të them mos më çani kryet, merruni ju, bëni ç’të doni, unë jam shkrimtar e nuk merrem, por herë pas here duhet të merresh, kur mashtrimi bëhet kaq publik, kur kalon çdo kufi, saqë është mëkat ta lësh të përhapet akoma më shumë. Më vjen turp ta përmend si shembull se është fare vulgar, por është hapur një legjendë sikur unë paskam sharë refugjatët shqiptarë. U bë gati gjë zyrtare, u detyrova të ndërhyj dhe nuk ia dola. Mashtrimi ishtë aq i fortë, saqë e mundi të vërtetën. Kohët e fundit ndodhi një ngatërresë me një revistë të huaj, i doli emri dikujt, e ky mashtrim u vu në revistë ndërkombëtare. Revista më pas kërkoi ndjesë. Është mirë, kur ka raste të tilla, të ndërhysh. Rasti i shkrimtarëve që kanë krijuar në joliri, në robëri, kjo është gjithashtu një nga rastet e mashtrimeve, që kanë prirje të bëhen zotëruese. Thuhet se ne që kemi shkruar në atë kohë vetvetiu kemi bërë letërsi të keqe, ose letërsi që s’ka pse të jetojë më. Ky problem duhet sqaruar. Letërsia është absolutisht shpërfillëse nga regjimi shoqëror, regjimi mund t’i bjerë në qafë, mund ta fusë në burg, ta pushkatojë shkrimtarin, ta torturojë por s’ka ç’i bën letërsisë, nuk e ndryshon dot letërsinë. Fakt që në kohën e Stalinit, në ish Bashkimin Sovjetik janë bërë tmerret më të mëdha dhe prapë shkrimtarët më të shquar të shekullit janë ata që kanë jetuar nën presionin stalinist. Letërsia është kundërshtim i tiranisë. Nëse është letërsi normale është antitiranike. Vetëm letërisa e keqe nuk është as antitiranike, nuk është asgjë në të vërtetë.
Në fakt nuk kanë dashur të thonë se letërsia juaj ishtë e keqe, kanë dashur të thonë se letërsia juaj, ju bën juve përfaqësues të realizmit socialist.
Kadare: Kjo s’ka asnjë kuptim. Çfarë kuptimi ka realizëm socialist? Realizëm i kohës së socializmit, është fare normale. Letërsi e kohës së komunizmit. Letërsi e realizmit socialist është letërsia që u krijua në atë kohë. Kjo fjalë as e dëmton, as e justifikon, as e lavdëron, nuk bën asgjë, është thjesht një term që e tregon, asgjë tjetër. Këtu janë thjesht spekullime të pafundme që bëhen. Disa thonë se na mbytën këto shkrimtarët e realzimit socialist, disa thonë se këta kanë mbetur po këta korifej edhe sot. Po kush i cakton këta si korifej? Letërsia ka ligjet e saj, s’ke ç’i bën ti si shtet. Letërsinë nuk e prish dot regjimi, letërsinë e prishin vet shkrimtarët. Pra nqs një regjim fabrikon shkrimtarë të pandërgjegjshëm, vetëm ata mund ta prishin letërsinë. Ashtu si një mur nuk ke nevojë ta rrëzosh duke e goditur me top, me artileri, por i vë tulla të këqija, që kur të kalojë pak kohë, të rrëzohet vetë. Pra po ne mund ta prishim letërsinë, po ne mund ta ndreqim. Ne jemi përgjegjës për të këqijat e saj, ne kemi meritën për të mirat e saj, ne shkrimtarët. Askush tjetër.
Po demokracia çfarë ndikimi ka te letërsia?
Kadare: Për çudi as demokracia, as liria që është gjëja më sublime në botë nuk e përmirëson dot letërsinë, ky është vërtetimi i kumit të pavarsisë së saj.
Dua t’i rikthehem edhe njëherë momentit që është folur për njerëzit që ikin, për njerëzit që lanë Shqipërinë. Është shkruar shprehimisht, Ismail Kadare tha se ata janë jashtëqitja e kombit.
Kadare: Kur ndodhi ikja e refugjatëve, akuza ishte e tmerrshme sepse doli që shkrimtari më i shquar shqiptarë i quajti brezin e ri që lë Shqipërinë atë që thatë juve, s’dua as ta përmend. Kjo ka ndodhur në fund të verës së 90, për 2- 3 javë unë do të ikja vetë. Kur kam ikur, unë kam bërë një hymn për këtë, për djemtë e vajzat që lanë Shqipërinë në atë mënyrë tragjike, e botova në shqip dhe në frëngjisht. Thashethemi u përhap, në fillim për të ekuilibruar këtë gjë, pas kësaj thashethemi u shumëfishua në formë hakmarrjeje kundër shkrimtarit. Unë shkrova diçka vërtet tronditëse, e kam botuar disa herë, kam përshkruar tablonë më dramatike që kam në letërsinë time, natën e ikjes së refugjatëve shqiptarë. Mashtrimi ka fituar mbi këtë fakt. Dhjetë herë mund të kem ndërhyrë unë për të korrigjuar këtë trillim, e pamundur, trillimi triumfonte gjithmonë. Kur u përsërit edhe në një revistë ndërkombëtare, u bë një skandal ende i pasqaruar plotësisht. Diktatura është jashtëzakonisht hakmarrëse, edhe e rrëzuar është hakmarrëse, ka mekanizmat e saj që veprojnë, është një frymë që ka mjete konkrete për të vepruar.
Çfarë e mban akoma gjallë këtë frymë?
Kadare: Këtë e mban një mllef i madh, një dëshpërim i madh që Shqipëria s’është më e tyre. Ka shumë njerëz që nuk e duan këtë lloj Shqipërie, njerëz që thonë; Shqipëria mos qoftë. Nuk e duan për disa arsye, se kanë humbur privilegjet e tyre, kanë humbur pushtetin që kishin, kanë humbur arrogancën e tyre, kanë humbur gjithçka, gëzohen, kur këtij vendi i shkojnë keq punët, shpirti ua do, që meqë nuk e gëzuan ata, Shqipërine, mos ta gëzojë askush. Kjo është gjëja më e keqe që po ndodh në Shqipëri, një frymë mosbesuese, një frymë e theksuar kultivimi dëshpërimi, e mungesës së shpresës. Po të shikosh njerëz krejt normalë, ndonjëherë, kur i pyet, pse ikni nga Shqipëria, thonë: Se kemi humbur shpresën. Ç’shpresë? Ai nuk di ç’është shpresa, koncepti shpresë. Çfarë shprese humbi ai njeri i thjeshtë, që lë shtëpinë e vet, lë tokën dhe ia mbath të arrijë në Vlorë, sepse u hapën fjalë se ka dy anije. Si shkon me gra dhe fëmijë, ky njeri?

Pjesë nga intervista dhënë redaktores së Radio Shkupit, Arlinda Kalisi/
Znj.Teuta pasi që në fillim të bëra një prezantim të shkurtër të tjerat do na i shpalosësh gjatë bisedës , pasi që sot shënohet 16 shkurti dita e UÇK së, pasi opinioni i gjerë të njohin si njëra ndër femrat e rralla që ka dhënë kontributin e saj kombëtar gjatë luftës së 2001 do na flasësh pak më detajisht rreth kësaj?
Po të bëjmë një retrospektive të historisë sonë kombëtare, përpjekjeve të shqiptarëve dhe këmbënguljes që gjithmonë të jemi të lirë dhe të pavarur, do të vërejmë se edhe femra shqiptare gjithmonë ka qenë përkrah trimave liridashës. Edhe unë isha njëra nga femrat e shumta të UÇK, për të cilin akt krenohem sepse përmbusha një obligim ndaj popullit për liri, drejtësi, përparim dhe emancipim të shoqërisë.
Si e sheh Teuta gjendjen e vendit tonë, gjendjen e shqiptareve të lirë pas 14 viteve janë arritur qëllimet e popullit shqiptar në këtë drejtim, cilët janë të arriturat dhe çfarë mendoni se ka ngel pa u realizuar?
Pas 14 vitesh unë aspak nuk shoh avancim të proceseve në radhë të parë gjuha dhe flamuri kombëtar nuk e ka zë vendin që i takon, nga popull shtetformues, jemi kthyer në popull me përqindje edhe atë me përqindje degraduese, të nxierr nga rregjistrimet e dështuara.
Dikur, në ish/Jugosllavi në dokumentet e identifikimit na shënohej kombësia shqiptare, kurse sot identifikohemi zyrtarisht me kombësi maqedonase.
Arsimi në përgjithësi është degraduar, në aspektin ekonomik veçanërisht familjet shqiptare janë rënuar totalisht. E gjitha vjen si rezultat i keqmenaxhimit të politikës, nga ana e përfaqësuesve tanë.
Teuta, lajmë më i freskët ishte dhe pozicionimi juaj në skenën politike si Kryetare e PPD që vërtet ishte lajm i mirë se skenës sonë i mungonte një gjë e tillë qe femrat të jenë lidere, mirëpo çfarë ndodhi Teuta, pse menjëherë për shkurtë kohë dha dorëheqje nga kjo pozitë?
Besoj se në deklaratën që lëshova për mediat, shkaqet e dorëheqjes i sqarova me saktësi. Unë si kryetare që u zgjodha në Kongres me vota demokratike, kërkova më tej që PPD ti hapë dyert për të gjithë intelektualët, doja që të mbizotërojë demokracia e brendshme, doja që për çdo sferë të krijohen komisione profesionale nga njerëz eminent. Por, aty brenda kishte një grupacion me ide të vjetra diktatoriale komuniste të cilët me çdo kusht kërkonin ti uzurponin postet kyçe të partisë, siç janë Kryetari i Kuvendit, sekretari gjeneral, postet e kryetarëve të degëve të ndaheshin në bazë të lidhjeve shoqërore e familjare. Kurse në Kongres unë ju pata premtuar, atyre që më votuan se asnjëherë nuk do të keqpërdorja besimin e tyre dhe nuk do ti tradhtoja për asnjë interes personal.
Pas shumë diskutimesh, kuptova se orientimet e mia, vizionet e mia demokratike ishin të papranueshme për personat që edhe sot e kësaj dite mbajnë vulat dhe çelësat e partisë, prandaj unë vendosa tju qëndroj besnike vizioneve të reja dhe betimit tim kombëtar.
Do vazhdon të merret me politik Teuta edhe me tej ?
Do ti rikthehem sërisht deklaratës së dorëheqjes, në fund të saj kam thënë Mirupafshim në Beteja të Ardhshme, që d.m.th., se idealet e mia vlejnë më shumë se karriera ime si Kryetare e një partie .
Teuta jeni profesoreshë e gjuhës shqipe në shkollën e mesme Kiril Pejqinoviq na thuaj si ja kaloni me nxenesit ?
Unë më mirë do ta quaja Gjimnazi i Tetovës se sa shkolla e mesme Kiril Pejqinoviq. Puna me nxënësit është pasioni im, sepse do të them se është profesion Trashëgimi Familjare.
Po si profesoreshë e gjuhe njëkohësisht merresh dhe me publicistik na thuaj çfarë më detajisht ka shkruar Teuta deri më tani , do na i përmendësh?
Teuta, merret me publicistikë, opinione, jam autore e librit Antologjia e Poezisë Arvanitase, jam redaktore e disa librave të autorëve të ndryshëm.
Çfarë të pëlqen të shkruash më së shumti?
Rrethanat më imponojnë që të mbetem zë i opozitës, mundohem të paraqes problemet që tangojnë qytetarët, por me theks të veçantë problemet në arsim.
Teuta, jeni dhe përfaqësuese e te drejtave te njeriut në Maqedoni, ku dhe keni qenë pjesëmarrëse në SHBA na thuaj me ftesë të kujt ishit atje dhe çfarë prezantuat ju atje si përfaqësuese e Maqedonisë?
Në Shtator të vitit 2012, me ftesë të disa shoqatave shqiptaro/amerikane, u ftova të marr pjesë për të prezantuar gjendjen e shqiptarëve të Maqedonisë. Ftesa mu bë si anëtare e Forumit Ndërkombëtar të të Drejtave të Njeriut dega Maqedoni. Ku unë prezantova situatën e rëndë në të cilën gjenden shqiptarët si Problemin e shtetësisë, heqjen e termit dhe librin Abetare për nxënësit shqiptar, rastet e montuara dhe dënimet e rënda që japin gjykatat e politizuara ndaj shqiptarëve. Kotë janë vetëm disa nga pikat e raportit të dorëzuar.
Tani pos punës suaj në shkollë të mesme me çfarë aktivitetesh tjera po merresh z. Teuta?
Siç ju thashë më lartë, përmos punës merrem me publicistikë e politikë dhesi çdo grua jam në shërbim të familjes.

Teuta do të bëja një retropsektiv të karriereës tënde , para se të punosh si profesoreshë e gjuhës shqipe çfarë ka punuar Teuta?
Filla pas mbarimit të studimeve, dega Gjuhë/Letërsi shqipe në UT, në bazë të mesatares së lartë, stafi pedagogjik, më ndali të punojë asistwente e lëndës së Morfolëogjisë, të cilën e ligjëronte asaj kohe prof.dr. Fadil Sulemani, rektori.
Pas disa vitesh fillova të punojë si lektore në një gazetën Global në Shkup. Me mbylljen e saj, fillova punë në Gjimnazin e Tetovës, u vazhdoj dhe sot e kësak dite.
Sa mendoni se femra shqiptare ne Maqedoni ka arritur atë ngritjen e saj intelektuale?
Femra shqiptare gjithmonë ka pasur ngritje dhe nivel intelektual, dhe mbetet në këtë piedestal.
Mendoni se është involvuar në çdo sferë, në çdo institucion?
Në rrethanat ku jeton femra shqiptare në Maqedoni dhe bindjet e prapambetura që fatkeqësisht përfshin një numër të madh të familjeve tona, janë bërë pengesë për avancimin e femrës shqiptare nëpër të gjitha sferat e jetës dhe institucionet.
Sa mendoni se numri i femrave shqiptare në Maqedoni që kyçen në politikë është i kënaqshëm, mjaftueshëm?
Përfaqësimi i femrës shqiptare në politikë, unë e do ta kisha ndarë në dy grupe 1. Një pakicë janë tu admiruar, janë aktive, kurse pjesa tjetër për fat të keq në politikë janë vetëm numra për të plotësuar përgjindjen që e kërkon ligji.
Mundë të na flasësh pak për anën tuaj private je martuar me Arben Llallën nga Shqipëria ku ke dhe një djalë na thuaj nga lindi dashuria me Arbenin ju kujtohet takimi i parë dhe si vendoset te martoheni me të?
UT u bë shkaku i njohjes sonë, asaj kohe Arbeni kishte një marrëveshje me UT dhe vinte të mbajë disa ligjërata për çështjen e arvanitasve të Greqisë.
Ke kohë për Arbenin, djalin, të afërmit të tjerë miqtë?
Për të dashurit dhe miqtë e ki gjithmonë gjendet kohë, në rradhë të parë koha i përket përkushtimit familjar.
Sa je prezente në manifestime të ndryshme qoftë politike , qoftë kulturore, ke kohë për ti ndjekur gjithë këto?
Nuk besoj se ka aq aktivitete kulturore sa që të mos na dali koha për të qenë prezentë.
Çfarë literature preferon të lexosh, të ndodh ndonjëherë të rikthehesh për të rilexuar ndonjë gjë?
Lexoj, dhe mundohem të ndjek botimin e librave të rinjë, shtypin ditor. Shpeshherë më ndodh të rrikthehem për të rilexuar librat sepse e do profesioni im.
Cilët autor do i kishe veçuar?
Autorët e Rilindjes Kombëtare, sepse mbeten frymëzimi I vetëm I edukimit të brezave të rinjë në aspektin Kombëtar.
Cilat do jenë planet për të ardhmen në aspektin profesional por dhe privat?
E ardhmja nuk e dime se çfarë na ofron, por unë di vetëm se do të mbetem e paluhatur në bindjet e mia.
Cili do jetë mesazhi juaj për femrat shqiptare?
Në rradhë të pare femra duhet të jetë këmbëngulëse për të drejtat e saja, të ketë besim në vetvete sepse mundet, ka energji, ka potencial për të arritur atje ku dëshiron.
Por unë mesazhin do tua adresoja meshkujve sepse ata duhet ta pranojnë ndryshimin dhe barazinë gjinore.

Bisedë me Ardita Statovcin, pianisten e madhe shqiptare nga Kosova/
Nga Abdurahim Ashiku/
Kam biseduar në jetën time me shumë njerëz, por biseda me Ardita Statovcin ishte e jashtëzakonshme. Ishte një çast që nuk do ta harroj kurrë. E bukur, në moshën e luleve të jetës, (vetëm 29 vjeçe) me një buzëqeshje prej nga kroi i pastër i zërit të saj rridhte, si rrjedhin krojet në natyrën e virgjër të maleve shqiptare.
Ajo që më befasoi tek Ardita Statovci është SHQIPJA e saj, Gjuha Shqipe në një pastërti që edhe studentët e Gjuhë –letërsisë, edhe akademikët e Drejtshkrimit të Gjuhës Letrare Shqipe, do ta kishin zili, do të ulnin kokën me respekt. Ardita Statovci vetëm katërmbëdhjetë vjet ka qenë në takim të përditshëm me gjuhën shqipe, vetëm në moshën fëminore, madje me gjuhën shqipe në dialektin e Kosovës, në gegërisht, kurse 15 vjet të tjerë të jetës i ka kaluar (dhe vazhdon ti kalojë) me gjuhën gjermane, angleze, franceze, italiane… ku ka studiuar dhe jep koncertet e saj të mrekullueshme. Në bisedën me të, në asnjë rast, nuk dëgjova të përziejë asnjë fjalë gjermanisht ku ka kaluar pjesën më të madhe të jetës, dhe ku jeton edhe sot.
Një shembull ky që të bën ta nderosh dhe respektosh më tepër se për duart e shpirtin e saj mbi tastierën e pianos, për Gjuhën Shqipe…
Në tej; biseda me Ardita Statovcin më 4 gusht 2011 në hollin e hotel ERALD në Prishtinë. Dhe në fund; një biografi e jetës dhe krijimtarisë së saj marrë nga klikimi në Google me emrin Ardita Statovci, vlerësime për artisten – publikuar në shqip, anglisht, gjermanisht, në gjuhët që lexuesi njeh.
Abdurahim Ashiku
Mund të prezantoheni?
Quhem Ardita Statovci. Jam nga Prishtina, pra nga Kosova. Kam lindur në Prishtinë. Në moshën 15 vjeçare shkova në Austri, përkatësisht në Salzburg, në universitetin e njohur të muzikës Mozarteum për të studiuar. Kam mbaruar studimet atje. Edhe studimet e magjistraturës. Më vonë kam studiuar edhe në Universitetin e Indianës në Shtetet e Bashkuara të Amerikës tek pianisti i dëgjuar legjendar 87 vjeçar Menahem Pressler. Në Itali kam studiuar në Academinë Pianistike në Imola tek Franco Scala dhe Boris Petrushansky. Dhe tani mbaj koncerte në vende të ndryshme të Evropës, Amerikës e kështu me radhë.
Mund ta kujtoni koncertin tuaj të parë?
Po. Me këtë rast do t’ju tregoja një përjetim shumë të bukur, ndoshta një nga koncertet më të mëdha në atë kohë kur isha fëmijë. Ky profesion kërkon vazhdimisht paraqitje para publikut, kjo do të thotë që nuk ishte ashtu detyrimisht hera e parë që paraqitesha para publikut. Fitova çmimin “Talent i Kosovës” në moshën 8-9 vjeçe sa isha. Duhej kaluar një garë, garë muzikore e kam fjalën, konkurse siç i quani në Shqipëri, përndryshe…
Garë është fjalë shqipe kurse konkurs…
Epo bravo. Edhe unë dakordohem….përndryshe nuk ishte e lejuar që fëmijët kaq të vegjël të merrnin pjesë. Nga shkolla e muzikës ishin fëmijë nën moshë. Mësuesja ime insistoi që unë të merrja pjesë. Me të vërtetë e fitova çmimin “Talent i Kosovës”. Koncerti mbahej në “Sallën e Kuqe” e cila konsiderohej më e mira. Salla është e madhe dhe në sytë e mi si fëmijë më dukej gjigante, më dukej e pafundme. Ishte një publik i tërë që mbushte sallën. Ishte një ndjenjë e papërshkueshme. Më kujtohet që pata luajtur një vals të Shtrausit që e njihja edhe nga filmat vizatimor me Tomin dhe Xherrin. Luajta edhe një tokakina nga Kavalevski që në atë kohë ishte shumë e vështirë për duart e njoma të një fëmije. E tëra ishte një mrekulli dhe ende, disi ende, e kam atë ndjenjën e paraqitjes.
Si u ndjetë me fitimin e çmimit dhe si ndikoi ky në të ardhmen Tuaj?
Që kur kam filluar pianon e deri sot ishte një proces shumë i natyrshëm, u zhvillua në një nevojë të përditshme, një punë njësoj sikur sportisti, pra me orë të tëra për të mbajtur, si të themi hapin qoftë ky për koncertimin, pastaj për memorien sepse të gjitha gjërat interpretohen përmendësh. Çmimi ishte një sadisfaksion, pranimi i punës të një fëmije të vogël atëbotë. Ishte fantastike që më jepej rasti të paraqitesha në një sallë gjigante me gjithë ata njerëz. Dhe deri më sot i gjithë procesi ka vazhduar shumë natyrshëm; me koncertet, me studimet.

Ishit ulur në piano. Si ishte…
Vaj halli ishte. Por kjo e tregon se njeriu kërkon vullnet, disiplinë, mund edhe në kushtet janë si janë. Ishte në se nuk gaboj Blutmer që edhe para dy viteve e kemi pas atë piano edhe pse atë korpusin rezonues e kishte çarë për mesi. Këto ishin kushtet e Kosovës që nuk kishte në fakt të tjera. Por tani e ka një më të mirë në Sallën e Kuqe.
Kur ikët nga Kosova?
Në vitin 1997.
Dhe u vendosët ku?
Në Salzsburg, në vendlindjen e Moxartit.
Moxarti i madh që vdiq në varfëri të plotë, u varros në një varr masiv nga bashkia, siç e tregon edhe filmi për jetën e tij të shkurtër…
Ashtu është.
Unë e kam parë filmin, e kam librin mbi jetëshkrimin e Moxartit, kam ndjekur në vitet ‘60’të operat që janë dhënë në teatrin e Operas dhe Baletit në Tiranë, operat më me zë në botë, nuk kam lënë shfaqje pa parë. Megjithëse nuk mund të them se kam vesh të hollë muzike, përsëri i kam ndjekë atëherë dhe, edhe sot, i ndjek vazhdimisht në filmat biografikë për kompozitorët e mëdhenj. Kam një numër të konsiderueshëm CD të cilat i përdor në çaste qetësimi shpirtëror.
Bravo, shumë mirë….
Më fal se fluturova pak në vitet e rinisë time, pesëdhjetë vjet të shkuara. Atëherë vazhdojmë me udhëtimin tuaj në Salzburg. Si iu duk Salzburgu një vajze të re kosovare ?
Kur shkova në Salzburg isha vetëm 15 vjeçe. Shkova drejt në një nga universitetet më me famë botërore, „Mozarteum“ në Salzburg të Austrisë. Aty gravitojnë njerëz nga të gjithë kontinentet. Ishin një numër shumë i madh kolegesh nga e gjithë bota. Në klasën e profesorit tim ishin nga Japonia, Korea Jugore dhe Kina. Ata janë njerëz me disiplinë të hatashme. Ata janë mësuar që fëmijë të punojnë jashtëzakonisht shumë. Dhe ata duan të kenë jo arritje të shkëlqyeshme por të shkëlqyeshme- të shkëlqyeshme të themi kështu, të shkallës së lartë, të jashtëzakonshme, kështu që automatikisht vihesha në konkurrencë me një botë të tillë. Nuk ishin vetëm aziatët që ishin në atë universitet. Kishte edhe nga Afrika e Jugut, nga Australia për të mos folur për vendet e tjera të Evropës, Shteteve të Bashkuara të Amerikës, të Amerikës Latine etj. Ishte një sfidë kur vije nga një vend që nuk kishte mundësinë e shkollave të zhvilluara, shkollën e zhvilluar pianistike siç është shkolla ruse, shkolla gjermane apo franceze. Ishte shumë sfiduese përkundër punës në këtë fushë ku nevojitet shumë edhe tradita e mbledhur me kohë. Përderisa austriakët, gjermanët po themi e kanë Bahun, babanë e muzikës që kishte lindur në vitin 1685 që do të thotë se po flasim për shekullin e 17-të, ne si Kosovë në shekullin 21 luftojmë për lirinë e censurës. Ishte shumë sfiduese, por e kisha si qëllim parësor, që e kam edhe sot dhe që kjo ishte ajo që më mbante të vazhdoj edhe më tutje.
Patët vështirësi që ti kaloni gjithë këto aziatë…?
Nuk ishte e lehtë, kjo kur vjen nga mentaliteti shqiptar që e kemi një edukatë bujare dhe zemërgjerë. Unë që në familje dhe vetë jam mësuar të kem kujdes edhe për të tjerët, larg egoizmit që patjetër të jem e para dhe të kem pianon më të mirë për të studiuar. Në këtë aspekt nuk ishte e lehtë për mua. Përderisa kolegia koreane, në rrafshin shoqëror mund të jetë shumë e dashur, kur vjen puna në se të dyja ndodheshim në të njëjtin autobus për të shkuar deri tek portieri i universitetit për të marrë çelësin për tu ushtruar në piano, ajo do të vraponte nga autobusi deri tek portieri për të marrë pianon më të mirë. Kjo për mua ishte e pakonceptueshme, Ne ishim mësuar si shqiptarë të kemi kujdes ti ndihmojmë të tjerët e kështu me radhë. Kjo ishte një vështirësi si ta them censure në se shikohet në rrafshin social. Me kohë i mësova edhe këto.
Mësove të vraposh?
Jo nuk u mësova të vrapoj, mësova të zgjohesha edhe më herët nga se duhej, për të pasur rastin.
Vetë kompozoni?
Jo detyrimisht. Para se të interpretosh vepra muzikore duhet ti kesh analizuar gjerë në aspektin e harmonisë, të analizës muzikore, në aspektin politiko-shoqëror që lidhet me vitin e kompozimit dhe pse është kompozuar. Është e njohur etida revolucionare e Shopenit. Kur u kompozua kjo po ndodhte kryengritja e Varshavës. Ai ishte i sëmurë dhe nuk mund të merrte pjesë në Kryengritje. Ajo çfarë bëri, ajo çfarë ai mund të bënte për ta përkrahur këtë kryengritje, ishte kompozimi i etidës revolucionare të dymbëdhjetës që është një ndër pjesët më të popullarizuara në fushën e muzikës. Mua më është dashur të jap provimet e kompozimit me kompozitorë shumë të njohur. Në Salzburg kam mësuar bazat e kompozimit por unë jam interprete, unë merrem me kompozimet e bëra.
Mbas shkollës cilët ishin hapat tuaj në botës e muzikës?
Krahas studimeve, magjistraturës e kështu me radhë, koncerteve, koncertualet që është qëllimi qenësor i pianistes ose studentit që studion piano, tërë kohës kisha mbajtur edhe koncerte. Pasi përfundova në Salzburg edhe magjistraturën koncertet u intensifikuan dhe paraqitjet koncertale nëpër vende të ndryshme të botës. Më rastisi fati i mirë që të punoja me pianistin legjendar 87 vjeçar Menahem Pressler në Indiana University në Bloomington në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, me një masterplan të shkurtër në Vermond të SHBA dhe kështu në vijim të shkoja në Universitetin e Indianës ku punova intensivisht duke krijuar një përvojë të mrekullueshme. Pressler është një pianist që përkundër namit që ka, punon natë e ditë. Përveç që udhëton aq shumë ende punon dhe ushtron gjithë kohës.
Pas Amerikës kam qenë në Itali ku vazhdoj të shkoj herë pas here në Parkun e Akademisë së njohur Pianistike në Imola, një ambient i mrekullueshëm që tregon se si mund ta ruajmë edhe trashëgiminë kulturore. I gjithë aktiviteti pianistik zhvillohet në një kala të qytetit që nga jashtë të duket vetëm si monument ku mund të shkojnë turistët. Është një derëz e vogël me një zile dhe brenda dhomat me piano. Për mua është me të vërtetë shumë e veçantë.
Në çfarë skenash keni luajtur?
Në shtete të ndryshme; në Gjermani, Austri, Francë, Maqedoni, Spanjë, Itali, Kosovë, Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe shumë e shumë vende të tjerë.
Në cilën skenë keni ndjerë krenarinë e të qenit kosovare?
Gjithkund. Në biografinë time kudo kam thënë se quhem Ardita Statovci, lindur në Kosovë, në Prishtinë, jam shqiptare…
Ndonjë emocion të veçantë në shfaqjet tuaja ku kanë marrë pjesë edhe shqiptarë, emocion që ka lindur nga prania e tyre?
Koncerti si i tillë është një emocion në vetvete. Nuk mund ta dish përpara se çfarë do të ndodhë. Varet edhe nga disponimi momental i publikut në qoftë se e shikon në rrafshin e psikologjisë së muzikës që nga disponimi momental i publikut se si e percepton çfarë po dëgjon nga interpreti dhe varet thjesht edhe nga momenti. Kjo është edhe bukuria e muzikës së gjallë. Një CD kurrë nuk mund ta arrijë atë efekt që ka muzika e gjallë, pra CD është ai moment që është dhënë një herë dhe këtë mund ta dëgjosh edhe njëzet herë. Interpreti në skenë, edhe në se luan të njëjtën vepër, dhe në se e luan shtatëmbëdhjetë herë ajo do të jetë shtatëmbëdhjetë herë ndryshe. Kurrë nuk ka mundësi të përsëritet i njëjti interpretim, me ato emocione në të njëjtën mënyrë. Secili koncert ka një veçanti.
Unë gëzohem natyrisht kur ka shqiptarë që u interesojnë këto lloj koncertesh, marrin pjesë dhe emocionohen edhe ata, emocionohem edhe unë. Janë momente të bukura.
Dëshironi të luani në Athinë?
Greqia është një vend ku ende nuk kam pasur koncert. Por në se më lejohet të them edhe Shqipëria…

Edhe në Shqipëri nuk keni luajtur?
Po, nuk kam luajtur. Nuk kam pasur ndonjë rast deri tani për të dhënë koncert në Shqipëri.
Unë desha që një ditë të ishe në Athinë në një sallë të madhe ku të kishte edhe shumë shqiptarë emigrantë…kurse ju nuk paskeni shkuar ende në Shqipëri, nuk paskeni marrë një ftesë nga Shqipëria…
Kështu është. Në Maqedoni, në Shkup kam mbajtur koncert ku ka pas shumë shqiptarë, në Kosovë kuptohet kurse në Shqipëri nuk më është dhënë rasti ende akoma. Edhe në Itali ku ka shqiptarë kam dhënë po në Shqipëri, në shtetin Amë!? Është me të vërtetë një mundësi e bukur…
Një ëndërr…
Qesh me shpirt…
Megjithatë unë do të dëshiroja të ishe edhe në Athinë, t’ju dëgjoja në një intervistë në televizionet greke, gjë që e kanë bërë dhe e bëjnë me respekt për artistët shqiptarë, të takoheshit me instrumentistë “violinë e parë” shqiptarë që kanë mbushur deri në 65 për qind orkestrat simfonike të Athinës dhe Selanikut.
Po. Kam dëgjuar që orkestrat simfonike greke kanë në gjirin e vet 65 për qind shqiptarë. E di.
Kam dëgjuar dhe më pas kam intervistuar në Irodhion e lashtë Vaso Tolen në ditën kur u dha Opera “Eumenidet”, operë që fitoi çmimin e parë në konkursin mbarëbotëror për hapjen e lojrave olimpike Athina-2004, operë ku këngëtarë të mëdhenj nga të pestë kontinentet këndonin shqip. Kam dëgjuar dhe më pas kam intervistuar tre instrumentistë shqiptarë të orkestrës së Selanikut që luanin në teatrin e madh antik në shkëmbinjtë e Akropolit, në Irodhio, instrumentistë që ishin “violinë e parë” e orkestrës. Në Athinë ka shumë instrumentistë, balerinë shqiptarë që kanë kapur qiejt e interpretimit.
Po kam dëgjuar shumë për ta dhe dëshira ime është që një ditë të luaj bashkë me ta.
Jeta juaj familjare si lidhet? Nëna, një profesoreshë e nderuar që unë pata kënaqësinë ta dëgjoj në Seminarin e 7-të Mbarëkombëtar për Gjuhën Shqipe në Diasporë” në një leksion brilant për veshjen popullore shqiptare…
Do t’ju tregoj por pa modesti edhe për faktin se jeni në Athinë. Vij nga një familje shkencëtarësh. Jemi tri vajza. Unë jam më e vogla. Babai im ishte personalitet publik shqiptar Profesor Doktor Ejup Statovci, rektor i Universitetit të Prishtinës. Pikërisht gjatë atyre viteve kur punonim në ato shtëpitë shkolla 1991-1997. Ai tani ka vdekur…

T’ju ketë lënë jetë, të jeni krenarë për të…

Faleminderit! Nëna ime, siç e patë edhe në ligjëratën sot, Profesor Doktor Drita Halimi-Statovci është etnologe. Etnologjinë e kemi traditë në familje. Gjyshi, Kadri Halimi, ishte etnologu i parë shqiptar në Kosovë. Nëna merret me këtë profesion. Është edhe një kushërirë e familjes Halimi që vazhdon me këtë profesion. Kemi bërë kështu një traditë të etnologjisë në familje. Dy motrat e mija, njëra është ekonomiste kurse tjetra është inxhiniere e informatikës, kurse unë jam pianiste. Ky është formacioni i familjes.

Ata kanë ndonjë dell muzikor?

Jo, jo. Janë admirues të mëdhenj të muzikës. Të gjithë luajnë, ose kanë luajtur, përfshirë edhe babanë, pianon, ai madje ka luajt edhe violinën. Nëna ime dhe dy motrat kanë mësuar pianon në shkollën e muzikës dhe kjo u bë e nënkuptueshme edhe për mua që të shkoja në shkollën e muzikës. Ata janë adhurues të mëdhenj të muzikës edhe pse mbahen modestë, janë njohës shumë të mirë të muzikës.

Jeni vajza më e vogël me dy motra më të mëdha. Jeni teze?

Po. Të dyja nga motrat e kanë nga një djalë. Kjo do të thotë se kam nga dy nipa.

Po vetë si je?

Shumë mirë. (Qesh me shpirt)

Faleminderit shumë. Ishte një kënaqësi e madhe për mua. Besoj se do të jetë kënaqësi dhe mburrje edhe për lexuesin emigrant në Greqi që kanë një artiste të madhe si Ju.

Ju faleminderit edhe ju!
* * *
Shënim:
Intervistën me pianisten e madhe Ardita Statovci ia përcolla menjëherë drejtorit të atëhershme të Teatrit të Operës dhe Baletit me shënimin që ta ftojnë shqiptaren e madhe në një koncert në Tiranë si një plotësim të ëndrrës së saj…
Nuk mora përgjigje.
Dhe tash katër vjet që nga ajo kohë nuk kam dëgjuar që Ardita të jetë ftuar në Tiranë…
Abdurahim Ashiku, Athinë 17 shkurt 2015

FRAGMENTE NGA JETA E NJË PIANISTJE TË MADHE….
Si njihet në botë ARDITA STATOVCI…
Ardita Statovci është pianiste shqiptare. Lindi në Prishtinë, Kosovë më 2 mars 1982 si vajza më e re e dy profesorëve të Universitetit të Prishtinës. Që nga mosha tetë vjeçare ajo filloi të vijojë mësimet në piano tek prof. Hadije Gjinali në shkollën e ulët të muzikës “Prenk Jakova” në Prishtinë, duke kryer vitin e dytë dhe të tretë në një vit shkollor – gjë që e përsëriti edhe në klasën e shtatë dhe të tetë të shkollës fillore që e ndoqi paralel me shkollën e muzikës. Dy herë është shpërblyer me Çmimin “Talenti Kosovar”. Në moshën 13 vjeçare ajo u transferua në klasën e Lejla Haxhiu-Pula në shkollën e mesme të muzikës “Prenk Jakova”. Në moshën 14 vjeçare ajo u paraqit në koncertin e saj të parë solistik, ndërsa në moshën 15 vjeçare u pranua në Akademinë e Arteve në Prishtinë, Universiteti i Prishtinës dhe më 12 Tetor 1997 ajo u paraqit në koncertin e saj të parë në Austri nën patronazhin e Shoqatës për Teatër Muzikor në Vjenë.
Menjëherë pason pranimi i saj (pra në moshën 15 vjeçe) në Universitetin me famë botërore „Mozarteum“ në Salzburg të Austrisë, ku në vitin 2004 ajo diplomon në klasën koncertale të prof. Christoph Lieske. Gjatë studimeve të saj muzikore kreu shkollën e mesme kur ishte vetëm 16 vjeçare. Në gusht të vitit 1999 në Wolfsegg, Austri, për një periudhë mjaft të shkurtër realizon pjesën solo në piano dhe udhëhoqi performimin e parë të Baletit Come Una Danza të Richard Adamas, të kompozuar nga Kurt Rapf me rastin e 25 vjetorit Jubilar të Seminarit të Baletit të Shoqatës për Teatër Muzikor, duke shënuar një sukses sensacional, gjë që e përsëriti në gusht të vitit 2000 me Játékok nga G. Kurtág dhe me 2001 me “Humoreske” nga Schumann (gjithashtu në koreografi të Adamas).
Që nga viti 1997 Shoqata për Teatër Muzikor – Vjenë, një numër i anëtarëve dhe përkrahësve të kësaj shoqate e kanë përkrahur Ardita Statovcin në shkollimin e saj artistik në Austri. Më 2004 u shpërblye me bursë nga “Internationale Stiftung Mozarteum”. Kreu masterkurse me Menahem Pressler, Peter Donohoe, Stefan Arnold, Cyprien Katsaris, Thomas Larcher, Dubravka Tomsic, Elisabeth Leonskaja, Norman Shetler, Riccardo Risaliti, Paul Badura-Skoda, Carmen Piazzini si dhe të tjerë. Statovci ka bërë TV dhe radio inçizime të shumta.
Koncertoi në vende të ndryshme (Kosovë, Austri, SHBA, Zvicër, Itali, Maqedoni, Spanjë, Kroaci, Francë, Angli, Bosnjë,Hungari, Gjermani etj.), si soliste me orkestër, me recitale pianistike si dhe me muzikë kamertale. Në vitin 2005 ajo fitoi në Yehudi Menuhin Live Music Now Salzburg. Në vitin 2005 pëkrahet nga Rotary Club, Salzburg. Me 2006 fiton çmimin “Bösendorfer Preis” Mozarteum, Salzburg.
Në dhjetor të vitit 2007, përfundon studimet e magjistraturës ne Universitetin MOZARTEUM në Salzburg (Austri), në klasën e prof. Christoph LIESKE, me ç‘rast juria internacionale unanimisht i jep vlerësimin maksimal.
Në prill të vitit 2008 iu nda bursa “Fohnstipendium” (bursë e paraparë për artistë tejet të talentuar në Austri).
Në vitin 2008 doli CD-ja e saj (inçizim live në Salzburg) me vepra nga Brahms-i, Beethoven-i dhe Dutilleux.
Për arritjet e saj të jashtëzakonshme si absolvente e Universitetit Mozarteum u shpërblye me bursë një vjecare (2008/09) nga Qeveria Federale Austriake për shkencë dhe hulumtim (BMWF), për te vijuar studimet posdiplomike në Itali, në Academinë Pianistike në Imola tek Franco Scala dhe Boris Petrushansky.
Në vitin 2009 Ardita Statovci studioi me pianistin legjendar Menahem Pressler në Indiana University në Bloomington/SHBA.
Po ashtu në 2009 ajo u shpërblye nga Ministria Austriake Federale Për Arsim, Art dhe Kulturë me “Bursë shtetërore” që është një bursë speciale për artistët e rinj të suksesshëm.
Ardita Statovci së fundi është nominuar nga “Steinway & Sons” si Ariste e Re e Steinway-it.
Pianistja e re kosovare Ardita Statovci, është ftuar për të interpretuar si soliste në vend të ikonës së pianizmit botëror, Martha Argerich-it, nën dirigjimin e njërit nga dirigjentët më të mëdhenj të kohës së sotme, Claudio Abbado-s, e shoqëruar nga orkestrat “Gustav Mahler Chamber Orchestra” dhe “Mozart Orchestra”.

Profesoresha amerikane, Carrie Hooper: Ëndrrat e mija; Dua ta ndaj me njerëz të tjerë pasionin tim për Shqipërinë, gjuhën shqipe dhe të këndoj me Inva Mulën në skenën shqiptare./
(Intervistë me profesoren, artisten amerikane që flet, këndon dhe shkruan shqip ndërsaështë edhe e vërbër që në lindje)/
Bisedoi Raimonda Moisiu/
Eshtë vetëm 37 vjece dhe e verbër që nga lindja, por kjo nuk e ka penguar aspak, Pedagogen e gjermanishtes dhe të italishtes, njohëse e 9 gjuhëve të huaja mes tyre edhe gjuhën tonë shqipe, sopranon dhe poeteshën shqipfolëse, vajzën e talentuar amerikane Carrie Hoooper të ecë në rrjedhën e jetës drejt dijeve dhe promovimit të vlerave që ajo atribuon.
Ka krijuar kontakte miqësie e dashamirëse me botën shqiptare në Diasporë, të cilat sic shprehet edhe vetë shqipfolësja amerikane, kanë qënë një ndihmesë e mrekullueshme e profesionale për mësimin dhe perfeksionimin e gjuhës shqipe shumë mirë, me saktësi gramatikore, letrare dhe rrjedhshëm në të folur e shkruar. Talenti, aftësia, kontributi i saj është shëmbulli më njerëzor i dashurisë për jetën dhe universalen. Për këtë ajo po ashtu është vlerësuar shumë nga komuniteti shqiptaro-amerikan.
“E papritura më e bukur për “Kuvendin” në këto dhjetë vjet – do të shprehej botuesi i revistës “Kuvendi” në Michigan, z.Pjetër Jaku- Një vajzë amerikane që dinte gjuhën shqipe më mirë se një shqiptar i ardhur me arësim të mesëm në Amerikë, që dinte Historinë e Shqipërisë dhe shqiptarëve, që fliste me aq respekt për shqiptarët. Ishte Carrie Hooper” Që prej asaj dite vajza amerikane, poetesha shqipfolëse është bashkëpunëtore e rregullt e revistës “Kuvendi”
Ndërsa Producenti i Pasqyra Shqiptare, Toronto Kanada, z.Ilir Lena, në një kontakt telefonik me amerikanen e verbër shqipfolëse do të shprehej:
“Jam shumë i cuditur, por edhe shumë i entusiazmuar nga shqipja Juaj. Shqipfolëse shumë e mirë me saktësi gramatikore. Shëmbull i shkëlqyer jo vetëm për amerikanët por edhe për shqiptarët, brezin e parë që po humbasin shqipen. Ju jeni amerikane dhe jo shqiptare, nuk kini lidhje gjaku, e megjithatë flisni shqip shumë mirë, jeni një mesazh shumë i mirë për ata prindër shqiptarë që ngurojnë t’u flasin shqip fëmijëve, gjuhën amëtare, gjuhën e vet. Shpresoj ta kenë marrë këtë mesazh nëpërmjet Ju!Gjuha shqipe në familje duhet të transmetohet në brezat”.
Gazeta “Dielli” në SHBA-s, në një artikull të vecantë me titull: “Carrie Hooper, poetesha që adhuron kombin shqiptar”,- krashas botimit të poezive të saj në gjuhën shqipe shkruan:” Carrie Hooper është një talent i rrallë; ajo ka një pasion të jashtzakonshëm për gjuhët. Ka mësuar deri tani 9 gjuhë, mes tyre edhe gjuhën tonë të ëmbël, gjuhën shqipe. Carrie shkruan në gjuhën shqipe jo vetëm në prozë, por edhe poezi.’
Mbas prezantimit që më bëri mikja dhe kolegja ime Merita Bajraktari McComarck me artisten dhe poeten Carrie Hooper, unë bisedova në telefon me të për më shumë se një orë dhe më pas via internet zhvillova këtë intervistë. Jam emocionuar, entusiazmuar mahnitur nga forca dhe fuqia e shpirtit, e talentit, aftësisve të saj për të folur e shkruar gjuhën shqipe aq saktë nga ana gramatikore, letrare, rrjedhshëm, ngrohtësisht dhe ëmbëlsisht. Po kush është Carrie Hooper, sfidat, ambicjet dhe aftësitë e saj ajo do të na i rrëfejë në këtë bisedë të ngrohtë e miqëesore.
-Zonjusha Carrie, është kënaqësi tejet e vecantë të bisedoj me ju në gjuhën shqipe. Jeni diplomuar në Universitetin Mbretëror të Muzikës në Stokholm dhe pedagoge e gjuhës gjermane dhe italishtes. Cilat janë disa nga kujtimet e mbresat tuaja të asaj periudhe?
Së pari duhet të sqaroj se në fakt nuk u diplomova nga Shkolla Mbretërore e muzikës në Stockholm por kalova një vit atje si bursiste Fulbright pasi kisha kryer studimet në ShBA. Pasi mbarova shkollën e mesme kreva studime për bachelor në kanto te Mansfield University në Mansfield, Pennsylvania jo larg qytetit tim të lindjes, Elmira, New York. Kalova mirë atje dhe mësova shumë. Meqenëse Mansfield University është universitet i vogël, kisha mundësi t’i njoh studentët e profesorët në një nivel më personal. Verbëria nuk më pengonte dhe profesorët kuptonin mirë nevojat e mia si e verbër. Kisha shumë mundësi për të kënduar dhe t’i bie pianos si dhe t’i shoqëroja studentët të tjerë me piano të cilët studionin kanto ose një vegël muzikore tjetër.
Në këtë kohë fillova të mësoja gjermanisht dhe kështu u ndez interesi im për të mësuar gjuhë të huaja. Kisha mësuar frëngjisht në shkollën e mesme por në atë kohë nuk kisha interesin për gjuhët që e kam tani dhe prandaj nuk e mësoja mirë frëngjishten. Por kur fillova të mësoja gjermanishten, që nga dita e parë e dija që desha të bëhesha pedagoge e gjermanishtes.
Pasi mora Bachelor nga Mansfield University në vitin 1997, mora një master në gjermanisht nga State University of New York at Buffalo në vitin 1999. Pastaj mora një master në kanto nga i njëjti universitet në vitin 2001.
Në atë kohë fillova të mësoja suedisht sepse drejtori i orkestrës së universitetit erdhi nga Suedia dhe kisha dëshirë të flisja suedisht me të. Për ta ushtruar gjuhën dëgjova Radio sweden që transmetohej në radion e valëve të shkurtëra. Radio Sweden kishte transmetime në anglisht si dhe në suedisht. Në transmetimin anglisht një herë në muaj kishte programi In Touch Ëith Stockholm që ua jepte dëgjuesit mundësinë të bisedonin me suedezë për të ditur më shumë për Suedinë ose aspekte të jetës suedeze. Bisedat që bëheshin në telefon, transmetoheshin gjatë programit. Unë desha të dija më shumë për situatën e të verbërve në Suedi dhe prandaj në nëntor të vitit 1999 ia dërgova një email programit. Radio Sweden më vuri në kontakt me Ulrika Norelius, studente tek Universiteti Mbretërore e Muzikës në Stockholm në Suedi. Biseda jonë u transmetua në radio në dhjetor të vitit 1999 dhe që nga atëherë Ulrika dhe unë mbanim kontakt. Ajo më tregoi për një program tek Universiteti Mbretërore e Muzikës në Stockholm ku të huaj mund të studionin atje për një vit. Ngaqë isha e interesuar të dija më shumë për muzikën suedeze, në veçanti këngë suedeze, vendosa të aplikoja për programin në Stockholm. Shkolla më pranoi dhe aplikova për një bursë Fulbright për t’i finanzuar studimet atje.
Studiova në Suedi nga gusht 2001 deri në qershor 2002. Kisha mësime për kanto gjatë të cilëve mësoja shumë këngë suedeze. Gjithashtu ndoqa kurse për mësimdhënien e kantos. Për më tepër këndova në një korin ei një kishe suedeze. Kisha edhe mundësinë të këndoja për klube rotarianë në Suedi dhe Gjermani dhe këndova edhe në një koncert në Berlin që ishte pjesë e një jave aktivitetesh të organizuara nga komisioni gjerman Fulbright për të përkujtuar vjetorin e dyzetë të bursës Fulbright. Gjatë asaj jave në Berlin takova një cift amerikan që po jetonte në Hungari meqenëse burri ishte bursist fulbright atje. Nëpërmjet lidhjes me ta m’u dha mundësia të këndoja dy koncerte në Hungari: një te shkolla e të verbërve dhe një në një kishë në Szeged. Koha në Suedi ishte e paharrueshme dhe u njoha me shumë njerëz të dashur me të cilët mbaj kontakt deri më sot.
-Kur e keni kuptuar se ju kishit dhuratë për të kënduar me një zë të tillë të bukur?
Gjithmonë më pëlqente të këndoja. Këndoja në korin e shkollës si dhe kor fëmijësh dhe pastaj korin e të rriturve të kishës sime. Në moshën 15-vjeçare gruaja e pastorit ndihmës të kishës sonë më dha mësime për kanto si një dhuratë për ditëlindjen dhe që nga ajo kohë fillova të zhvilloja teknikën e zërit. Së pari doja të studioja për piano por kur mësova për operan në shkollë fillova t’i dëgjoja operat që u transmetuan në radio dhe kjo më prymëzoi të studioja për kanto. Mendoja që doja të isha këngëtare lirike profesionale por më vonë zbulova që kisha më shumë dëshirë të bëhesha pedagoge. Mirëpo më pëlqen të japë koncerte.
-Në formimin tuaj si këngëtare soprano cfarë ndikimi kanë shfaqur artistët e famshëm si Domingo, Shirley Verret, Pavaroti e të tjerë.
Më pëlqen të dëgjoj këngëtarë si Pavarotti dhe Domingo por nuk mund të them se më kanë ndikuar në zhvillimin tim si këngëtare. Nuk ka qenë qëllimi im të këndoja si dikush tjetër, por të zbuloja zërin tim të veçantë.
-Ku keni lindur. Na tregoni pak në lidhje me prejardhjen e familjes tuaj?
Kam lindur në Elmira, New York që ndodhet në pjesën jugore të shtetit të New Yorkut afër kufirit me Pennsylvania. Familja ime është me prardhje angleze në anën e nënës dhe angleze dhe gjermane në anën e babait.
-A ka DVD ose rregjistrime në repertorin tuaj të tanishëm që ju besoni se keni bërë një punë të mirë për kapjen e zërit?
Vitin e kaluar shoku im Timi më ndihmoi të inçizoja disa këngë shqiptare, disa këngë nga Shqipëria dhe disa këngë që kompozova unë me tekste në shqip. I rashë pianos elektrike dhe këndova. Regjitruam këngët në kaset dhe pastaj një burrë që e njeh Timi i transferuan këngët në cd. Janë inçizuar edhe disa koncerte që kam dhënë.

-Ju jeni amerikane dhe jetoni në Elmira New York, SHBA. Ju flisni 9 gjuhë të huaja. Mes tyre, ajo që mua më mrekulloi e befasoi, ju flisni shqipen rrjedhshëm, gjuhësore dhe letrare. Si keni arritur ta mësoni këtë gjuhë. Cilat kanë qenë kontaktet e para me gjuhën shqipe? Ku qëndron forca e inteligjencës emocionale dhe shpirtërore për të mësuar gjuhën shqipe?
Fillova të mësoja shqip në tetor 2008 pasi kisha një student nga Shqipëria në kursin e italishtes që i dhashë. Duhej të kërkoja shumë për të gjetur një libër në brail ose audio por në fund gjeta një libër në brail nga Biblioteka e të verbërve në Angli, Colloquial Albanian nga Isa Zymberi. Pasi e mbarova librin e Zymberit, lexova një libër audio me përrallë shqiptare që mora nga Biblioteka e të verbërve në Suedi. Për më tepër bleva një fjalor shqip-anglisht që një grua në qytetin tim më transkriptoi në brail. Tani lexoj artikuj nga gazeta shqiptare duke përdorur një kompjuter me një tastaturë dhe një display braili. Gjithashtu dëgjoj programe nga Interneti me laptopin tim të aksesshëm. Më parë shoku im Timi më inçizoi programe nga Interneti në kaset që më dërgoi. Dy verat e kaluar ndoqa kurse në gjuhës shqipe tek Arizona State University.
Kam ushtruar shqipen jo vetëm duke e dëgjuar por edhe duke folur me shqiptarë. Kontaktet e para ishin studenti tim nga Shqipëria si dhe një studente tjetër tek universiteti ku jap mësim. Kam edhe kontakt me një studente te Cornell University dhe jemi takuar dy herë për të folur shqip. Telefonova disa universitete për të pyetur nëse kishin studentë shqiptar. Një punonjëse në laboratorin e gjuhëve te Boston College më vuri në kontakt me Kishën e Shën Gjergjit në Boston. Telefonova te kisha dhe rashë në kontakt me At Artur Liolinin. At Arturi më ndihmoi të gjeja shqipfolës duke u dërguar një email disa njerëzve në të cilit shpjegoi kush isha dhe se isha e interesuar të flisja shqip. Një shok i shokut tim Timit më vuri në kontakt me një suedez, Ullmar Qvick, që flet shqip. Ullmari më vuri në kontakt me gazetën Illyria në qytetin e Nju Jorkut. Nëpërmjet gazetës rashë në kontakt me kishën Zoja e Shkodrës në Hartsdale, New York. Prifti atje më dërgoi dy cd me muzikë krishtlindjes si dhe një cd me urata të Nënë Terezës. Ky material ma dha mundësinë të dëgjoja edhe më shumë shqip. Më tej u njoha me disa shqiptarë në Arizonë me të cilët mbaj kontakt. Njoh edhe dy shqiptarë në Huntsville, Alabama, që punojnë në një kishë luterane.
Forca për të mësuar shqipen, për të bërë gjithçka vjen nga Zoti. Kam besim shumë të fortë te Zoti dhe pa këtë nuk do të mund të bëja asgjë. Të gjitha dhuratët e mia vijnë nga Zoti dhe e falënderoj dhe e lavdëroj për bekimet e tij.
-Ju jeni edhe poete. Shkruani poezi në shqip. A ka pasur diçka të pazakontë që iu hapi rrugën për tu bërë poete shqipfolëse? Si e vlerësoni gjuhën shqipe?
Më pëlqen sfida të shprehem në një gjuhë tjetër. Gjuha shqipe është e bukur dhe muzikore dhe është e lehtë të rimoj fjalët. Gjuha shqipe është gjuha ime e preferuar nga të gjitha gjuhët që kam mësuar. Dua ta flas, ta dëgjoj, dhe ta shkruaj.
-Mund të na recitoni ndonjë poezi shqipe tuajën?
Kam shkruar poezinë O popull i dashur për të shprehur ndjenjat e mia ndaj shqiptarëve që i dua me gjithë zemrën. E shkruajta pasi kisha qenë në Boston në tetor për të kënduar në Kishën e Shën Gjergjit. U preka thellë nga mikpritja dhe dashuria e shqiptarëve ndaj meje dhe kur u ktheva në shtëpi, u frymëzova të shkruaja këtë poezi.
O popull i dashur,
Që unë për zemër kam,
Një fëmijë të Shqipërisë
Në shpirt dhe zemër jam.
Menjëherë më keni pranuar
Dhe mirëpritur me dashuri.
Mes njerëzve kaq të ëmbla,
Ndiej që jam në shtëpi.
E dua vendin tuaj
Me malet e lumenjtë e tij,
Me natyrën e tij tërheqëse,
Ah, sa madhështi!..
- Ju këndoni edhe shqip. Ka qenë tepër emocionuese kur kam dëgjuar të kënduar nga ju, Hymnin e Flamurit shqiptar. Cili ka qenë emocioni kur e keni kënduar për herë të parë?
Ndjeva krenarinë të mund ta këndoja një këngë kaq të fort që pasqyron luftën e gjatë të shqiptarëve për lirinë e tyre. Zemra ime qan për kombin shqiptar kur mendoj sa shumë kanë vuajtur shqiptarët gjatë shekujve të kaluar.
-Mund të na thoni sa këngë shqip këndoni? Si keni arritur t’i mësoni ato? Kush është kompozitori i tyre?
Këndoj trembëdhjetë këngë shqip: Himni i flamurit, Për ty, atdhe, Luleborë, Çobankat, E dua Shqipërinë, O bilbil, o more i mjerë, Në zaman t’njasaj furie, As aman, o trandafili çelës, Kroi fshatit tonë, Kur më vjen burri nga stani, Pranvera me një lule jo nuk vjen, Kur pata një lule të bukur, dhe Moj e bukura More. Shumicën e këngëve e kam në cd të ndryshme dhe i mësova duke dëgjuar inçizimet kurse këngë të tjera kam mësuar duke i dëgjuar në kompjuter. Meqenëse mund të jetë e vështirë të kapësh fjalët, shqiptarë të ndryshme më kanë dhënë fjalët për këngët që doja t’i mësoja.
-Bota e artit dhe muzikës shqiptare i ka dhënë artit botëror sopranon me famë botërore, shqiptaren Inva Mula. A keni dëgjuar për të? A do dëshironit të këndonit me Inva Mulën në skenën shqiptare?
Po, kam dëgjuar për Inva Mulën dhe e kam dëgjuar duke kënduar. Ka zë shumë të bukur dhe është këngëtare shumë e zonjë. Do të dëshiroja të këndoja me Inva Mulën në skenën shqiptare. Do të ishte një nder të madh.
-Cili është momenti më i paharrueshëm që ju ka bërë të ndjeheni e lumtur në kontaktet me gjuhën shqipe, por edhe me komunitetin shqiptar në Diasporë?
Do të thosha që momenti më i paharrueshëm ishte kur udhëtova në Boston për të kënduar në Kishën e Shën Gjergjit në tetor të vitit 2010. Qëndrova te Neka Doko, një shqiptare shumë e dashur dhe mikpritëse dhe kisha shansin ta njihja nga afër familjen e saj. Koncerti në Kishën e Shën Gjergjit shkoi mirë dhe njerëzit atje më mirëpritën me shumë dashuri. Kurrë nuk do të harroj fjalët e At Arturit i cili më tha: Kjo është kisha juaj.
-Duke qënë e huaj në origjinë, por edhe shqipfolëse e shkëlqyer, mesazh ky shpirtëror qytetar dhe intelektual, për komunitetin shqiptaro-amerikan, do të dëshironit të jepnit mësim në gjuhën shqipe?
Do të dëshiroja shumë të jepja mësim në gjuhën shqipe. Dua ta ndaj me njerëz të tjerë pasionin tim për Shqipërinë dhe gjuhën shqipe.
-Çfarë do tu sugjeronit shqiptarëve të Amerikës për të trashëguar gjuhën, traditat dhe kulturën shqiptare në tokë të huaj? Pra, mesazhi juaj për Diasporën shqiptare.
Është e rëndësishme që shqiptarët të ruajnë gjuhën e tyre dhe ta flasin sa më e bukur. Kam dëgjuar shumë shqiptarë që flasin shpejt por duke folur shpejt, humbet qartësia dhe pengohet komunikimi. Prandaj, shqiptarë, flisni ngadalë dhe merrni kohën e duhur të formoni fjalët plotësisht. Nuk dua të them që dialektet janë të këqia, përkundrazi krijojnë shumllojshmëri dhe janë shumë interesante por në të njëjtën kohë njerëz kanë nevojë të zotërojnë gjuhën letrare dhe të komunikojnë mirë në çfarëdo situate. Është e rëndësishme që prindërit t’u mësojnë fëmijëve gjuhën shqipe si dhe traditat dhe kultura shqiptare sepse gjuha, kultura, dhe traditat i jep popullit identitetin e tij dhe e bashkon kudo që të jetojë. Jepuni fëmijëve mundësinë të shkojnë në Shqipëri.
-Dëshironi të shtoni diçka?
Kam bërë shumë prezantime për Shqipërinë gjatë vitit e fundit. Në këto prezantime flas për Shqipërinë dhe eksperiencën time duke mësuar gjuhën. Më tej këndoj disa këngë shqiptare. Kam bërë prezantime te takimet e klubeve Rotary dhe Kuwanis në Elmira dhe dhashë një prezantim tek Elmira College ku jap mësim në gjermanisht dhe italisht. Në shtator dhashë një prezantim në Kishën e Shën Elia në Jamestown, New York. Disa nga poezitë e mia janë botuar në gazetën Dielli në New York dhe revistën Kuvendi në Michigan.
Suksese dhe Faleminderit
Bisedoi Raimonda Moisiu

Në Shqipëri, Myftiu i Tiranës, Ylli Gurra, thotë se komuniteti musliman po bashkëpunon me autoritetet shtetërore kundër terrorizmit, duke frenuar rekrutimet e besimtarëve të rinj nga ISIS. Gurra është një antarët e kryesisë së Komunitetit Musliman Shqiptar, i cili mori pjesë përkrah klerikëve të tjerë në tubimin e Parisit kundër terrorizmit. Ai thotë se krimet barbare të ISIS-it në Siri nuk kanë asgjë të përbashkët me fenë islame, e cila po keqpërdoret prej kriminelëve atje. Në një bisedë me VOA-n, Gurra vlerësoi lart harmoninë fetare që ekziston në Shqipëri, dhe me të cilën shqiptarët mund të krenohen.
Çfarë ndjeni kur shihni se si në emër të fesë islame përfaqësues të ISIS vrasin gazetarë dhe pengje, njerëz të pafajshëm?
Tragjeditë që po kryen ISIS janë dhimbja e shekullit. Kam dhimbje dhe ndjehem i tronditur nga barbaria e shekullit 21: vrasja që po bën ISIS e njerëzve të pafajshëm, e grave e fëmijëve e pjestarëve të religjioneve të tjera, djegiet makabre yë njerëve. Këto tragjedi janë barbaria e shekullit 21 dhe do të shënohen kaq të zeza në historinë njerëzore. Përtej dhimbjes, ndjehem i prekur shpirtërisht, ndjehem i tronditur përballë makabritetit, përballë krimeve monstruoze që në asnjë libër në asnjë ligjshmëri, në asnjë religjion, në asnjë kulturë, në asnjë normë njerëzore qytetare dhe fetare nuk lejohen dhe as shkruhen as citohen. Nëse çdo shekull ka patur dhimbjet, tragjeditë e veta, shekulli ynë, për fatin e keq, ISIS është domethënia e një barbarie.
Por ata thonë se i bëjnë ato krime në emër të një çështje fetare?
Pjesa më e ndjeshme ku preket çdo njeri është besimi fetar. Prandaj edhe këta monstra po e shfrytëzojnë kartën e besimit për fat të keq të njerëzimit. Qëllimisht ata e hedhin në tryezën e botës së qytetëruar kartën se Islami dhe besimtarët e tij janë vrasja, dhe lakojmë më së shumti Sheriati, ligjshmëria fetare, si burim i ekzekutimeve, vrasjeve, vdekjeve. Këto krijesa monstruoze e keqpërdorin këtë ide në mënyrën më të keqe.
Ka patur jo pak rekrutime nga ISIS edhe midis të rinjve shqiptarë. A po ndodhin më rekrutime dhe çfarë masash janë marrë për t’i ndërprerë ato?
Për fat të mirë, ne nuk kemi ikje nga Shqipëria drejt Sirisë. Ato udhëtime kanë ndodhur para një viti. Ishte një numër jo i madh, dhe Shqipëria është ndër vendet e rajonit me numrin më të pakët. Edhe forcat e rendit e të sigurisë kanë marrë në kohë masat e duhura. Edhe Komuniteti Musliman i Shqipërisë dhe drejtuesit e lartë deri te imamllarët kanë përcjellë mesazhin që asnjëherë nuk ka patur, nuk ka dhe nuk do të ketë një çlirim të tokave të trojeve të shteteve të kombeve, të popujve të tjerë në emër të asnjë besimi qoftë islamit apo krishterimit. Në histori kanë ndodhur herë pas here të tilla lajthitje. Sipas Kuranit, ne Islamin e kemi së pari te vetja jonë, te njerëzit tanë të afërt, e kemi te fqinjët tanë, te qytetarët tanë dhe më gjerë te atdheu ynë i dashur. Askush nuk mundet ta tejkalojë Zotin. Kur një popull është sirian, turk, amerikan, britanik dhe shqiptar, askush nga ne nuk ka përgjegjësitë e shpëtimit të tyre, të çlirimit të tyre në shekullin e 21, kur mirëfunkionojnë organizma ndërkombëtarë që rregullojnë ekonominë, politikat, fetë për të gjithë qytetarët e botës. Sipas Kuranit, askush nuk mund të marrë përgjegjësinë se “do të ngrihet e të çlirojë Sirinë apo Spanjën e Francën”. Këta njerëz zinxhirët e mëdhenj të robërisë së vetvetes i shohin tek njerëzit, kombt dhe popujt e tjerë. Si thotë populli; e shehqimen tek tjetri dhe nuk sheh traun para syrit dhe mendjes së vet.
Komuniteti Musliman është më i madhi në Shqipëri, pra, çfarë ndihmese jepni ju në luftën kundër terrorizmit?
Komuniteti Musliman nuk është më i madhi vetëm numerikisht. Më i madhi është ai që u shërben më shumë të tjerëve dhe këtij vendi. Ne e kryejmë këtë shërbim nga kryetari i komunitetit dhe deri te çdo besimtar. E kundërta e kësaj nuk ka lidhje, nuk justifikohet dhe nuk përputhet aspak me qëllimin e fesë islame. Shërbimet që japim ne besimtarëve tanë, jobesimtarëve apo të besimeve të tjera duhet të përputhen me nevojat e tyre. Ky është qëllimi i fesë. Nëse nuk u shërbejmë nvojave të qytetarëve ne kemi dalë nga kornizat e besimit.
Pas ngjarjeve tragjike të janarit 2015 në Paris kundër gazetarëve të revistës satirike “Charlie Hebdo” kryeministri Rama kërkoi me të drejtë se duhet të ketë një gërshetim, një bashkëpunim më të ngushtë midis qeverisë, institucioneve shtetërore, komunitetet fetare dhe medias. Midis tyre duhet një bashkëpunim i fortë, informim në kohën e duhur në vendin e duhur dhe në kohën e duhur. Pra, informacioni bazik mbi fenë duhet gërshëetuar me traditën shqiptare të bashkëjetesës, e cila është e shkëlqyer, shembull, model, piedestal i një nga virtyteve që ka kombi shqiptar. Ky gërshetim do të sjellë rezultatet e veta, që po fuken qysh tani.
Unë pata një takim shumë të frytshëm edhe me drejtorin e përgjithshëm të policisë, Artan Didi, për këtë problematikë. Pra, ka një interesim të vazhdueshëm të vetë institucioneve shtetërore. Edhte organizmat ndërkombëtare po përqëndrohen në krijimin e këtyre urave, e këtyre kanaleve të përhershme me njerëzit e besimit fetar, që të mund të parandalohen lindjet e ekstremizmave dhe rrëshqitjet në radikalizëm.
Zoti Gurra! Çfarë emocionesh përjetuat në Francë, ku përkrah me klerikë të besimeve të tjera marshuat mes milionave të tjerëve kundër terrorizmit, pas vrasjes së gazetarëve të “Charlie Hebdo”?
Isha i drithëruar në ato minuta kur mora pjesë në marshimin e botës së qytetërruar në Paris 11 janar 2015. Ishim me kryeministrin Rama dhe me përfaqëuses të besimeve të tjera, ortodoksë, katolikë, bektashinj për të treguar që një komb i vogël si ne mbart relike që bota i kanë zili, si bashkëjetesa fetare. Ne dhamë një dëshmi të këtij solidariteti në një ditë të madhe dhimbje për Francën dhe gjithë botën e qytetëruar. Ne treguam se shqiptarët kanë mundur dhe tregojnë për botën se janë të gatshëm të ndajnë dhimbjen me të gjithë ata njerëz që goditen në emër të fjalës së lirë apo të besimit fetar. Krahas ekstremizmave dhe radikalizmave është rritur edhe islamofobia. Edhe unë kur e vë veten në vendin e një qytetari britanik, francez, gjerman, danez etj., ndjehem i frikësuar. Por unë mund t’i siguroj me shkëlqimin e kësaj dite se Islami dhe ata që përfaqësojnë vërtetësisht Islamin nuk janë në këtë botë për të imponuar pushtet, dhunë, presion etj., aq më pak ato makabritete që po ndodhin në Siri dhe Irak. Ato akte nuk janë të Islamit. Detyra kryesore iu bie pjestarëve të komunitetit musliman që ta shpjegojmë këtë. Ashtu si ishim në Paris në bulevardin Volter përkrah me klerikët e gjithë feve në krah të miliona parisienëve dhe europianëve, ashtu duhet të jemi edhe në jetën tonë në Shqipëri. Realiteti shqiptar na e imponon këtë butësi. Ne së pari, duhet ta shpjegojmë Islamin, ta jetojmë atë, dhe për të tjerët të jemi shpresa dhe jo frika.(Sipas VOA)

INTERVISTE ME ZONJEN EVELYNE NOYGUES,ISH-DIPLOMATE,SHQIPTARËDASHËSE, PROMOVUESE E KULTURËS SHQIPTARE NË FRANCË DHE PËRKTHYESE E TINTINIT/
Nga ELIDA BUÇPAPAJ/
Pyetje: Zonja Evelyne Noygues ju se bashku me Arben Selimin (vete edhe botuesi) jeni perkthyes te njerit prej 24 librave te fumetistit te famshem belg Hergé, te cilat kane si personazh kryesor reporterin Tintin. A mund te na thoni diçka per t’i krijuar lexuesit nje ide rreth Bemave te Tintinit dhe autorit te tyre belgut Georges Prosper Remi alias Hergé ?
Evelyne Noygues: Reporteri Tintini eshte nje nga personazhet kryesore te librave me vizatime neper bote. Eshte i njohur nga miliona lexues. Eshte krijuar ne vitin 1929 nga autori dhe vizatuesi belg Hergé (pseudonimi i Georges Remi).
Tintini eshte nje djalosh, gazetar, gjithmone i shoqeruar nga qeni Fox Terrier qe quhet Milu. Ai eshte i zgjuar, trim dhe plot me humor. Mund te themi qe eshte nje personazh krijuar nga Hergé, frymezuar nga humori i Molierit… Ka udhetuar neper bote: ne ish-URSS dhe ish-Kongo belge… deri ne Kine dhe ne Tibet… Ka bredhur ne Peru dhe ka zbritur ne Hënë 10 vjet përpara Neil Armstrong!
Hergé (Rémi Georges: Her (R)-gé (G)) eshte lindur ne Bruksel ne 3 maj 1907. Që shume i ri eshte punesuar ne gazeten « Le Vingtième Siècle » ku takon gazetare me të rritur dhe me eksperience. Shpejt Hergé dallohet si vizatues. Vete eshte inspiruar nga lajmet qe reporteret sjellin nga gjithe bota ku i dergon redaksia. Me fantazinë e tij, Hergé fillon te krijoje personazhin e Tintinit.
Hergé eshte nje nga autoret klasike te historive vizatimore me te njohura neper bote. Ka dhene tashme provat me më shume se njezet albume ne gjuhen frenge, i perkthyer ne gjithe gjuhet kryesore dhe qe numron miliona lexues në të gjithe botën !
Pyetje : Perse zgjodhet te sillnit pikerisht Skeptri i Otocarit dhe jo per shembull Tintin au pays des Soviets – Tintini ne vendin e sovjeteve, pasi Shqiperia eshte vendi qe ka perjetuar nje diktature sovjetike?
Evelyne Noygues: « Skeptri i Otocarit » eshte libri i 8-të ne serinë « Bemat e Tintinit ». Eshte botuar bardh & zi ne gusht të 1939 në « Petit Vingtième », nje suplement i gazetes se famshme « Le Vingtième Siècle » qe dilte ne Bruksel. Versioni i ngjyrosur eshte botuer ne 1947.
Skeptri i Otocarit zhvillohet në një vend imagjinar. Imagjinar po, por jo dhe aq! Shume detaje na kujtojne nje vend ballkanik si dhe vendin e shqiponjave. Mbreteria e Pelikanit te zi na kujton mbreterine shqiptare, shqiponjen e zeze dhe mbretin Zog I, portreti i te cilit i veshur me kostum ceremonie paraqitet besnikerisht ne faqet e albumit. Gjithashtu shume personazhe, vende, veshje na kujtojne Shqiperine.
Aventurat e Tintinit ne vendin imagjinar te Ballkanit që quhet në libër Sildavia, eshte Shqiperia sipas studiueses Olimpia Gargano, prane Universitetit Nice Sophia Antipolis. Artikulli “Illyria, Syldavia, Elbonia e altrove: la reinvenzione narrativa dell’Albania fra spazi immaginari ed eterotopie” i Gargano-s gjendet i botuar ne permbledhjen me titull “Landscapes and mindscapes. Metodologie di recerca, percorsi geocentrati e poetiche dello spazio in una proespettiva comparata”, nen kujdesin e Stefania De Luca, Carmen Gallo dhe Danilo Marino, Marchese editore 2011. | http://association-albania.com/Illyrie-Syldavie-et-ailleurs-l.html?lang=fr]
Sipas studjueses Olimpia Gargano – e para universitare që interesohet për « Le Sceptre d’Ottokar » ne frengjisht – ajo vë re se karakteristikat e personazheve, ngjarjeve e peizazhit te librit perputhen me se shumti me ato te Shqiperise, sipas dy aspekteve kryesore: vizive dhe historike e pershkruese. Një gjë që na ka tërhequr edhe si ne, si perkthyesit e tij, ka qene së pari ngjashmeria fizike e mbretit te Sildavise, Muskar XII, me mbretin Zog I. Nga pikepamja historike e pershkruese, fakt pashmangshem ka qene se Mbreti Muscar I (alias Hveghi), heroi kombetar qe arriti te mposhte turqit dhe te bashkoje e mbaje te bashkuar gjithe vendin, evokon heroin kombetar, Skenderbeun.
Pyetje : I perkthyer ne rreth 100 gjuhe, i botuar me nje tirazh rreth 200 milione kopje, i zgjedhur si personazh nga Steven Spielberg ne filmin e tij Aventurat e Tintinit prodhim i vitit 2011 qe eshte pare neper bote nga miliona e miliona spektatore, çfare ka te jashtezakonshem ky personazh qe vazhdon t’i mbijetoje kohes kur kemi parasysh se botimi i tij ka nisur ne vitet `30 dhe ka perfunduar me ikjen nga kjo bote te autorit ne mes te viteve `70 ? Perse vazhdon te mbetet Tintin modern dhe kontemporan me ne?
Evelyne Noygues: Tintini mbetet modern dhe kontemporan sepse vete Hergé e ka krijuar si një djalosh pa moshe të caktuar, gjithmone veshur me pantallona, golf dhe me nje pardesy jashte fenomeneve të modes. Ai eshte karakterizuar nga energjia dhe kurioziteti pozitiv për boten dhe per ata qe vuajne. Eshte nje personazh i dashur për të rinjtë. Ndërsa për te rriturit Tintin është interesant, sepse ata zbulojnë me vonesë që ka gjithmonë një kuptim të dytë në librat e Hergé lidhur me historine politike te shekulli XX. Ata habiten si s’e kishin kuptuar kur ishin te vegjel paçka që i lexonin dhe rilexonin librat e tij nga 100 herë… Gjithe talenti i Hergé ndodhet ketu per ne.
Pyetje: Ju si franceze perse zgjodhet personazhin e Tintin-it ne vend te Asterix-it qe eshte krijuar nga autorë franceze ?
Evelyne Noygues: Ne vendosëm të fillojmë me një album që do të udheqë lexuesin nëpër rrugët Ballkanit. Dhe s’ka më mirë se “Skeptri i Otocarit” të Hergé !
Pyetje: Ne trojet shqiptarofone nuk eshte e zhvilluar kultura e librave me kartona, respektivisht nuk kemi as fjalen shqip qe perkon me kete gjini te librit, a mendoni se shqiptaret jane te vonuar per të kultivuar këtë gjini që ushqen kritiken, ironine dhe kultivon inteligjencien tek lexuesi ?
Evelyne Noygues: Pas rënies së komunizmit dhe në vitet që e pasuan, Shqipërisë iu desh kohë për të shëruar plagët, të ballafaqohet me veten e saj, të rindërtohet… “E duam Shqipërinë si gjithë në Evropë” ndëgjohej në çdo rrugë ato kohë. Dhe kjo nuk do të mbetej vetëm një slogan. Ishte kjo aspirata e gjithë popullit. Evropa do të ishte para së gjithash një mënyrë jetese, mënyrë sjellje, një model ekonomik e gjithashtu kulturor. Tintini i përgjonte të gjitha këto nga larg. Ai priste të vinte ora e tij…
Pyetje: A kishte vështirësi përkthimi apo përshtatja?
Evelyne Noygues: Vështirësia e përkthimit ishte të ruhej thelbi i dialogjeve. Dhe ky ishte ojektivi që ne i vendosëm vetes. Albumi e ka parë dritën e botimit prej shtatorit 2014 dhe është pritur shumë mirë në panairin e librit në Tiranë në nëntor 2014. Megjithatë nuk e dimë akoma a ia kemi mbrritur qëllimit.
Pyetje: Duke iu referuar statistikave te shitjes se librave ne Shqiperi, mund te themi se eshte nje krize e vertete, si mendoni se mund te dilet prej kesaj gjendje librofobe ?
Evelyne Noygues: Vdekje e libriti apo zhdukje e lexuesit? Ky ishte titulli i të përditëshmes « Le Figaro » kur u hap salloni i librit në Paris në mars 2014. Thelbi i pyetjes nuk qëndron tek libri, por tek leximi, sepse ç’do të jenë librat kur të mos ketë lexues për t’i lexuar?
Dhe sa i përket lexuesve në Shqipëri, ka patur gjithmonë dhe do të vazhdojnë të jenë… Ne u mahnitëm nga numri i vizitorëve në koridoret e Pallatit të Kongereseve në Tiranë kur ne u ftuam nga Ambasada Franceze te panairi i librit për të prezantuar Tintinin në stendën e Francës. Ishte fantastike!
Pyetje: Zonja Evelyne si mendoni a do te shitet TintTin ne Shqiperi, trojet shqipfolese dhe po ashtu ne diaspore dhe si do te behet e mundur qe t’i afrohet lexuesit shqipfoles nisur nga fakti se eshte nje liber i te gjitha grupmoshave ?
Evelyne Noygues: Objektivi ynë kryesor, nga ana ime dhe nga Arben Selimi, është që albumi të prekë kryesisht publikun shqipfolës kudo që ai ndodhet. Sigurisht që do të ketë një shpërndarje në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni dhe Malin e Zi dhe konkretisht ka filluar ne Shqiperi tashme. Në të njëjtën kohë, ne bëjmë të mundur që shqiptarët e diasporës të mund ta blejnë. Kjo nuk i pengon Tintinofilët e përkushtuar të reporterit të famshëm kudo që ndodhen të blejnë albumin nëpërmjet internetit dhe faqes të Facebookut « Bëmat e Tintinit » që kemi hapur në 2014. Do të shtoja se botuesi u është përgjigjur të gjitha kërkesave të lexuesve për « Bemat e Tintinit » – albumin “Skeptri i Otocarit” që kanë ardhur nga Franca, Belgjika, Gjermania, Hollanda, Britanina e Madhe, Kanada etj. falë Facebook-ut.
Ky album është gjithashtu një ndihmë pedogogjike dhe argëtuese për të gjithë fëmijët lindur apo/dhe rritur jashtë shtetit. Për ata që e kanë lexuar Tintinin në frengjisht apo në një gjuhë tjetër, është më e lehtë të mësojnë në gjuhën e nënës apo/dhe të babait me anë të tregimeve të vizatura.
Pyetje: Libri eshte perkthyer nga ju dhe nga Arben Selimi, a mund te na thoni diçka per kolegun tuaj qe eshte edhe bashkebotues?
Evelyne Noygues: Arben Selimi eshte perkthyes letrar, skenograf teatri, piktor, i vendosur ne Paris prej 20 vitesh. Gjate kesaj periudhe ai ka krijuar skenografi per trupa te ndryshme teatrore dhe ka patur nje aktivitet jo te vogel si piktor nepermjet hapjes se eksozitave te ndryshme.
Ne vitin 2004 ai ka krijuar shtepine botuese grafike « Bénart Edition » specializuar ne botime gravurash, vizatimesh dhe objektesh te ndryshme kryesisht lidhur me imazherine pariziane. Te gjitha keto krijime i gjejme sot gjithandej ne tregun francez.
Se fundi, ne menyre krejt te logjikshme, kjo shtepi po interesohet gjithashtu per librin. Nje shprehje e drejtperdrejte e ketij interesi eshte dhe dalja e “Bëmave te Tintinit” ne gjuhen shqipe shperndare ne tregun shqiptar dhe europian.
Se bashku perkthejme drama qe prej tre vitesh per Eurodramën, Réseau Européen de Traduction Théâtrale ne me shume se 20 gjuhe nga Evropa, Azia Qendrore si dhe nga Mesdheu.
Pyetje: Cilai eshte aktualiteti i fillimit te vitit 2015 lidhur me librin « Skeptri i Otocarit »?
Evelyne Noygues: Ne kuadrin e vazhdimit te paraqitjes se ketij botimi dhe berjes sa me te njohur per publikun frankofon, do te jemi te pranishem ne aktivitetin qe do te zhvillohet nga shoqata « Miqte e Hergé-së » ne Nivelles te Belgjikes me 7 mars 2015, date qe perkon dhe me mbledhjen e Asambles se 30-te te kesaj shoqate.
Ky eshte nje takim shume i rendesishem per gjithe njohesit, dashamiresit dhe fansat e vepres se Hergé. Pjesemarrja eshte e madhe, ka konferenca, ekspozita, takime ku behen analiza dhe kalohen informacione te shumta qe kane lidhje ne menyre te drejteperdrejte me «Bemat e Tintinit». Nga stenda jone ne do veme sa me mire ne dukje si dhe do te shesim botimin e pare ne gjuhen shqipe te njerit nga 24 albumet e serise dhe pikerisht « Skeptri i Otocarit ».
Pyetje: Zonja Evelyne ju lutem na thoni diçka rreth jush?
Evelyne Noygues: Po bëhen 25 vjet që kam shtrirë një aktivitet të rëndësishëm në favor të një përhapje sa më të mirë të gjuhës dhe kulturës shqiptare në gjirin e shoqatave dhe rrjeteve universitare franceze.

Kjo është si rrjedhojë e eksperiencës time në Shqipëri ku kam jetuar dhe punuar nga viti 1991 deri më 1994. Pasi studjova shqipen në Institutin Nacional të Gjuhëve dhe Cilivizacioneve Orientale (INALCO) në Paris, mora përsipër vullnetarisht dosjen « Shqipëria » të shoqatës humanitare « Farmacistët pas kufinj » më 1990. Në verën 1991, farmacistët francezë sollën kamionë me ilaçe në Shqiperi. Dhe kështu takova Ambasadorin Francez i cili kërkonte bashkëpunëtorë shqipfolës. Në shtator të të njëjtit vit u emërova në postin e atasheut kulturor në ambasadën e Francës në Tiranë. Kjo eksperience me dha mundësinë të përmirësoja gjuhën shqipe të cilën nuk kam ndalur asnjëherë ta praktikoj dhe ta studjoj.

Pasi u ktheva në Francë, mora pjesë në themelimin e shoqatës kulturore « Albania » më 1997 për të tërhequr vëmendjen e mediave franceze rreth rreziqeve që i kanoseshin trashëgimisës shqiptare në momentin e rënies së piramidave financiare. Që më 1997, shoqata jonë ka për objektiv të bëjë të njohur sa më mirë në France dhe në vendet frankofone, si edhe nëpërmjet internetit kulturën dhe trashëgiminë kulturore shqiptare.

Sot kam nën kujdes sitin internet association-albania.com të cilin e kam krijuar më 2009. Ky sit ka më shumë se 500 artikuj dhe dosje, në frengjisht dhe në shqip, mbi kulturën dhe artistêt shqiptarë. Ai ka tërhequr mbi 170 000 koneksione në këto pesë vjet (gusht 2009-janar 2015).

Pyetje: Ju thoni se ne vitet 1991-1994, kur ishit ne Shqiperi si diplomate, ishte nje shprese e madhe se ringjallja e Shqiperise do te ishte e shpejte, çfare ndodhi qe u vonua dhe çfare mund te na thoni per te ardhmen?
Evelyne Noygues: Kam qene dhe jam gjithmone entuziaste per zhvillimin kulturor, social dhe ekonomik që po përjeton Shqiperia qe prej fillimit te tranzicion demokratik. Kur isha ne nentor 2014 ne Tirane per Panairin e Librit kam qene prape entuziaste per aktivitetin organizuar nga Ministria e Kultures per të nxjerrë ne pah krijuesit e rinj ne fushen e tregimit me vizatime (shikoni në Facebook te Shpend Bengu) , iniciatori i konkursit i pare organizuar ne 2014 dhe Director of Intangible Cultural Heritage ne ministrine e kultures ne Tirane).

Pyetje: Pas vitit 2009 keni hapur nje sit internet dedikuar kultures shqiptare qe ne fillim te 2015 ka kaluar 170 000 koneksione. Cilet jane disa nga emrat shqiptare te cilet ia keni prezentuar publikut frankofon gjate aktivitete organizuar nga shoqata Albania dhe qe reflekton siti qe aktivizoni ?
Evelyne Noygues: Ja disa shembuj që po i sjell tek ju:

2013-2014
- Takim me Ilir SEMILOSKI dhe shfaqja e filmit të tij “Ushëtimin në Malin e Tomorrit”
http://association-albania.com/Albania-rencontre-avec-Iljir.html
- Mbrëmje homazh në nderim të aktorit të njohur të humorit, Roland TREBICKA, treguar nga vajza e tije Manjola
http://association-albania.com/Roland-TREBICKA-un-grand-acteur.html
- Takim me Prof. Pierre CABANES, historian i specializuar në historinë antike të Shqipërisë dhe themelues i Misionit arkeologjik dhe epigrafik francez në Shqipërihttp://association-albania.com/Pierre-CABANES-l-Albanie-d-hier-et.html

2011 – 2012 – 
Festime me rastin e 100 vjetorit të pavarësisë të Shqipërisë në Paris 
- intervistë me Shkëlqesinë e Tij Ylljet ALIÇKA, Ambasador i Shqipërisë në France mbi manifestimet kulturore organizuar me rastin e 100 vjetorit të Pavarësisë të Shqipërisë, nga Evelyne Noygues
http://association-albania.com/Centenaire-de-l-Etat-albanais.html?var_mode=calcul 
- organizimi i një mbrëmje kulturore të animuar për nder të poetëve të “Rilindjes”
http://association-albania.com/Celebration-du-centenaire-de-l.html
- hapja e një ekspozite fotohrafike të Koli IDROMENO në bashkëpunim me Prof. Ardian Marashi nga Institutin e Studimeve Shqiptare dhe Akademinë e Shkencave të Shqipërisë http://association-albania.com/Photographie-exposition-Kole.html

2010 – 2011 
- Paraqitja e ribotimeve të “L’Enigme…résolue » dhe “Grammaire albanaise comparée” nga Robert d’ANGELY me bijen e tij dekoruar me Legjinin e Nderit dhe bashkë me zotërinjtë Prof. Remzi Pernaska dhe Luan Rama
http:llassociation-albania.com/Albania-presentation-de-L-ENIGME.html?lang=fr
- Takim kushtuar MIGJENIT, nga Mickael Wilmart dhe Jérôme Carassou, botues të « Non lieu » 
http://association-albania.com/Au-Sud-de-l-Est-Migjeni-un-auteur.html?lang=fr 
- Takim me Maks VELO, me rastin e botimit të albumit të artistit titulluar « Parisi » dhe poezive të tij përkthyer nga Evelyne Noygues 
http://association-albania.com/Maks-Velo-un-precurseur-de-la.html?lang=fr

2009 – 2010 
- Konferencë mbi veprën e Ismail KADARE brënda realizmit-socialist nga Jean-Paul Champseix, profesor i Letërsisë
http://association-albania.com/Le-role-et-le-statut-de-la-ville.html?lang=fr
- takim rreth polifonisë shqiptare nga Bernard Lortat-Jacob, etnomuzikolog
http://association-albania.com/Chanter-pleurer-etre-ensemble.html?lang=fr
- Konferencë kushtuar Prof.Eqrem ÇABEJ, nga Prof. Remzi Pernaska dhe praninë e bijës të gjuhëtarit të shquar
http://association-albania.com/La-figure-emblematique-du.html?lang=fr

Pyetje: Shoqata juaj Albania po i mbush dy dekada aktivitet, a mund te thoni disa nga ato qe ju kane lene me teper mbrese dhe disa aktivitete te tjera qe ju i keni ne planet tuaja si te rendesishme per t’i realizuar ne te ardhmen ?
Evelyne Noygues: Se pari, emrin « Albania » e kemi gjetur si nje homazh ne nderin e Faik Konices dhe revistes kulturore se tij botuar ne Bruksel…. nje rastesi e bukur qe me lidh mua akoma me shume me boten e Tintinit… (Hergé është brukselas) !

Shoqata Albania mbledh nje publik te gjere qe prej 1997 ku francezet dhe shqiptaret kerkojne me shume informacion per Shqiperine dhe kulturen e saj. Temat me te preferuar nga audienca vazhdojnë te jenë : letersi, arkeologji, turizm,… Prandaj bordi drejtuar qe prej dy vjetësh nga Ornela Todorushi, perpiqet te ftoje pjesëmarresit qe u pergjigjen kerkesave të publikut. Ne pergjithesi, francezet dhe sidomos parizianet jane shume te terhequr nga kulturat qe njihen pak. Prandaj qe prej 18 vjetësh shoqata ben nje pune pedagogjike qe te dy popuj të njihen me mire dhe ne nje menyre me te thelle. Edhe te shqiptaret e vendosur larg atdheut vazhdojme te gjejme nje etje të pangopur per çfarë perben kulturen e tyre… Ndoshta nje vezhgim nga larg vlereson pa tabu nje kulture dhe nje komb akoma me mire duke kapercyer telashet qe nuk i bien ne sy… .

Pyetje: Nje mesazh per shqiptaret, te cileve ju iu keni kushtuar shume energji dhe dashuri.
Evelyne Noygues: Ne kujtimet e mia lidhur me Shqiperinë dhe Shqipetarët une ndihem shume mirenjohjese per perkrahjen dhe mbeshtetjen e të gjithe miqve, të aferm dhe të larget, për inkurajimin nga te gjithe intelektualet dhe artistet qe kam njohur gjate me shume se 25 vjetëve deri tani, por edhe per njerezit e thjeshte qe gjithandej me kane pritur me dashamiresi. Te gjitha ato që kam marrë nga ata në Shqiperi, jam perpjekur tua përcjell atyre qe kam takuar ne France.

Elida Buçpapaj: Une si gazetare ju shpreh mirenjohjen time per angazhimin tuaj ne Shqiperi, ne promovimin e vlerave te kultures shqiptare ne France dhe per perkushtimin tuaj ndaj botes shqiptare.
Evelyne Noygues: E dashur Elida, ju falenderoj edhe une per ngrohtesine dhe kujdesine qe me keni treguar gjate kesaj interviste. Për cilindo që është i interesuar mund të kontaktojë përmes kësaj adrese : asso.albania@yahoo.fr.

Bisedë me Ajshe Gjonbalajn, ish-e burgosur politike/
Ajshe Gjonbalaj, nga Vuthaj, e burgosur politike e viteve 80, ka qenë pjesëmarrëse e demonstratave më 1968 dhe 1981, ku edhe është dënuar me burg 13 vjet, e që shtatë prej tyre i ka vuajtur në disa burgje, e shumicën në burgun e Pozharevcit, në Serbi.
Prej qelie në qeli…
“Kosovarja”: Kush është Ajshe Gjonbalaj?
Ajshe Gjonbalaj: – Jam e lindur më 1 tetor 1948, në Vuthaj, në Mal të Zi. Shkollën fillore e kam kryer në Vuthaj, normalen në Pejë, kurse Shkollën e Lartë Pedagogjike në Prishtinë, më 1971. Kam punuar dy vjet në vendlindje, kurse 11 vjet në Shkollën fillore “Ganimete Tërbeshi” në Llukar,komuna e Prishtinës. Jam pjesëmarrëse e demonstratave të vitit 1968 në Pejë. Në Prishtinë mora pjesë në demonstratat e vitit 1981. Më arrestuan më 23 mars 1984, në Prishtinë, në vendin e punës ku punoja, pra në shkollë, në Llukar. Dënimin me burg e mbajta nga 23 mars 1983 deri më29 nëntor 1990.
Tash jetoj në SHBA. Momentalisht ndodhem për pushim në vendlindje, por edhe në Prishtinë.
Nuk jam martuar asnjëherë.
“Kosovarja”: Na flisni për fëmijërinë tuaj?
Ajshe Gjonbalaj: – Prindërit e mi kanë qenë shembullorë. Babai Ramë Qerim Gjonbalaj dhe nëna Zojë Balidemaj, janë kujdesur shumë për ne dhe shkollimin tonë. Kemi qenë katër motra e dy vëllezër
dhe prindërit e kanë shitur kafshatën e gojës për të na shkolluar. Deri në moshën 15 vjeçe kam qenë nxënëse në dy shkolla:
në Vuthaj e Guci, kurse pas kësaj moshe
jam ndarë nga prindërit për të vazhduar
shkollimin në Pejë. Prindërit nuk punonin
askund, andaj janë munduar shumë
për ne, fëmijët, duke u marrë me gjëra
të bujqësisë. Na kanë shkolluar e rritur
me shumë mundime… Ishte vështirë të
kërkonim para nga babai, kur e dinim se
nuk ishte në marrëdhënie pune…
Këmbë nga Vuthaj
në Pejë!
“Kosovarja”: Keni bërë udhë në këmbë
nga Vuthaj në Pejë. Na i tregoni detajet
e asaj sfide?

Ajshe Gjonbalaj: – Kur erdha të regjistrohesha
në Pejë, erdha me nënën. Ajo
hipur në kalë, kurse unë ecja këmbë. Dhe,
nga ajo kohë e deri në fund të shkollimit
tim, për çdo festë unë dhe nxënësit tjerë
të anës sime shkonim në vendlindje.
Pra, udhëtonim nga Vuthaj në Pejë dhe
anasjelltas. Kalonim kah vendi “Qafa e
diellit” nëpër Çakorr. Dimrit binte borë e
madhe në Çakorr. Ishte rrugë me rreziqe…
Sa herë që udhëtonim, kah ora 2 pas
mesnate, takoheshim ne, nxënësit, nga
fshati Martinaj, Gucia, Plava, Vuthaj dhe
vendet e tjera dhe niseshim bashkërisht
për në Pejë dhe anasjelltas. Vetëm nga
Peja për në Kuqishtë bënim 4 orë e gjysmë
në këmbë. E, ku pjesa tjetër e rrugës?

“Kosovarja”: A keni pasur rastin të keni
probleme me ndonjë nxënës gjatë
rrugës?

Ajshe Gjonbalaj: – Ka ndodhur ndonjë
nga nxënësit në rrugë edhe të sëmurët
nga udhëtimi i gjatë. Dhe, kur sëmurej
ndonjë nxënës rrugës, ia fërkonim fytyrën
me borë. Unë isha më e vogla prej të
gjithëve, se kishte edhe më të moshuar.
Mbaj mend që më caktonin të ecja e para,
t’më kishin nën përkujdesje si më të voglën
e grupit, ashtu që t’më kishin në çdo
moment para syve.
Rruga, zakonisht, bëhej për festa, d.m.th.,
4 herë çdo vit shkollor.

“Kosovarja”: Si u trajtonin në Pejë?

Ajshe Gjonbalaj: – Na trajtonin mirë.
Rexhep Podrimja, profesor, më thoshte
- ti je vajza ime, Avni Lama sillej mirë me
ne, pastaj profesor Aliu, edhe ai ishte i
shkëlqyeshëm, sikur edhe Sylë Dreshaj
dhe Sali Likaj, që më kishte regjistruar në
shkollë, në Pejë. Gjithashtu, ishin edhe të
tjerët që na trajtonin shkëlqyeshëm dhe
na donin shumë. Kishim autoritet të madh
dhe shoqëri të mirë.
Banoja në Pejë, kurse në vizitë shpesh
më vinte nëna dhe, si gjithherë, rrugën e
bënte hipur në kalë deri në Pejë.

“Kosovarja”: E, pasi e kreve shkollën në
Pejë?

Ajshe Gjonbalaj: – Kur e kreva shkollën
normale në Pejë erdha në Prishtinë, për t’u
regjistruar në SHLP. Pas kryerjes së SHLP-së
u ktheva në vendlindje, ku edhe punova dy
vjet rresht. Kisha dëshirë të punoja atje se

kishte nevojë populli për mua, si të them,
t’ua qel sytë… Por, shpejt rashë në sy të
pushtetit, sepse asnjëri arsimtar deri atëherë
në librin e kujdestarisë kurrë s’kishin shkruar
shqip dhe unë isha e vetmja që e bëja në
shqip raportin ditor. Unë nuk dija që ishte
e ndaluar të shkruhej shqip. Dhe, neve, që
ishim shkolluar në Kosovë, në Vuthaj na
quanin nacionalistë. Drejtori malazez, Çedo
Vukoviqi, më thirri të raportoja pse kisha
shkruar shqip. Nuk e dija mirë serbishten.
I erdhi rëndë drejtorit kur i thashë nuk di
mirë serbisht. Ai e thirri ish-kujdestarin tim
të klasës, arsimtarin Hysen Nimanin, që ishte
bërë sebep të pranohesha në atë shkollë,
dhe e urdhëroi t’më mësonte që edhe unë
të shkruaja serbisht.
Lind në burg
e vdes në burg!
“Kosovarja”: Je burgosur. Si rrodhi
ngjarja?
Ajshe Gjonbalaj: – 18 vetë na kanë burgosur.
Ishim përcjellë në demonstratat e vitit
1981. Kryetari ynë i grupit ka qenë Rifat
Kafexholli. Grupi ishte shumë aktiv dhe i
guximshëm, aq sa na quanin “bombaçët”,
grup që njiheshim si minues të Jugosllavisë!
Dy net burg të rëndë i kemi mbajtur në
Prishtinë, ditët tjera në Mitrovicë. Një vit u
mbajtëm në burg nën hetime në Mitrovicë.
Na kanë rrah shumë… Pastaj, na e
shqiptuan dënimin në Prishtinë. Rifati u
dënua me 20 vjet burg, unë me 13, kurse
vëllai im, Beqiri, me 2 vjet. Nuhi Bunjaku
me 15 vjet burg, Shaqir Ruhani me 15 vjet,
Hazir Xhafolli me 12 vjet burg, Nazmi Krasniqi
vdiq në qeli, në Pozharevc, në burgun
qendror. (Interesante: Nazmiu ishte i lindur
në burg nga nëna e burgosur dhe vdiq në
burg, tash si i burgosur).
Gjithashtu, shumë prej të burgosurve të
grupit tonë kanë mbetur me pasoja të
përjetshme, ku dy prej tyre edhe kanë
vdekur në burg. Disa prej tyre edhe tash
janë psikikisht keq, e disa me pasoja të
tjera fizike. Sidoqoftë, të gjithë kanë qenë
të shkatërruar.
“Kosovarja”: Si ndodhi lirimi yt nga burgu?
Ajshe Gjonbalaj: – Kur dola prej aty, mendova
se ma ndërronin burgun. Lëshonin
rrena të përditshme dhe nuk u besoja që
lirohesha. Kam dal me rroba të burgut nga
burgu i Pozharevcit. Më kishin amnistuar
në festën e 29 nëntorit për Jugosllavi, më
1990. Ishte amnistia e fundit për lirime
politike në atë shtet.
“Kosovarja”: A ke qëndruar edhe në qeli
të burgut?
Ajshe Gjonbalaj: – Në Pozharevc kam
bërë burg qeli më qeli. Në një rast erdhi
të na vizitonte Kryqi i Kuq dhe policja
më tha se më kërkonte dikush për vizitë.
Unë bëhesha se nuk kuptoja gjë. Kisha
dyshimin se vinin nga Beogradi t’më
provokonin, pasi shpesh ndodhte kështu.
Shokët e mi i kishin thënë Kryqit të Kuq
t’më intervistonin si rast i veçantë. Kërkuan
nga unë t’u tregoja se si më trajtonin në
burg. U tregona në hollësi për të gjitha
torturat… Në fund, ua dhashë dorën e u
thashë: “Unë u tregova gjithë çka kanë bë
në mua…”. Pse të frikësohesha të tregoja
kur e dija se edhe ashtu do më maltretonin
edhe në të ardhmen, siç ishte edhe në
kohën e shkuar… Bile, të tregoja krejt se
çka ndodhte aty…
Pasi kryen punë ata shkuan. Dhe, në fillim
të atyre ditëve nuk më ndëshkuan për
ato që i thashë. Pas një muaji i nxorën do
kushte që nuk mund t’i bëja, andaj 6 javë
më dënuan të qëndroja në qeli të errët,
duke fjetur në dysheme. Për fat të keq, në
burgun e Pozharevcit ka qeli të rënda dhe
unë kam kaluar nëpër 4-5 sosh…
“Kosovarja”: Na e përshkruaj ndonjë
detaj në qeli?
Ajshe Gjonbalaj: – Një nate të ftohët, kah
gjysma e natës jam zgjuar nga të ftohtit
dhe kam filluar të lëviz nëpër qeli. Nga
lëvizja e gjatë u nxeha dhe para mëngjesit
përsëri më kishte zënë gjumi… Por, më
zgjuan udbashët, duke bërtitur: “A hala
gjallë qenke bre nënën…”. Kishin pritur të
vdisja në qeli nga të ftohtit e madh që
bënte ato ditë… Prandaj, e kuptova pse më
mbanin mu në atë qeli…
Edhe një rast tjetër interesant: në burg
ishte radioja, nga e cila lëshonin muzikë
serbe. Radioja ndodhej në fillim të korridorit
të gjatë. Një ditë, kur më erdhi
radha ta pastroja korridorin, u afrova te
radioja dhe fillova t’i ndërroja stacionet.
Për çudi, hasa në “Radio Kukësin”, e që në
atë moment ishte duke kënduar Dervish
Shaqa! Ishte kënga “E lashë verë e gjeta
dimër”. Dhe, ato pak çaste, derisa nuk ma
ndërruan stacionin, m’u duk se fluturoja
maleve të Malësisë së Madhe… Por, u bë
bujë e madhe se kush e kishte lëshuar
radion, e unë nuk pranoja kurrsesi… Por,
pas pak u zbulua se unë e kisha bërë një
gjë të tillë…
“Kosovarja”: Dhe, cili ishte dënimi?
Ajshe Gjonbalaj: – Më dënuan të punoja
punë të rënda, të bartja paketa të rënda, e
që në to ndodheshin shporet elektrik.
“Kosovarja”: Si ishte momenti i lirimit?
Ajshe Gjonbalaj: – Ishte festa e 29 nëntorit
dhe unë kisha përfituar lirimin si e
amnistuar. Lirimi im ishte amnistia e fundit
që ndodhi në Jugosllavi. Mendoja se ma
ndërronin burgun dhe nuk kisha idenë se
më lironin.
Por, një gjë e tillë edhe ndodhi…
Safet Krivaça
KOSOVARJA 21

INTERVISTA/ Flet mësuesi tropojan Gëzim Prengzi/
-Sot në Bashkinë e B.Currit në bazë të dhënave të zyrës së punës ka 1490 të papunë që trajtohen me përkrahje sociale/
- Mbeten të pazgjidhura problemet e fshatit në lidhje me ujin e pijshëm dhe për vaditje/
- Potencialet intelektuale të Tropojës duhet ta ngrejnë zërin e tyre që ta çojnë në vendin që meriton/
- Politikanë, gazetarë a njerëz me kulturë që pa e njohur aspak apo për qëllime diskriminuese ndonjëherë i përcajtojnë tropojanët si ‘’veriorë’’/
- Mungesa e reanimatorit bën që të sëmurët duhet të dërgohen për Gjakovë, Kukës e Tiranë/
- Pushteti vendor në këto vite nuk ka bërë punë e duhur për rregullimin e mosmarrëveshjeve për tokën
-Hera e parë që procesi i legalizimeve ecën normalisht/
-Gjakmarrja, ku 10-vjeçarin e parë të tranzicionit të rrethin e Tropojës ku humbën jetën rreth 200 djem tani situata është krejtësisht e qetë/
- Sot qyteti i B.Currit ka afërsisht 60 emigrantë të cilët pjesa më e madhe tyre kanë shkuar në Francë/
- Institucionet e drejtësisë në rrethin e Tropojes si kudo në Shqipëri janë ndër më të përfolurat/
- Gjatë viteve të tranzicionit sipërfaqja pyjore është përballur me diegiet dhe prerjet pa kriter/
- Në rrethin e Tropojes të drejtat e grave respektohen dhe është një shembull i mirë në këtë drejtim/
- Shkollat e rrethit të Tropojes kanë bibliotekat e tyre por nuk mund të themi se ato janë plotësisht të përshtatura me shijet dhe moshën e fëmijeve/
Nga Albert Z. ZHOLI/
Tropoja, rrethi verilindor i Shqiperisë me sipërfaqe 1043 km2 dhe popullsi 21600 banorë që kufizohet në veri verilindje me Kosoven dhe viset shqiptare në Mal të Zi dhe lidhet me to me qafat e kufirit shqiptaro-shqiptar, qafa e Borit, qafa e Vranicës, qafa e Ali Çelës, qafa e Morines, qafa e Prushit, vendlindja e Eposit të Kreshnikëve, vatra e ndezur e kryengritjeve dhe ngjarjeve historike kyçe në pika kyçe të historisë sonë kombëtare me heronj e dëshmorë në periudha të ndryshme të historisë. Tropoja e resurseve natyrore e intelektuale, kulturore e sportive, letrare artistike dhe figurave politike, pas viteve 90 përballet me lëvizjet demografike dhe largimit të potencialeve njerëzore intelektuale drejtë qendrës së vendit dhe Diaspores kanë bërë që popullsia e saj sot të jetë në më pak se gjysmën e asaj të vitit 1990, është përballur në këto vite tranzicioni shpesh me ngjarje të dhimbshme dhe të pamerituara, me iluzione dhe etiketime të pabazuara aq sa denigruese po aq kundërvënëse për hir të politikës jodinjitoze të gjithë klasës politike shqiptare.
Cilat janë problemet e pazgjidhura?
Është e pafalshme për gjithë qeveritë e pas viteve ’90 që gjendja e rrethit të Tropojes të jetë ashtu siç është sot, megjithëse është bërë një punë e mirë ne rrjetin e rrugëve që lidhin B.Currin me Kosoven, me Valbonen dhe Hasin, mbeten të pazgjidhura problemet e fshatit në lidhje me ujin e pijshëm dhe për vaditje si dhe problem i spitalit të B.Curri-it duke mos patur mjekë të të gjitha specialiteteve dhe mungesën e reanimatorit çka bën që të sëmurët duhet të dërgohen për Gjakovë, Kukës e Tiranë. Potencialet intelektuale të Tropojes duhet ta ngrejnë zërin e tyre që ta çojnë në vendin që meriton Tropojen me vlerat e saj njerëzore, politike, ekonomike, turistike, kulturore, historike e arsimore, lagrë disa ‘’kokave të ndritura’’ politikanë, gazetarë a njerëz me kulturë që pa e njohur aspak apo për qëllime diskriminuese ndonjëherë i përcajtojnë tropojanët si ‘’veriorë’’.
1. Tropoja aktualisht sa banorë ka, sa shkolla, sa spitale dhe sa librari?
- Tropoja e 21600 banorë, nga këta Bashkia e B.Currit ka 8367 banorë. Tropoja ka 31 shkolla, 24 shkolla 9-vjeçare, 6 shkolla të mesme të bashkuara, gjimnazi ‘’Asim Vokshi’’ dhe një shkollë 9-vjeçare pilot ajo ‘’Ali Podrimja’’ në B.Curri. Tropoja ka 1 spital në qytetin B.Curri, qendra shëndetësore në çdo lagje të qytetit dhe qendër komune me mjek familje dhe ambulacë në çdo fshat të rrethit.Përveç bibliotekës së qytetit B.Curri dhe ato në qendër të komunave, në qytetin e B.Currit ka 4 librari që shesin libra të fushave të ndryshme, artistike, shkencore, politike, historike etj.
2. Cilat janë problemet e qytetit në drejtim të legalizimeve, si po zhvillohen ato?
- Në lidhje me legalizimet ka disa probleme që kanë të bëjnë me pronësinë mbi tokën pasi qyteti i B.Currit është i ndërtuar në ish-fshatin Kolgecaj dhe pronarët e ligjshëm të tokës kërkojnë kompensimin e tokës së tyre. Zyra e rrethit që merret me problemet e legalizimeve shprehet se ‘’ procesi i legalizimeve ecën normalisht sipas udhëzimeve që kemi nga qendra e prefekturës Kukës ku ata varen.
3. Sa është papunësia në këtë qytet dhe cilët janë sektorët kryesorë të punësimit?
- Sot në Bashkinë e B.Currit në bazë të dhënave të zyrës së punës ka 1490 të papunë që trajtohen me përkrahje sociale. Të punësuarit e qytetit janë të punësuar në sektorë kryesorë si në atë të arsimit, shëndetësisë, ndërmarrjes së shfrytëzimit të H/C Fierzë dhe vijnë më pas ata të sektorit të rendit public dhe të atij privat.
4. Cilat janë problemet e pronësisë mbi tokën, si është shpërndarë toka në këtë zonë?
- Rrethi i Tropojes është një rreth që ka pak tokë bujqësore, 7387 Ha tokë, toka është shpërndarë në kufinjtë e vjetër. Ka patur probleme në zonat ku janë ndërtuar sektorë të ndryshëm dhe objekte si dhe në disa fshatra ku para hyrjes në kooperativë kanë zbritur nga fshatra malore për në ato fushore dhe pas vitit 1990 pronarët e tokës kanë paturmosmarrëveshje me të ardhurit aty. Pushteti vendor në këto vite nuk ka bërë punë e duhur për rregullimin e këtyre mosmarrëveshjeve çka ka bërë që një pjesë e këtyre fshatarëve të detyrohen të largohen ose të ngelin të ngushtuar në ato vende.
5. A ekziston fenomeni i gjakmarrjes?
Fenomeni i gjakmarrjes pothuajse në Tropoje nuk ekziston. Me gjithë situatat e dhimbshme të 10-vjeçarit të parë të tranzicionit të rrehtin e Tropojës ku humbën jetën rreth 200 djem tani situata është krejtësisht e qetë. Tropojanët e kanë kuptuar se kthesat historike në vendin tonë kanë qenë gjithnjë të dhimbshme të cilat kanë patur si katalizator politikën. Tropojanët e kanë kuptuar tashmë se kthesat historike në vendin tonë kanë qenë gjithmonë të dhimbshme dhe kanë patur katalizatorë politikën gjithashtu kanë mësuar se duhet të shmangen nga politika që organizon grupazhe në sherbim të qëllimeve të tyre politike. Sot në Tropoje nuk ka asnjë fëmijë të ngujuar siç pretendohet në ndonjë media.
6. Sa emigrantë ka qyteti dhe sa ndikojnë ata në ekonomitë familjare?
- Sot qyteti i B.Currit ka afërsisht 60 emigrantë të cilët pjesa më e madhe tyre kanë shkuar në Francë dhe mundësia e tyre nuk është aq e madhe për të ndihmuar familjet e tyre në B.Curri. një pjesë tjetër që kanë shkuar prej vitesh në vende të zhvilluara kanë ndihmuar dhe kanë ndikuar pozitivisht në ekonominë e familjeve të tyre.
7. A ka dëmtime të pyjeve, si ruhen pyjet? Shkatërrimi I dikurshëm, prerjet pa kriter a janë ndaluar?
- Rrethi i Tropojes është i favorizuar përsa i përket sipërfaqes pyjore, ajo ka 43140 ha pyje, masivet më të mëdha janë ato të pyjeve të gështenjes, të ahut dhe të pishës. Gjatë viteve të tranzicionit sipërfaqja pyjore në një pjesë të madhe të saj është përballur me diegiet dhe prerjet pa kriter, shpeshherë djegiet janë bërë me dashje dhe për të marrë insvestime gjoja për rigjenerimin e tyre por një veprim I tillë ka qenë një katastrofë natyrore. Këto kanë ndodhur edhe në zonat turistike siç janë: Parku Kombëtar I Valbones dhe zona të tjera të rrethit. Këto vitet e fundit ka një lloj frenimi përsa I përket dëmtimit të pyjeve. Jo vetëm shteti por edhe organizatat joqeveritare dhe shkollat duhet të bëjnë një punë më të madhe për sensibilizimin e opinionit për vlerën e madhe që kanë pyjet duke bërë që të ndërpritet dëmtimi I sipërfaqes së gjelbër.
8. Institucionet e drejtësisë a kanë funksionuar sipas parimeve dhe a ka patur probleme sin ë tërë drejtësinë shqiptare, si korrupsion etj?
- Institucionet e drejtësisë në rrethin e Tropojes si kudo në Shqipëri janë ndër më të përfolurat. Kjo vjen ngaqë pothuajse në shumë raste të veprave penale dhe të tjera nuk është dhënë dënimi I merituar për shkak të korrupsionit çka ka bërë që rastet të jenë të përsëritura dhe besimi te këto organe ka rënë. Mosqënia në lartësinë e duhur e këtyre organeve për të vepruar sipas parimeve bëhet shkak për përsëritje të veprave kriminale dhe rasteve të dëmtimit të pasurisë shtetërore e private.
9. Gratë si respektohen, a është një shoqëri e civilizuar në drejtim të drejtave të grave apo ende një shoqëri konservatore? A ka gra në drejtim të isntitucionet shtetërore dhe në ato të qeverisjes vendore?
- Në rrethin e Tropojes të drejtat e grave respektohen dhe është një shembull i mirë në këtë drejtim, ato janë të integruara në të gjitha sferat e jetës ekonomike, shoqërore e sociale. Në këtë drejtim them se shoqëria jonë është e civilizuar në këtë drejtim dhe është shumë larg asaj konservatore. Ndryshe nga opinioni i gabuar dhe shpesh i përgjithësuar që ekziston me termin ‘’Veriu’’, tropojanët janë një shembull i mirë i përqafimit të shpejtë të së resë dhe evolimit të shpejtë kulturor larg dogmave të paragjykimit dhe shkeljeve të së drejtës së grave. Gratë në rrethin e Tropojes sot janë drejtuese në institucionet e mjekësisë, në shkolla dhe drejtuese të degëve ekonomike në Bashki e Komuna dhe në gjitha sferat e jetës.
10. A vijnë libra jashtëshkollorë në zonën tuaj dhe sa janë të lidhur nxënësit me këto libra?
- Shkollat e rrethit të Tropojes kanë bibliotekat e tyre por nuk mund të themi se ato janë plotësisht të përshtatura me shijet dhe moshën e fëmijeve. Një ndihmesë të madhe për të qenë më afër preferencave të tyre është ‘’Biblioteka Lëvizëse’’ e cila ka bërë një punë mjaft të mirë, gjithashtu edhe biblioteka e qytetit të B.Currit për plotësimin e mungesave që kanë bibliotekat në shkolla.

PERSONAZH/Flet gazetarja, moderatorja dhe publicistja Elsa Xhai/
-Në Radi Tirana mungojnë emrat e mëdhenj të Fotiadhit, Vera Zheji, Meropi Matlia, Bejlerit, Lutos/
-Sot në radio mungojnë emisionet specialë që i mbanin shqiptarët me vesh pranë aparateve/
-Në vitin 2005 janë larguar për motive politike gazetarët më cilësorë të Radios/
-Në asnjë radio nuk ka një emission që të të ngelet në mendje/
- Radiot japin gjithë ditën muzikë tallava që të bën ta nderosh shpejt kanalin/
-Radio Tirana duhet të ecë me konceptet e BBC/
- Në shumë spikere po humbet gjuha jonë e bukur, pasi përdoren shumë fjalë të huaja/
- Besoj se Edi Rama do të bëjë një reform të drejtë në RTSH/
- Shumë spikere nuk kanë diksion, nuk intepretojnë lajmin, apo tekstin, por vetëm e lexojnë atë/
-Spikeret nuk kalonë nëpër teste apo në kurse parapërgatitjeje/
-Mungon gjuha e etikës, dhe komunikimit të kulturuar/
-“Të flasim bukur dhe me kulturë në RTV” është detyrë e ccdo gazetari/
Nga Albert Z. ZHOLI/
Një gazetare dhe publiciste e spikatur. Emri i saj është skalitur në radio Tirana për vetë timbrin e veccantë të zërit të saj duke drejtuar me qindra emisione radiofonik. Por ajo ishte dhe një kolege, mike dhe profesioniste e veccantë për të gjithë në Radio Tirana. Ka mbaruar fakultetin e Histori-Filologjisë, dega gjuhë-letërsi dhe zotëron katër gjuhë të huaja, mes të cilës dhe persishten. Ajo ndoqi me shumë respect gjurmët e zërave të mëdhenj të radios që nga Vera Zheji, Meropi Matlia, Bejleri, Lutos etj. Një zë që ka jehuar për 36 vjet në valët e Radio Tiranës duke e bërë të dashur dhe miqësor për miliona shqiptarë. Emisioni “Mikrofoni midis jush” drejtuar nga ajo për 10 vjet rresht ka qenë më i ndjekuri. Në vitin 1990 falë erës pluraliste që frynte në portat e Shqipërisë, ajo ideon dhe realizon për herë të parë komunikimin direkt me dëgjuesin në transmetimin e mëngjesit, emision që e vazhdoi për 8 vjet rradhazi. Në kanalin e parë të Radio Tiranës programon emisionin “Një shoqëri për të gjithë” i cili në qendër të tij kishte njerëzit me aftësi të kufizuar. Kjo rubrikë u transmetua për 10 vjet rresht. Në vitin 2001 ajo realizon emisionin “Gruaja shqiptare në karrierë” në kanalin e parë, ndërkohë që nga viti 2000 punon si kordinatore e tre kanaleve. Përpiqet të punojë dhe të kualifikojë gazetarët e rinj, të cilët sot shprehin konsideratat më të larta. Organizon sondazhe për dëgjimin e radio Tiranës në gjithë vendin, deri tek shqiptarët jashtë atdheut, grumbullon vërejtjet dhe jep mendimet për organizim dhe ccelje rubrikash të reja duke ndikuar kështu në dëgjueshmërinë e këtij stacioni. Me zërin e saj brilant janë realizuar qindra reklama dhe spote publicitare. Ajo ka regjistruar me qindra dokumentarë dhe emisione nga më të shikuarit e të dëgjuarit. Veccanërisht emisionet e saj për bashkëatdhetarët nga Amerika, Greqia, Italia dhe e gjithë Europa, kanë qenë ndër më emocionuesit.
-Të mungon Radio Tirana?
Po shumë (loton). Aty u rrita, aty u formova si agzetare, aty kam marrë emocionet më të bukura të jetës, aty kam kaluar ditët më të bukura por edhe më të vështira. Radio Tirana, ishte burim kulture, etike, informacini real. Emisionesh me nivel të lartë…Tek ajo radio kemi marrë mesazhe urimi nga gjithë shqiptarët kudo në botë. Zërat e veccantë edhe sot komentohen nga shqiptarët kudo që janë.
Po sot…?
Përgjigjen ndoshta ti e di më mirë se unë. I ke ndjekur zhvillimet aty. Sot janë larguar profesionistët më të mirë. Janë larguar zëra që bënë epokë. Sot nuk ka më ato emisione të cilat i mbanin dëgjuesit shqiptarë me veshë pranë radiove në ccdo shtëpi. Shumë janë larguar nga kjo jetë dhe nuk kujtohen, shumë i kanë pushuar padrejtësisht në vitin 2005, të tjerë i kanë kaluar në vende të rëndomta. Porfesionalizmi në Radio Tirana vlen për të dëshiruar. Besoj shumë se Edi Rama do të bëjë një reformë serioze.
Sot ka shumë radio, mendoni se është në të mirë të medias fonike?
Për mua s’ka rëndësi sasia por cilësia. Nqs kjo mori radiosh do të ishte në funksion të cilësisë do isha dakort. Por jo, nuk po ndodh diccka e tillë. Sot nuk gjen një emison që të të ngelet në kujtesë. Radiot japin gjithë ditën muzikë tallava që të bën ta ndrosh shpejt kanalin. Radiot shqiptare kanw “vdekur”.
Po kur flasim për spikeret?
Ah, kjo është pika ime e dobët. Në shume spikere po humbet gjuha jonë e bukur, pasi përdoren shumë fjalë të huaja. Shumë të tjera nuk kanë diksion, nuk intepretojnë lajmin, apo tekstin, por vetëm e elxojnë atë. Spikeret nuk kalonë nëpër teste apo në kurse parapërgatitjeje.
Cfarë duhet të ndryshojë në Radio Tiarana?
Atë më mirë e di kryeminsitri i cili është i fushës së artit. Ai po bën shumë ndryshime, shumë zhvillime, besoj do ndalë dhe në këtë pikë. Në Radio Tirana duhet të ndryshojnë shumë gjëra. Duhet të ketë emiisone speciale, emisione me peshë, të cilat të lënë gjurmë. Radio Tirana duhet të ecë me konceptet e BBC. Pra shembujt egzistojnë, modelet janë ne na mbetet vetëm ti përvetësojmë duke i përshtatur për vendin tonë. Magjia e radios ende egziston, porn eve e kemi shpërdoruar këtë media fonike kaq të bukur dhe të fuqishme.

-Jeta juaj ka patur një rrugë të gjatë, atë të radios dhe të gazetarisë së shkruar. Kur keni qenë për herë të parë para mikrofonit dhe si jeni ndjerë?
-Kam qenë në vitin e dytë të shkollës së mesme në Korccë “Raqi Qirinxhi” kur u ndodha para mikrofonit të qendrës së zërit të kësajë shkolle si fituese e konkursit letrar me një poezi dhe esse të cilat i paraqita sicc i kërkonin, në gjuhën shqipe, ruse dhe angleze. Bashkëmoshatarët e mi dhe mësuesit më falenderuan dhe pas dhjetë ditësh u ndodha në një konkurs rinor në mikrofonin e Radio –Korcës. Më thanë se përvec emisionit të rinisë, ti cupë do të vish cdo të dielë në mikrofon të japësh lajmet, dhe të hartosh dhe ti flasësh programet muzikore të radios. Fillova të shtypja gjithshka me makinë shkrimi “Olivetëti”, sepse atëherë nuk kishte kompjuter. Pas disa muajsh viziton Radio Korcën, drejtori I Përgjithëshëm Z. Thanas Nano. Hyri në studion e transmetimit më përshëndeti, dhe me sa pashë unë isha e dobët dhe nuk ia mbushja syrinqë me ato duart e holla po shtypja dhe po hartoja
programin. Më tej sapo kasha filluar vitin 4-të të shkollës së mesme er përgatitesha të shkoja në universitet.. Më njofton drejtori që pas një viti do të organizohej një konkurs I madh në Radio- Tirana per redactor-spiker me pjesëmarrës nga e gjithë Shqipëria. Viti kaloi shpejt dhe unë u ndodha në Tiranë, studente tekk shkencat e natyrës, aty më kishte caktuar seksioni i arsimit. Ditën që mora pjesë në konkurs në ish kameralen e Radio Tiranës, më shoqëruan emocione pa kufi, përpara kisha zonjën Vera Zheji, Ruzhdi Pulahën, Nasi Lerën, Agron Cobanin e plot gazetarë e shkrimtarë që punonin aty. Pas leximit e pyetjeve të pafund dëgjova zërin kumbues të Vera Xhejit që përsëriti emrin tim dhe më la një takim tjetër. Radio-Tirana mu duk gjigande, tepër e pastër transmetoheshin përvecc shqipes edhe emisione në 22 gjuhë të huaja, emisioni për bashkëatdhetarët tanë ishte i përditëshëm. Ndërkohë kur dal jashtë mjedisit të radios shoh grumbuj njerëzish pa fund që kishin në duar valixhe të ardhur nga të gjithë rrethet, për të marrë pjesë në konkurs, nga i cili do të pranoheshin vetëm dy persona, një në radio e një në television.
- Më 1971 filluat të punonit në Radio-Tirana dhe pas 13 vjetësh më 1984 ju keni botuar një libër interessant pë rata apo ato që punojnë në radio dhe për bashkëpunëtorët e RTSH( në mos gaboj libri i parë shqiptar në fushën e medias)?
-Libri titullohej “Të flasim bukur dhe me kulturë në RTV” u botua në vitin 1984 nga Drejtoria e Përgjithëshme me drejtor Z. Marash Hajati. Inciativa ishte e kolegut tim Ahmet Balliu, me vajzën e të cilit Albanën që tashmë punon në Danimarkë, hapa edhe transmetimin e parë direkt të R-Tiranës me dëgjuesit e mëngjesit në vitin 1990. Janë theksuar në libër tiparet e Gazetarit e redaktorit radiofonik: Një përgatitje e përgjithshme shumë e mirë universitare.Një mendësi shumë e zhdërvjellët, radioja është një mjet i ri, në ndryshim të përherëshëm, është e rëndësishme të eksperimentosh produkte dhe gjuhë të re. Një aftësi e vecantë për të punuar në kohë tepër të kufizuar.Të komunikosh e të punosh me lehtësi në grup. Asnjëherë të mos hamendësosh kush thotë dhe ku qëndron vështirësia? Hap një mikrofon dhe fol, jo vetëm nuk është e aftë, por edhe nuk do të mësojë kurrë. Pak shpirt sakrifice përsa i përket orarit (puna nis herët në mëngjes). Një këshillë që ka të bëjë me synimet që do të arrish. Kush klikon (të bëhet shumë i famëshëm. (i llojit “Gjithë njerëzit më njohin kur kaloj rrugës) është mirë të rrahë rrugë të tjera( jo radion). Janë shumë të rralla rastet kur fillon punën në radio e mbetesh aty të bëhesh personazh i famshëm. Por në të gjitha rastet e tjera mbetet kënaqësia e të paturit dëgjues besnikë që, më shumë se emrin do të kujtojnë zërin tuaj. Kam filluar të ripunoj materialin e librit e kam nënvizuar se në një takim që kam patur në Neë York në Amerikë ndër të tjera identifikonin radion me drejtuesin e emisionit (bie fjala). Përvec librit mbas viteve 90 kam shkruar një sërë artikujsh në revistën “Sfida” kam realizuar disa studime rreth emigracionit në Itali, Greqi, Angli, ShBA e Kanada, që nje pjesë i kam botuar. Këto vitet e fundit kam realizuar edhe një sërë emisionesh në New York (SH.B.A)kam marrë pjesë në marshimin e madh për cëështjet e gruas në Uashington DC,në OKB”Pekini + 10” Një sërë telereportazhesh, nga vendete mësipërme. Kam botuar librin “Dropullitët”pas një cikli radio e telereportazhesh nga 34 fshatrat e Dropullit etj.Shkrime në shtypin tonë të përditëshëm
-Kur flasim për emisionin tuaj më të suksesëshëm në Radio?
-Dikur radioja ishte një metalurgji. Pas vitit 90 kam realizuar një cikël emisionesh për njerëzit me aftësi të kufizuar (1993-2003) titulluar “Një shoqëri për të gjithë” Vitin e parë e realizuam tre gazetarë, unë, Antoneta Malja dhe Adi Murraj, pas një viti e vazhdova e vetme ciklin e emisioneve deri në vitin e dhjetë dhe pas kësajë emisioneve për njerëzit me ak nuk u realizuan.

(Këtë intervistë me Ismail Qemalin e ka realizuar Achille De Benedétti, dhe është botuar në gazetën Il Giornale d’Italia, më 2 prill 1913)/
Ilir Ikonomi – studies dhe gazetar në rrjetin e miqve në internet – face book, thotë se po postoj intervistën që Ismail bej Vlora i dha një gazetari italian në Romë më 1 prill 1913, katër muaj pas shpalljes së pavarësisë.
Më në fund, Ismail beu kishte arritur të dilte nga Vlora e bllokuar prej anijeve greke dhe të vizitonte kryeqytetet e Evropës. Siç e thotë edhe vetë, atij i ishte dukur sikur kishte dalë nga një burg i vërtetë, i tillë ishte ankthi që kishte shkaktuar bllokada. Kishte mundur të largohej me jahtin e një duke francez, i cili donte të bëhej princ i Shqipërisë.
Kjo fotografi tregon ndoshta çastin e largimit nga bregu i Vlorës për të hipur në jaht. Periudha për të cilën flasim ka qenë ndër më të vështirat në historinë e Shqipërisë: Kosova ishte pushtuar, serbët kishin ardhur deri në Durrës, Shkodra ishte e rrethuar nga Mali i Zi, ndërsa grekët, përveçse kishin bllokuar bregdetin jugor, kishin përparuar deri në Tepelenë. Në këtë situatë tragjike, ambasadorët e Fuqive të Mëdha debatonin në Londër për të përcaktuar kufijtë e Shqipërisë së re.
Intervista është realizuar nga Achille De Benedétti dhe botohet në gazetën Il Giornale d’Italia të datës 2 prill 1913.

Ismail Qemali arriti të largohej pardje nga Vlora me jahtin e Dukës Montpensier. E takova sot në mëngjes në stacionin e trenit tek arrinte nga Bari, ku kishte lënë Isa Boletinin, që ishte pak i sëmurë, bashkë me djaloshin Luigj Gurakuqi, ministër i arsimit. Qemal beu kishte ardhur me dy nga djemtë, që e kanë shoqëruar në të gjitha këto peripeci. Plaku i shquar dukej mjaft mirë. Ishte i gëzuar që kishte mbërritur në Romë pas ikjes nga Vlora.
E pyes se si kaloi udhëtimi.
-Shkëlqyeshëm nga çdo pikëpamje, – më përgjigjet. Pak ditë më parë arriti në Vlorë ‘Mekongu’, jahti i Dukës së Montpensierit, me një flamur tregtar anglez. Duka menjëherë më ftoi në anijen e tij të mrekullueshme dhe më pyeti nëse dëshiroja të vija në Itali. Ishte fat i vërtetë. Do të kisha qenë i marrë po të mos e kisha shfrytëzuar këtë rast të rrallë. Për mua kjo do të thoshte të çlirohesha nga një burgim i çuditshëm. Ishte edhe një mundësi për ta ndihmuar pak më nga afër çështjen e vendit tim.
-Po grekët, nuk ju kapën?
-Jo. Ata na panë shumë mirë. Pastaj, mos harroni se ‘Mekongu’ kishte ardhur nga Korfuzi. Po të kishin dashur të më kapnin do ta kishin patur të lehtë. Unë nuk e fsheha aspak faktin që po nisesha. Një torpedinier grek, i ngarkuar për bllokimin e bregdetit, na vuri re dhe na lejoi të kalonim pa ndonjë problem. Udhëtimi shkoi mjaft mirë. Jahti i Dukës është vërtet i mrekullueshëm dhe jam i gëzuar që arrita të dal nga ky burgim pa asnjë shpenzim dhe në kushte kaq të mira.
-Po miqtë tuaj të Vlorës, Shkëlqesi, nuk patën kundërshtim që ju të niseshit?
-Ishin ata vetë që më këshilluan të përfitoja nga ky rast i papritur. Ata janë të bindur se çështja shqiptare nuk është në Vlorë, në këtë qytet ku liria u shpall në një lloj burgu, por gjetkë, e sidomos në Londër, ku diskutohet për fatet tona të së ardhmes. U kam lënë udhëzime të qarta miqve të mi të qeverisë, duke i bërë të reflektojnë për pasojat e rënda që do të kishte vendi, në qoftëse do të ndërmerrnin ndonjë akt të nxituar apo nëse do të fillonin ndonjë revoltë. Ata mu betuan dhe jam fare i qetë se bashkatdhetarët e mi do të mbajnë një qëndrim paqësor, ashtu siç i kam këshilluar dhe siç është dëshira ime.
-A kanë përparuar më tej grekët?
-Jo. Nuk kanë përparuar përtej Tepelenës. Në Tepelenë ndodhi diçka me rëndësi, sepse turqit prenë urën për të penguar pushtimin. Pra, grekët nuk kanë shkuar më tutje se Tepelena. Ata e dinë se Vlora është e paprekshme, sidomos për shkak të vullnetit të Italisë, por edhe të Austrisë.
-Po Beratin nuk e kanë pushtuar?
-Jo. Në të gjithë sanxhakun e Beratit, nuk kanë shkuar përtej Tepelenës.
-Si ishte gjendja në Vlorë kur u larguat?
-Shumë e qetë. Nuk ka patur vështirësi të tjera të brendshme, përveç ankthit të bllokadës detare që na ka izoluar dhe na ka bërë të na mungojnë disa elementë bazë të jetesës. Ka ndodhur vetëm diçka që është vërtet për t’u shënuar: ardhja e një oficeri austriak me veshje civile, i shoqëruar nga një prift dhe një marinar.
-Si arriti të vijë?
-Ai zbarkoi në grykën e Semanit me një anije të kompanisë Lloyd dhe, prej andej, erdhi në Vlorë me një barkë me rrema. Ju e dini se në Vlorë ekziston një element që nuk e dëshiron pavarësinë e pastër të Shqipërisë. Ky element gjithnjë më ka luftuar dhe është përpjekur të më krijojë vështirësi. Oficeri që erdhi tha se ishte në gjendje të armatoste popullatën dhe të na dhuronte armë. Mirëpo unë nuk e pata të vështirë t’i shpjegoja popullit se ne nuk kishim nevojë për makinacione të tilla dhe se mund ta realizonim sigurinë e vendit tonë me besimin tek mbrojtja që na jep Evropa.
-Në Itali shtypi ka patur një lajm për këto qëllime të austriakëve në Vlorë…
-Atëherë ky lajm, – tha duke buzëqeshur Qemal beu, – nuk qenka i ri për ju. Megjithatë, unë e njoh politikën e Vjenës dhe gjithsesi i jam mirënjohës edhe Austrisë për interesimin ndaj Shqipërisë. Nga ana tjetër kuptoj edhe ndryshimin mes dy politikave, të Vjenës dhe të Romës…
Në këtë pikë, Qemal beu u zhyt në një heshtje diplomatike.
-Po vështirësitë që ju krijon bllokada për t’u ushqyer?
-Oh, më mirë të mos flasim për këtë. Është diçka që të shkakton ankth. Jam i gëzuar që ndodhem në Itali edhe sepse do t’i kërkoj si qeverisë suaj ashtu edhe ambasadorëve të Fuqive të Mëdha apo ministrit të Greqisë që t’i japin fund kësaj mase kaq të shëmtuar dhe të kotë. Pas 20 ditësh, Vlora do të jetë në uri të plotë. Kemi bërë mrekulli që kemi arritur ta mbajmë popullin gjallë deri tani. Por nuk është e mundur të vazhdojmë më tej në këtë gjendje. Ekzistojnë tashmë arsye humanitare, pët të cilat bllokadës duhet t’i jepet fund. Duke e vazhduar bllokimin e Vlorës, grekët po tregohen të padrejtë, në kundërshtim të plotë me qytetërimin e tyre. Përse duan të trullosin me katastrofën e urisë një popullsi që nuk i bën keq ndokujt me asnjanësinë e saj? Asnjë arsye nuk mund ta përligjë bllokimin e Vlorës.
-A nuk është e vërtetë që aty vërtiten trupa të Xhavit pashës?
-Janë thjesht ushtarë të çrregullt në gjendje të mjerë, që nuk përbëjnë asnjë shqetësim ushtarak. Xhavit pasha ndodhet në Lushnje afër Shkumbinit në kushte vërtet tragjike dhe nuk mund të ndërmarrë asnjë lloj veprimi kundër grekëve, as t’i dëbojë nga pozicionet që kanë kapur. Të paktën tani, grekët zotërojnë Sarandën dhe të gjitha pikat e bregdetit të bllokuar. Ata kanë deklaruar se nuk do ta prekin Vlorën, sepse ky është vullneti i dy fuqive të Adriatikut, prandaj nuk duhet t’i bien në qafë asaj me pretekstin e bllokadës. Shpresoj të bëj të ditur arsyet humanitare që kërkojnë heqjen e bllokadës.
Pastaj, Qemal beu më kërkoi t’i tregoja të rejat e fundit nga Konferenca e Londrës për Shqipërinë. Përsa u përket kufijve jugorë të Shqipërisë, i shpjegova se cila ishte teza e grekëve, të cilët kërkonin Korçën, Këlcyrën, Tepelenën si dhe Gjirokastrën e Sarandën.
-Po kjo është si t’i presësh krahët e këmbët Shqipërisë, – thirri Qemal beu. Të shpresojmë se vullneti i Evropës, i cili një ditë do të triumfojë, do të çojë në integritetin e popullatave që janë shqiptare të pastra. Është vërtet e çuditshme që grekët mendokan të marrin edhe Korçën!
-Cilat janë marrëdhëniet e tanishme mes Turqisë dhe Shqipërisë?
-Janë krejtësisht paqësore. Kemi marrë në Vlorë komunikatën zyrtare të Vezirit të Madh, me të cilën njihet pavarësia shqiptare dhe e drejta e flamurit tonë. Me këtë mori përgjigje fyerja e madhe, që trupat e Xhavit pashës i bënë flamurit tonë në Tepelenë. Qeveria turke nisi një hetim dhe i bëri me dije mytesarifit të Beratit se ajo e njihte tashmë autonominë tonë dhe u kërkoi autoriteteve të fundit turke të mbetura në territorin shqiptar të respektonin emblemën tonë.
-A u zgjidh çështja e princit të shtetit tuaj?
-Oh! Çështja e pretendentëve të fronit, apo e principatës së Shqipërisë ka rrezik të fryhet tej mase. Pata rastin të takohem me Dukën e Montpensierit, i cili me ndihmën e tij humanitare më nxori nga gjendja e çuditshme në të cilën ndodhesha. Natyrisht, i shpreha atij gjithë mirënjohjen time për këtë akt fisnik dhe i thashë se Shqipëria do ta kishte për nder nëse do të kishte në krye të saj pasardhësin e një familjeje të shquar dhe historike. Por i thashë gjithashtu, për hir të sinqeritetit, se ende nuk ishte koha për të menduar mbi çështjen e princit, e cila do të duhej të zgjidhej më vonë.
-Ç’mendoni, Shkëlqesi, mbi çështjen e Shkodrës?
-Mund ta merrni vetë me mend. Mendoj se çështja e Shkodrës është tani në rrugën e zgjidhjes. Qëndrimi i Malit të Zi nuk më duket se ka shanse për sukses. Janë mjaft të njohura arsyet se përse Shkodra duhet t’i mbetet Shqipërisë. Fuqitë e Mëdha, të cilat e kuptojnë plotësisht nevojën e një vendimi të tillë, kanë rënë tashmë dakord ta bëjnë Malin e Zi të tërhiqet.
-A e keni lexuar telegramin e mbretit Nikollë, i cili flet për kështjellën e krishterimit që duhet t’i kundërvihet islamizmit?
-Pikërisht këtu qëndron edhe dobësia e tezës malazeze. Si mund të mendojë mbreti Nikollë të imponojë me armë dhe me dhunë konvertimin fetar të myslimanëve shqiptarë? A e ka menduar ai se duhet të përgatitet për shumë e shumë luftra të përgjakshme? Megjithatë, unë besoj se më në fund Mali i Zi do të tërhiqet përpara vullnetit të Evropës. Jam i gëzuar, – përfundoi Qemal beu, – që munda të dal nga Vlora për të mbrojtur më tej të drejtat e Shqipërisë në kryeqytetet evropiane, në qytetin tuaj e sidomos në Londër. Me sa duket Peja, Prizreni dhe Gjakova janë të humbura, por ka disa territore që ende mund të shpëtohen. Dhe këtë do të përpiqem të bëj me besimin tek të drejtat e shenjta të popullit tim.
Pas disa ditësh, Ismail Qemal beu do të niset për në Londër. Atje ai do të përpiqet të mbrojë çështjen e paqes jo vetëm në interes të vendit të tij, por sadopak edhe të Evropës, e cila, në çështjen shqiptare, mund të shohë dështimin e përpjekjeve të saj për ruajtjen e paqes. Ai po fillon kështu një pelegrinazh politik nëpër kryeqytetet e Evropës, ku Roma është etapa e parë e rëndësishme.
Këtë intervistë e ka publikuar gazetari Ilir Ikonomi, i cili jep edhe disa sqarime.
(Një intervistë e rrallë e Ismail Qemalit. Po postoj intervistën që Ismail bej Vlora i dha një gazetari italian në Romë më 1 prill 1913, katër muaj pas shpalljes së pavarësisë. Më në fund, Ismail beu kishte arritur të dilte nga Vlora e bllokuar prej anijeve greke dhe të vizitonte kryeqytetet e Evropës. Siç e thotë edhe vetë, atij i ishte dukur sikur kishte dalë nga një burg i vërtetë, i tillë ishte ankthi që kishte shkaktuar bllokada. Kishte mundur të largohej me jahtin e një duke francez, i cili donte të bëhej princ i Shqipërisë.
Kjo fotografi tregon ndoshta çastin e largimit nga bregu i Vlorës për të hipur në jaht. Periudha për të cilën flasim ka qenë ndër më të vështirat në historinë e Shqipërisë: Kosova ishte pushtuar, serbët kishin ardhur deri në Durrës, Shkodra ishte e rrethuar nga Mali i Zi, ndërsa grekët, përveçse kishin bllokuar bregdetin jugor, kishin përparuar deri në Tepelenë. Në këtë situatë tragjike, ambasadorët e Fuqive të Mëdha debatonin në Londër për të përcaktuar kufijtë e Shqipërisë së re.(Botoi Express)

DOSIER/ Flet historiani Kastriot Bezati: Frashëri – simbol i atdhedashurisë, diturisë dhe kulturës në Shqipëri/
-Frashëri në Regjistrin Ixhmal të Vilajetit të Përmetit dhe të Korçës, hartuar në vitet 1431-32, jepet si vëndbanim me 6 shtëpi/
- Më 1506 Frashëri kishte 41 shtëpi, ndërsa më 1583 arriti në 58 shtëpi/
- Dangëllia në mesin e shekullit XIX, kishte 790 shtëpi/
- Tregu i Frashërit, në kulmin e lulëzimit, në mesin e shekullit XIX, përbëhej nga 20 dyqane, – thotë Sami Frashëri/
- Në vitet 1699-1701 Dangëllia përfshihet në kryengritjen e armatosur të Shqipërisë së Jugut kundër Portës së Lartë/
- Vatra kryesore të kryengritjes në Dangëlli ishin Frashëri, Miçani, Zavalani, Koblara dhe Backa/
- Disa nga bejlerët e Frashërit arritën shkallët më të larta të administratës së Portës së Lartë/
- Adem Pasha, i cili gjatë shekullit XVIII shërbeu disa kohë “Vezir i madh” (“Kryeminister”) ishte pinjollë nga familja e Vilakëve të Frashërit
- Më 1772 Mehmet Mustafa Frashëri bleu fshatrat Shipckë e Nikolicë të Kolonjës si dhe fshatin Voskopojë të Korçës dhe u bë spahiu i përgjithshëm i këtyre tre fshatrave
- Halil bej Bibaj nga Frashëri ka qënë gjithashtu “Vezir i madh” i Perandorisë Osmane
-Në vitet e Pashallëkut të Janinës, rezistenca antiturke e Frashërit u bë mbështetje e përpjekjeve autonomiste të Ali Pashë Tepelenës
- Ali Pashë Tepelena ka vajtur në Frashër dhe ka qëndruar në sarajet e Sulejman bej Sulejmanbejlliut
-Shkurt – shtator 1802, banorët e Dangëllisë zhvilluan një kryengritje të fuqishme antiosmane që tronditi Turqinë
- Frashëri u bë një vatër krijuese e kulturës së kombit dhe, më 1785 kur u hap Teqeja bektashiane e Nasibi Tahir Babai
-“Nasibiu ka shkruar shumë vjersha në gjuhën shqipe … ka shkruar edhe gazele në gjuhët turqisht dhe persisht”, – thotë Sami Frashëri
- Dalip e Shahin Kaso Frashëri, i pari, me veprën “Hadikaja” të vitit 1842 dhe, i dyti, me veprën “Muhtarnameja”, botuar në vitin 1868, hapwn rrugwn e librit.
- Në Stamboll ne kemi pasur tri armata, tri ushtri/ Një armatë ish Abdyli dhe një tjetër ish Samiu/ Dhe e treta – gjenerali, gjeneral poet Naimi/
- Alush Babai me shenjtëri, Abdyl Beu me dituri, përpiqen për Shqipëri
Nga Albert Z. ZHOLI/
“Frashëri do të mbetet për jetë vënd i shënjtëruar i Shqipërisë”, – ka shkruar Mihal Gramenua, i cili, në dimrin e vitit 1907, për 10 ditë, nga 1 deri më 10 dhjetor, qëndroi me Çerçiz Topullin e luftëtarët e Çerçiz Topullit në Frashër, në shtëpinë e atdhetarëve dhe në Teqen bektashiane të Frashërit dhe, kur u largua, kur ishte mbi Frashër, në malin e Kokojkës, shkroi vargjet: “Si ty, o Vithlehem e Mekë e Arabisë, / Ku jane lindur Muhamet e Krisht’ i Krishtërisë, / Për mua është Frashëri, vënd i Perëndisë, / Tek është lindur Naim Beu, zëmër e Shqipërisë!”. Frashëri, emrin e ka marrë nga pema pyjore “Frashër”, ndërsa krahina, Dangëllia, e ka marrë emrin në fillim të shekullit XVII nga fjala turke “Dag-ili”, që do të thotë “Malësi”. Në shek XIV krahina quhej “Malakas” dhe qëndra e saj ishte fshati “Malakas”, fjalë kjo që në rrënjë ka fjalën shqipe “Mal” në kuptimin “Malësi”. Frashëri ngrihet 1030 m mbi nivelin e detit, me hapësirë gjeografike 15.5 km2, e barabartë kjo me 7.2 % te hapësirës së krahinës së Dangëllisë (214 km2) dhe me 1.7 % të hapësirës gjeografike të trevës së Përmetit (929 km2). Frashëri gjatë ecurisë historike ka lindur aq shumë figura historike sa është vështirë të krahasohet me një hapësirë të dytë gjeografike me të njëjtat përmasa, përsa u përket këtyre figurave që kanë hyrë në histori, shumica e të cilave me kontribute të veçanta për kombin, qoftë kjo hapësirë brënda apo jashtë Shqipërisë, ndaj dhe emri i Frashërit është si hapësira, pa fillim e pa mbarim, nuk ka kufij gjeografikë, ndërsa vepra e bijëve më të mëdhenj të Frashërit, e vëllezërve Abdyl, Naim e Sami Frashëri, të cilët janë doktrinerë të kombit, janë Bibla e Kurani i shqiptarëve e Shqipërisë, janë këta liderë të kombit që i kanë dhënë më shumë se kushdo të drejtën Frashërit të quhet Vatra e Shënjtë e Shqiptarëve dhe Shqipërisë: Abdyli, udhëheqsi dhe burri i shtetit, të cilit, siç ka shkruar Gjergj Fishta “M’i bëjnë të gjithë tungjatjeta” se “Faqe t’bardh i la Shqipërisë”, Naimi, poeti, mendimtari e edukatori i kombit, “Zëmërgjerësia dhe urtësia” e të cilit, – siç thotë Dritëro Agolli, – “i ngjan Krishtit”, i pari mendimtar shqiptar që hodhi idenë e drejtimit të syve nga Perëndimi me vargun e tij të njohur “Jak’ o dit’ e uruar, që lind nga perëndon”, Samiu, dijetari i madh enciklopedist, vigani i mendimit, punës dhe guximit, truri i Rilindjes në Shqipëri.
Regjistrimi
Frashëri në Regjistrin Ixhmal të Vilajetit të Përmetit dhe të Korçës, hartuar në vitet 1431-32, jepet si vëndbanim me 6 shtëpi dhe me emrin “Fraxhili” dhe, po me kaq shtëpi, jepet si vëndbanim më vehte lagjia “Vila” e Frashërit, emër ky me orgjinë romake, vëndbanim që mund t’i ketë fillesat brënda hapësirës së shekullit të 2-të para lindjes së Krishtit, kur në Iliri u vendos sundimi i Romës. Nisur nga emri, lagjia Vilë e Frashërit ka qënë banuar të paktën prej 2 shekujsh. Në burimet e shkruara të viteve 1431-1432 na jepen të paktën 9 fshatra, që edhe sot janë në Dangëlli, me gjithësej 238 shtëpi, 0.4 % e të cilave i kishte Frashëri, kryeqëndra e Dangëllisë. Më 1506 Frashëri kishte 41 shtëpi, ndërsa më 1583 arriti në 58 shtëpi. Dangëllia në mesin e shekullit XIX, kishte 790 shtëpi, nga të cilat, sipas Kristo Frashërit, jo më pak se 300 shtëpi dhe, sipas shtetarit Medi Frashëri, jo më shumë se 350 shtëpi, i kishte Frashëri, shifër kjo e barabartë me 41 % apo me 2/5 e shtëpive të gjithë Dangëllisë. Afërsisht kjo ishte edhe popullsia e Frashërit dhe Dangëllisë edhe në vitet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Ecuria demografike e Frashërit, në fillim e ngadaltë (në shekujt XV – XVII) e pastaj më e shpejtë (në shekujt XVIII – XIX) lidhet së pari, se Frashërit iu dha me dekret sulltanor statusi i “derbendit”, detyra e sigurimit pa pengesë të lëvizjes së udhëtarëve dhe karvaneve, fakt ky që tregon rëndësinë e pozitës gjeografike e strategjike të Frashërit si një pikë ku kryqëzoheshin në shekujt XV – XVI e më vonë rrugët këmbësore, që lidhnin Përmetin me Korçën dhe Beratin me Kolonjën , së dyti, duke filluar nga fundi i shekullit XVII e më tej në shekujt XVIII e XIX lidhet edhe me faktin se Frashëri u kthye në një kështjellë natyrore ku, sidomos bejlerët mbroheshin nga mëria, administrata e ushtria e Sulltanit dhe, së treti, sidomos në shekullin XIX, lidhet me arsyen se Frashëri si qëndra administrative e Dangëllisë u kthye dalëngadalë edhe në një qëndër ekonomike, në një qëndër zejtare dhe tregëtare, aq sa tregu i Frashërit, në kulmin e lulëzimit, në mesin e shekullit XIX, përbëhej nga 20 dyqane, – thotë Sami Frashëri. Në mesin e shekullit XIX Frashëri kishte 22 lagje dhe, në fakt, ishte “një qytet i vogël malor” – si dhe shkruante Sami Frashëri në veprën e tij Kamus – ul – Alam.
Historia e Frashërit
Historia e Frashërit me emra personalitetesh ngrihet mbi bazë dokumentesh në shekullin XVII. Në vitet 1699-1701 Dangëllia përfshihet në kryengritjen e armatosur të Shqipërisë së Jugut kundër Portës së Lartë dhe, një nga krerët kryesorë të kryengritjes në Dangëlli, ishte Aliçkoja nga Frashëri. Vatra kryesore të kryengritjes në Dangëlli ishin Frashëri, Miçani, Zavalani, Koblara dhe Backa. Për shtypjen e kësaj kryengritjeje u lëshuan disa fermane nga sulltan Ahmeti II dhe në fillim për shtypjen e saj u caktua komisar ish Veziri i Madh, në atë kohë kapuxhibashi i oborrit, Ali Pasha, ndërsa më pas, më 1701-in, sulltani ngarkon me detyrën e shtypjes së kryengritjes kapuxhibashin e oborrit, Mehmet Pasha dhe mybashirin Ismail Pasha. Disa nga bejlerët e Frashërit arritën shkallët më të larta të administratës së Portës së Lartë. Adem Pasha, i cili gjatë shekullit XVIII shërbeu disa kohë “Vezir i madh” (“Kryeminister”) ishte pinjollë nga familja e Vilakëve të Frashërit, – thotë Kristo Frashëri. Më 1772 Mehmet Mustafa Frashëri bleu fshatrat Shipckë e Nikolicë të Kolonjës si dhe fshatin Voskopojë të Korçës dhe u bë spahiu i përgjithshëm i këtyre tre fshatrave, – thuhet në Kodikun e Manastirit të Shën Prodhomit të Voskopojës. Në fund të shekullit XVII dhe në fillim të shekullit XVIII, Halil bej Bibaj nga Frashëri ka qënë gjithashtu “Vezir i madh” i Perandorisë Osmane, – shkruajnë vëllezërit Alfred dhe Neki Frashëri.
Ali Pasha dhe rezistenca antiturke e Frashërit
Në vitet e Pashallëkut të Janinës, rezistenca antiturke e Frashërit u bë mbështetje e përpjekjeve autonomiste të Ali Pashë Tepelenës, nën pushtetin e të cilit treva e Përmetit qëndroi në vitet 1789 – 1820. Disa nga bejlerët e Frashërit nuk iu nënështruan autoritetit të Pashait të Janinës dhe u larguan nga Shqipëria, ndërsa disa mbajtën marrdhënie të mira me Ali Pashë Tepelenën, ndër të cilët ishin: Mehmet Mustafa Frashëri, që kishte gradën pasha dhe që kishte nën zotërim edhe Voskopojën, si dhe Sulejman bej Plaku nga dera e Sulejmanbejllinjëve të Frashërit. Ali Pashë Tepelena ka vajtur në Frashër dhe ka qëndruar në sarajet e Sulejman bej Sulejmanbejlliut, – thotë Miho Gjini. Në materialet e Arkivit të Ali Pashë Tepelenës, në një grup prej tetë dokumentesh të këtij arkivi, i cili do të botohet së shpejti nga studjuesi i njohur Irakli Koçollari, ndër të tjera, flitet se, në hapësirën kohore të muajve shkurt – shtator 1802, banorët e Dangëllisë të vendosur në territoret e Bullgarisë së sotme, të cilët ishin larguar nga atdheu për t’u vendosur në territore jashtë zgjedhës osmane, ndoshta në tokat e lira kufitare me Bullgarët, në Ukrainë apo Odesë, zhvilluan një kryengritje të fuqishme antiosmane që tronditi Turqinë, aq sa sulltan Selimi III u detyrua të dërgojë kundër kryengritësve përmetarë të Dangëllisë trupat e zgjedhura të këmbësorisë së tij si dhe trupa të mobilizuara nga Pashallëqet e Rumelisë, Bullgarisë, Serbisë dhe Janinës.
Frashëri u bë një vatër krijuese e kulturës së kombit
Frashëri u bë një vatër krijuese e kulturës së kombit dhe, si e tillë, ajo ndoshta lindi më 1785 kur u hap Teqeja bektashiane e Frashërit dhe, themeluesi i saj, ishte Nasibi Tahir Babai nga lagjia Skënderas e Frashërit. “Nasibiu ka shkruar shumë vjersha në gjuhën shqipe … ka shkruar edhe gazele në gjuhët turqisht dhe persisht”, – thotë Sami Frashëri. Gjuhën shqipe Nasibiu e shkruante me alfabetin arab. Pra, lëvrimi i shqipes ka si fillesë shkollën që u ngrit më 1785 nga Nasibi Babai në Teqen bektashiane të Frashërit. Shkolla e Nasibi Babait u lartësua e fitoi më shumë emër kur në krye të Teqes së Frashërit erdhi Baba Alushi nga lagjia e Kasollarëve të Frashërit, që ishte një figurë e madhe e luftës për liri, pavarësi e arsimin shqip në Shqipërinë e Jugut. Në Frashër, sidomos në Teqen e Baba Alushit, fliteshin gjashtë gjuhë: shqipja, persishtja, arabishtja, osmanishtja, greqishtja dhe vllahishtja. Shkolla e teqes ishte nje shkollë e tipit të kurseve mesjetare me përmbajtje fetare bektashiane, me ndryshimin se turqishtja dhe arabishtja mësoheshin si gjuhë të huaja, kurse gjuha bazë ishte shqipja, veçse kjo shkruhej me alfabetin arab. Në Frashër, dëshmitë e shkrimit shqip me alfabetin arab, lidhen me poemat e Nasibi Tahir Babait në hapësirën kohore 1785-1827 dhe, më pas, me librat e vëllezërve Dalip e Shahin Kaso Frashëri, i pari, me veprën “Hadikaja” të vitit 1842 dhe, i dyti, me veprën “Muhtarnameja”, botuar në vitin 1868.
Vëllezërit Frashëri janë në ballë të historisë së Shqipërisë.
Abdyli, Naimi dhe Samiu u lindën në Frashër të Përmetit, po ata edhe kur jetuan e punuan më pak në Janinë dhe më shumë në Stamboll, i mbajtën lidhjet me Frashërin dhe çdo gjë e bënë për lirinë e Shqipërisë. “Në Stamboll ne kemi pasur tri armata, tri ushtri/ Një armatë ish Abdyli dhe një tjetër ish Samiu/ Dhe e treta – gjenerali, gjeneral poet Naimi/ Që lëshonte nga Stambolli divizione vjershërimi”, – shkruan poeti i madh Dritëro Agolli. Tri vëllezërit së bashku dhe veçmas, shkrinë në një të vetme tri detyrat themelore taktike që shtroheshin para vëndit: së pari, shpëtimin e atdheut nga gjymtimi territorial, së dyti, bashkimin e viseve shqiptare në një vilajet autonom dhe, së treti, lëvrimin e kulturës atdhetare në shërbim të çlirimit të Shqipërisë. Haliti, babai i Vëllezërve Frashëri, nga Frashëri, është atdhetar i njohur i shekullit XIX, ndërsa stërgjyshi i nënës, Eminesë, nga Korça, Iljas Khoxha Mirahori, i lindur në shekullin XV në Panarit të Kazasë së Përmetit, sot i rrethit të Korçës, dhëndri i Sulltan Mehmedit II, është themeluesi i qytetit të Korçës në vitet 1494 – 1512, për të cilin Sami Frashëri në veprën “Kamus-Ul-Alam” thotë: “Eshtë stërgjyshi i autorit të ngratë nga nëna dhe themeluesi i qytetit te Korçës, që gjëndet në Vilajetin e Manastirit”.
Ngjarje madhore janë edhe dy Kuvëndet Ndërkrahinore të Frashërit, i pari u thirr nga Komiteti Shqiptar i Janinës dhe u mbajt në gjysmën e dytë të majit 1878, ndërsa i dyti u thirr nga Lidhja Shqiptare e Prizrenit dhe u mblodh në dhjetditëshin e dytë të qershorit 1880 dhe, të dy u zhvilluan në Teqen bektashiane të Frashërit dhe u drejtuan nga Abdyl Halid Frashëri dhe Baba Alush Frashëri. Të dy janë Kuvënde Ndërkrahinore të Vilajetit të Janinës. Në Kuvëndin I, ndër të tjera, u parashtrua me urtësi nga Abdyl Frashëri programi i Komitetit Shqiptar të Stambolit, që u përkrah me energji nga Baba Alushi, si dhe u protestua kundër vendimeve të Traktatit të Shën Stefanit të 3 marsit 1878, të cilat coptonin Shqipërinë. Kuvëndi I Frashërit caktoi një grup delegatësh, të cilët do të përfaqësonin Shqipërinë e Jugut në Mbledhjen Historike të Prizrenit më 10 qershor 1878. Grupi do të udhëhiqej nga Abdyl Frashëri dhe Qazim Konica. Si na thotë tradita e ardhur nga thellësia e viteve dhe e pranishme edhe sot në Dangëlli, menjëherë pas formimit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, brënda qershorit 1878, Baba Alushi u zgjodh kryetar i Degës së Frashërit të Lidhjes së Prizrenit. Në Kuvëndin II, ndër të tjera, u hodh për herë të parë nga Abdyl Frashëri ideja e formimit te Qeverisë së Përkohëshme Shqiptare, që u realizua në janarin e vitit 1881 në Kuvëndin e Jashtzakonshëm të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, ku u zgjodh Kryeministër Haxhi Ymer Prizreni dhe Ministër i Jashtëm Abdyl Halit Frashëri. “Kërkesa e bashkimit të katër vilajeteve, pik së pari, u formulua në Teqe të Frashërit, pastaj u dërgua në gjithë qëndrat e Shqipërisë”, – ka shkruar Mehdi Frashëri. Janë ndoshta këto dy kuvënde të mëdha atdhetare mbi të cilat populli ngriti këngën “Alush Babai me shënjtëri, Abdyl Beu me dituri, përpiqen për Shqipëri”.

Nesër do të lexoni:
- Në krye të Komitetit Shqiptar të Janinës, formuar në maj 1877, është Abdyl Frashëri
- Më 18 dhjetor 1877 Abdyl Frashëri zgjidhet kryetar dhe Sami Frashëri anëtar i Komitetit Shqiptar të Stambollit
-“Shkronjat janë arma më e fuqishme e përparimit dhe diturisë”, – ka thënë Hasan Tahsini
- Mësonjtoria Shqipe e Frashërit u hap më 12 tetor 1908 nga mësuesi Hasan Hoxhë Efendiu
- Kryetari i Kongresit të Manastirit, që i zhvilloi punimet nga 14 deri më 22 nëntor 1908, ishte një frashërlli, djali i Abdyl Frashërit, 28 vjeçari Mit’hat Frashëri
- Në dhjetor 1907 dhe në korrik 1908 në Frashër qëndroi për disa ditë çeta e Çerçiz Topullit dhe Mihal Gramenos
- Mit’hat Abdyl Frashëri ishte delegat i Përmetit (dhe i Frashërit) në Kuvëndin Historik të Vlorës
- Deklarata bombë e At’ Gjergj Fishta në Pallatin e Versajës
- Më 25 shkurt (10 mars 1914), trupat e rregullta të ushtrisë së Greqisë dhe bandat masakruan 97 fëmije e burra Përmetarë
DOSIER/ Flet historiani Kastriot Bezati: Frashëri – simbol i atdhedashurisë, diturisë dhe kulturës në Shqipëri
- Në krye të Komitetit Shqiptar të Janinës, formuar në maj 1877, është Abdyl Frashëri
- Më 18 dhjetor 1877 Abdyl Frashëri zgjidhet kryetar dhe Sami Frashëri anëtar i Komitetit Shqiptar të Stambollit
-“Shkronjat janë arma më e fuqishme e përparimit dhe diturisë”, – ka thënë Hasan Tahsini
- Mësonjtoria Shqipe e Frashërit u hap më 12 tetor 1908 nga mësuesi Hasan Hoxhë Efendiu
- Kryetari i Kongresit të Manastirit, që i zhvilloi punimet nga 14 deri më 22 nëntor 1908, ishte një frashërlli, djali i Abdyl Frashërit, 28 vjeçari Mit’hat Frashëri
- Në dhjetor 1907 dhe në korrik 1908 në Frashër qëndroi për disa ditë çeta e Çerçiz Topullit dhe Mihal Gramenos
- Mit’hat Abdyl Frashëri ishte delegat i Përmetit (dhe i Frashërit) në Kuvëndin Historik të Vlorës
- Deklarata bombë e At’ Gjergj Fishta në Pallatin e Versajës
- Më 25 shkurt (10 mars 1914), trupat e rregullta të ushtrisë së Greqisë dhe bandat masakruan 97 fëmije e burra Përmetarë
Albert Z. ZHOLI
Në çdo ngjarje madhore atdhetare brënda apo jashtë Shqipërisë janë edhe bijtë e Frashërit. Në krye të Komitetit Shqiptar të Janinës, formuar në maj 1877, është Abdyl Frashëri. Më 18 dhjetor 1877 Abdyl Frashëri zgjidhet kryetar dhe Sami Frashëri anëtar i Komitetit Shqiptar të Stambollit. Abdyl Frashëri është një ndër organizatorët kryesorë të Kuvëndit Themelues të Lidhjes Shqiptare më 10 qershor 1878 në Prizren, i cili me fjalën e tij para 110 delegatëve hapi punimet e këtij Kuvëndi dhe u zgjodh Kryetar i Komisionit të Punëve të Jashtme të Lidhjes. Ku ishte Lidhja ishte Abdyli dhe ku ishte Abdyli ishte Lidhja. Në këto vite e më vonë dallohen për veprimtari atdhetare ndër të tjerë frashërllinjtë Ballkize Ibrahim Frashëri, gruaja e Abdyl Frashërit, Mehmed Halid Frashëri, vëllai i vogël i Abdyl Frashërit, Nazif Muhtar Frashëri, Gani Ragib Frashëri, Refat Muhtar Frashëri, Jakup Frashëri, vëllezërit Sabri dhe Shefqet Isuf Frashëri, Abaz Selim Frashëri, i cili ishte së bashku me Selfo Shytin e Hysen Kreshovën shoqëruesit e Abdyl Halid Frashërit.
“Shkronjat janë arma më e fuqishme e përparimit dhe diturisë”, – ka thënë Hasan Tahsini.

Kryetar i Shoqërisë së të Shtypurit Shkronja Shqip apo Shoqërisë së Stambollit, formuar më 12 tetor 1879 në shtëpinë e Abdyl Frashërit në lagjen Pera të Stambollit, u zgjodh Sami Frashëri edhe pse ai ishte një djalosh i ri, ishte vetëm 29 vjeç, ndërsa vëllai i tij i madh, Abdyli, u zgjodh anëtar dhe, përveç tyre, ndër 28 anëtarët themelues të Shoqërisë (nga të cilët 11 ishin nga treva e Përmetit) nga Frashëri ishte edhe Anastas Kostandin Frashëri, ndërsa si Dangëlli numri shkonte në pesë veta, sepse ishin edhe Sejfulla Zavalani nga Zavalani dhe Janço Kosta nga Ogreni dhe, nga e gjithë treva e Përmetit, numri shkonte në 11 veta, sepse ishin edhe “Vasili i P. Ndrekos Postenanasit, Mihal i A. Plumbit Përmetasit, Kostandini i N. Hanxopulit Ixgarasit, Vasili i Vangjelit Delvinasit, Haralambi i P. Pulëshitësit Delvinasit dhe Joan Vreto Postenanasit” pra, përmetarët përbënin gati 40 % të anëtarëve themelues të Shoqërisë së Stambollit, duke patur parasysh se, në atë kohë, Postenani ishte fshat me 62 shtëpi i trevës së Përmetit. Edhe kryetari i Kongresit të Manastirit, që i zhvilloi punimet nga 14 deri më 22 nëntor 1908, ishte një frashërlli, djali i Abdyl Frashërit, 28 vjeçari Mit’hat Frashëri, i cili u zgjodh edhe nënkryetar i Komisionit të Alfabetit të Kongresit Kombëtar të Manastirit. Nga 32 delegatët me të drejtë vote të Kongresit, 3 ishin nga Dangëllia: Mit’hat Frashëri, i cili në kongres, sipas gazetës “Liria” të Selanikut të vitit 1908 morri pjesë si delegat i Klubit të Janinës dhe Shkupit, ndërsa sipas revistës “Dituria” të vitit 1909 ishte delegat i Klubit të Janinës dhe Selanikut, Feim bej Zavalani, kryetar i klubit “Bashkimi” të Manastirit, i cili në kongres morri pjesë si delegat i Kolonisë Shqiptare të Egjyptit dhe ishte ai që hapi edhe punimet e Kongresit dhe, i treti, Shefqet Isuf Frashëri, i cili morri pjesë në kongres si delegat i Klubit të Korçës. Nga 18 delegatë të tjerë si pjesmarrës pa të drejtë vote në Kongres, 2 ishin përsëri nga Dangëllia: ishte Fahri bej Frashëri, kryetar i Nahijes së Resnjës si delegat i Resnjës dhe Izet Veli Zavalani, si delegat i Follorinës, i cili, më vonë, për të mos rënë në duart e feudalëve antikombëtarë të vëndit dhe pushtuesve austriakë vrau veten më 1917 në Lushnjë. Pra, nga 50 delegatë të Kongresit, 5 ishin nga Dangëllia, shifër kjo e barabartë me 1/10 e delegatëve të Kongresit Kombëtar të Manastirit.
Mësonjtoria Shqipe e Frashërit
Mësonjtoria Shqipe e Frashërit u hap më 12 tetor 1908 nga mësuesi Hasan Hoxhë Efendiu, nën kujdesin e Baba Abedin Ibros të Teqes së Frashërit, në një ndërtesë njëkatëshe me dy dhoma e në qëndër të Frashërit, e cila, si na thotë tradita ishte ose pronë e shtetit ose pronë e teqes bektashiane, e ngritur më parë në tokën e Karafil Halil Frashërit, jo më pak se 3 dhe jo më shumë se 6 metra larg nga Xhamia ku ishte hoxhë Hasan Hoxha. Baba Abedin Ibrua ishte nga Backa e Skraparit, ndërsa Hasan Hoxhë Efendiu nga Sanjollasi i Kolonjës. Në hapësirën kohore të dy viteve, 1908 – 1909, në Frashër u organizua klubi atdhetar “Bashkimi” me kryetar Baba Abedini dhe nënkryetar Hasan Hoxhë Efendiu.
Baza e çetve atdhetare
Frashëri, në vitet kur luftohej për Shpalljen e Pavarësisë, u bë baza e çetve atdhetare të viseve juglindore të Shqipërisë. Në dhjetor 1907 dhe në korrik 1908 në Frashër qëndroi për disa ditë çeta e Çerçiz Topullit dhe Mihal Gramenos. Më 18 qershor 1908 në Teqen bektashiane të Frashërit, të cilën Mihal Gramenua e ka quajtur një “shkollë të madhe kombëtare”, mblidhen dhe vendosin për të kaluar në kryengritje të përgjithshme krerët e çetave të trevave të Korçës, Kolonjës dhe Përmetit, ndër të cilët ishin Themistokli Gërmenji, Menduh Zavalani, Izet Zavalani, Spiro Bellkameni dhe frashërlliu Servet Frashëri. Kur nuk kishin kaluar as një muaj, në korrik, çetat atdhetare mblidhen përsëri në Frashër. Në telegramin Nr.2354 të datës 22 korik të 1912-ës të konsullit Prohaska drejtuar Karl Kont Berhtoldit në Vjenë, ndër të tjera thuhet: “Qëndra kryengritëse … ndodhet në rrethet e Frashërit”. Në këto vite drejtuesi i Teqes së Frashërit ishte Abedin Ibrua. “Baba Abedini, përmbledh virtytet më të larta … Me mirëbërësinë e tij e ka fituar simpatinë e gjithë popullit, muhamedanë e të krishterë … Me përulësi e nderime të mëdha dëgjojnë vetëm fjalën e Baba Abedinit”, – ka shkruar Mihal Gramenua. Në Frashër, më 28 nëntor 1912, sipas një Çertifikate të Këshillit Administrativ të Përmetit, Nr. 156 datë 20.05.1929, flamurin kombëtar e ngriti atdhetari Servet Frashëri, vëllai i mikrobiologut të njohur Refat Frashëri dhe babai i aktorit të madh Naim Servet Frashërit. Në këto vite, nga Frashëri, dallohen për veprimtari atdhetare komandantët e çetave atdhetare: Meleq Myftar Frashëri, Servet Muhtar Frashëri, Ferit Kamber Frashëri dhe atdhetarët Hasan Besim Hoxha, Perikli Vasil Frashëri, Izet Qazim Frashëri, Ali Sherif Frashëri, Hajrullah Selman Tare, Karafil Halil Frashëri, Seit Skënderi dhe, sipas Mihal Gramenos, edhe dervishët: Meçua, Mustafaj, Shemoja dhe Murati të Teqes së Frashërit, që drejtohej nga kleriku atdhetar Baba Abedin Ibrua. Jashtë atdheut, sidomos në fushën e shtypit kombëtar, dallohen frashërllinjtë: Athanas Tashko, Mehmet Halid Frashëri, Kasëm Frashëri dhe Leonidha Zallari, të cilët botuan respektivisht gazetat: “Shkopi” në Fajum të Egjiptit dhe “Besa”, “Thumbi” dhe “E vërteta” në Stamboll të Turqisë. Athanas Tashkua, babai i Tefta Tashko Koços, ky “Bir i bekuar i Shqipërisë”, – siç e ka quajtur Fan Noli, – së bashku me Jani Vruhon nxorri në Egjipt edhe gazetat “Rrufeja” dhe “Sëpata”. Dallohen në këtë kohë edhe vëllezërit atdhetarë: Sulejmani, Rifati, Hysniu, Xhemali dhe si cilësuam Serveti, djemtë e atdhetarit Myftar Ismail Frashërit.
Mit’hat Abdyl Frashëri delegat i Përmetitnë Kuvëndin Historik të Vlorës
Mit’hat Abdyl Frashëri ishte delegat i Përmetit (dhe i Frashërit) në Kuvëndin Historik të Vlorës (28.11 – 07.12.1912). U zgjodh delegat i Përmetit në këtë kuvënd nga një mbledhje e jashtëzakonshme, që u zhvillua në Përmet nën drejtimin e Baba Abedinit, ditën kur u hap Kuvëndi i Vlorës, më 28 nëntor 1912. Mandatin e përfaqsimit për Mit’hat Frashërin drejtuar Vlorës telegrafikisht e kanë nënëshkruar 22 përfaqsues të Kazasë së Përmetit. Nënëshkrimin e parë e ka vënë Baba Abedini i Teqesë së Frashërit dhe pas tij Baba Xhemali i Teqesë së Përmetit. Nga Frashëri, ndër 22 emrat, firmosin edhe Karafil Frashëri, Hasan Muke Frashëri, Servet Myftar Frashëri, Sherif Skënderi. Mit’hat Frashëri e nënëshkroi (firmosi) Aktin e Shpalljes së Pavarësisë si përfaqsues i Përmetit dhe u zgjodh Minister i Punëve Botore në Qeverinë e Ismail Qemalit. Delegat i Nënprefekturës së Përmetit në këtë Kuvënd ishte edhe Veli bej Këlcyra, i cili shkoi në Kuvënd më 03.11.1912 dhe, të nesërmen, u zgjodh anëtar i Senatit të Kuvëndit Kombëtar të Vlorës, si dhe Syrja bej Vlora. Në vitet 1913 – 1914 masat fshatare e qytetare të Përmetit i rezistuan politiks së egër antishqiptare të Athinës. Midis disfatave të shumta të shovinistëve të Athines disfatën më të madhe ata e pësuan në vjeshtë të 1913-ës kur masat atdhetare të Përmetit i deklaruan Komisionit të Kufijve se ishin shqiptarë dhe jo grekë dhe kjo rezistencë bëri që Fuqitë e Mëdha ta përfshinin trevën e Përmetit brënda kufijve të Shqipërisë.

Deklarata bombë e At’ Gjergj Fishta në Pallatin e Versajës
At’ Gjergj Fishta, sekretari i përgjithshëm i delegacoionit shqiptar në Konferencën e Paqes në Paris më 1919, në fjalën që mbajti me cilësinë e përfaqsuesit të Shqipërisë në Pallatin e Versajës, para katër liderëve të shteteve, përkatësisht Italia, SHBA, Anglia dhe Franca, para kryeministrit anglez David Lloyd George, kryeministrit Viçorio Orlando prej Italisë, kryeministrit Georges Clemenceau prej Francës dhe presidentit amerikan Ëoodroë Ëilson, ndër të tjera tha: “… grekët dogjën 360 katunde në Shqipërin Jugore, tuj i mbytë të gjithë ata që dëshmoheshin shqiptarë …”. Këto masakra të përbindshme u kryen në vitet 1913 – 1914 nga ushtria dhe bandat shoviniste të Greqisë. Më 25 shkurt (10 mars 1914), – nisur nga të dhënat që na jep prifti Kosta Papa Tomori dhe ushtari i ushtrisë shqiptare me pseudonimin Toronini, – trupat e rregullta të ushtrisë së Greqisë dhe bandat paramilitare të ardhura nga Gjiriti, kryen genocitin barbar në Kuqar dhe Pacomit të trevës së Përmetit, ku u masakruan 97 fëmije e burra, nga të cilët 75 burra u masakruan me thika barbarisht në Kosinë të Përmetit. Ishte ky genocit, ndoshta dita e parë apo e fillimit të masakrave në masë mbi popullsinë shqiptare në Shqipërinë e Jugut, nga trupat e rregullta dhe bandat militare të Greqisë. Më 29 prill 1914 pushtuesit grek, ushtria dhe bandat paramilitare të Greqisë, kryen genocitin barbar në Kodër të trevë së Tepelenës, ku masakruan 217 djem e burra te Hormovës së Tepelenës, ndërsa nga 2 deri më 10 korrik 1914 trupat e qeverisë së Venizellosit therrën sikur ishin bagëti me thika, sëpata e hanxharë 375 gra, burra, fëmijë e pleq në Panarit të trevës së Korçës. Më 29 korrik 1914 ushtria greke dhe andartët dogjen tërësisht Kuçin e Kurveleshit dhe, të nesërmen, më 30 korrik 1914 masakruan dhe shkatrruan me themel Borshin e Sarandës. Masakrat e kryera nga ushtria dhe bandat shoviniste greke në fshatrat e trevës së Përmetit, Tepelenës, Kolonjës, Korçës, Gjirokastrës e Skraparit dhe në gjithë trevat e Shqipërisë së Jugut, u frymëzuan, – si shkruan historiani Pëllumb Xhufi, – “nga një ideologji e urrejtjes dhe e intolerancës etnike e fetare, që e ka karakterizuar shtetin grek qysh në krijimin e tij në vitin 1921”. “Unë si njeri i pa anshëm, po them se, më barbar komb se grekët, më gjakpirës dhe më të pamëshirshëm, s’paska në botë”, – shkruante në atë kohë gjenerali hollandez De Ver në telegramin që i dërgoi nga Vlora qeverive të Fuqive të Mëdha të Europës, botuar më vonë në gazetën “Dielli” më 24 prill 1945.

Greqia zbatoi politikë të egër asimilimi
Greqia ndaj shqiptarëve të besimit të krishterë zbatoi politikë të egër asimilimi, ndërsa ndaj shqiptarëve të besimit mysliman zbatoi politikat më të egra të spastrimit etnik. “Shteti grek u ngrit mbi varret dhe mbi dëbimet e myslimanëve shqiptarë”, – i shkruante Kongresit të Berlinit më 1878 Abdyl Frashëri, njeriu i madh i Frashërit, Dangëllisë, Përmetit, Shqipërisë. “Qëllimi ynë duhet të jetë të pushtojmë sa më shumë Shqipëri”, – shkruante më 12 janar 1913 princi grek, Kostandini, dhe, po në këtë kohë, kryeministri grek Venizellos urdhëronte nga Londra gjeneralët e ushtrisë së tij që të nxitonin të pushtonin Janinën, përpara se Fuqitë e Mëdha të merrnin ndonjë vendim për kufijtë e ardhshëm midis Shqipërisë dhe Greqisë, ndërsa në verën e vitit 1913 ministri i jashtëm i Greqisë, Zografos, dikur guvernator i Janinës, bashkatdhetarëve të tij u deklaronte: “Mos ushqeni asnjë iluzion. Edhe në rast se do të jemi të shtrënguar të braktisim Epirin, ne nuk do të lëmë asgjë nga pas veçse tokën djerrë. Gjithçka mbi këtë tokë do të rrafshohet ”. Në hapësirën e viteve 1865 – 1913, – shkruhet në gazetën “Nacional” më 06.02.2011 – Sërbia, Greqia e Mali i Zi, të ndihmuara fuqishëm nga Rusia dhe Fuqitë e Mëdha, i rrëmbyen Shqipërisë 152 000 km2, nga të cilat: Serbisë iu dhanë afër 80000 km2, Greqisë 67000 km2 dhe Malit të Zi 7000 km2. Në trevën e Përmetit, në vitet 1913 – 1914, forct shoviniste greke, bandat e parregullta të Gjiritit dhe ushtria e rregullt e Athinës, masakruan kudo popullsinë dhe dogjën tërësisht apo pjesërisht 46 fshatra duke bërë shkrumb e hi 1258 shtëpi dhe duke lenë pa strehë 6409 banorë, nga të cilët 19 fshatra u dogjën në Dangëlli, ku rafshuan për tokë 662 shtëpi dhe u lanë pa strehë 2930 banorë. Masakrat, përdhunimet, vrasjet ishin të papara dhe të padëgjuarane në gjithë trevën e Përmetit. Më 28 shkurt 1913, – sipas Enciklopedisë Ushtarake të Marinës së Greqisë, – Shtabi i Përgjithshëm i Ushtrisë së Greqisë, me anë të Kostandin Dhiadhohos, urdhëroi Armatën III, të përparonte për pushtimin e trevës së Përmetit. Më 6 mars 1913 ra Janina në duart e ushtrisë greke dhe, më tej, forcat ushtarake të Greqisë pushtuan Gjirokastrën, Delvinën, Tepelenën dhe, më 15 mars 1913, pushtuan Përmetin, ndërsa Korça ishte pushtuar më parë, më 20.12.1914.

Nesër do të lexoni:
- Nga 100 heronj të kryengritjes greke të 1821-it, 90 prej tyre janë shqiptarë
- Më 6 maj 1914, dita e Shën Gjergjit, andartët grekë filluan ofensivën kundër Frashërit
- Në këto vite lartësohet edhe heroizmi i vajzave dhe grave si kudo edhe në trevën e Përmeti
- Qazime Maliqi, duke u hedhur nga shkëmbi thotë: “Qëndroni or barbarë se shqiptarka vdes dhe nuk çnderohet
- Greqia kërkonte me çdo kusht që Shqipëria e Jugut të bashkohej me Greqinë
- Frashërinjtë, në Kongresin Kombëtar të Lushnjës
- Frashëri dhe Dangëllia ecën në rrugën e lirisë dhe të çlirimit edhe në vitet epope të LANC-it.
- Më 16 qershor 1943 në Radovickë u formua Çeta Partizane e Dangëllisë
- Në hapësirën e viteve 1912 – 2008, treva e Përmetit i ka dhënë Shqipërisë 2 kryeministra, 3 zv/kryeministra dhe 23 ministra
- Mehdi Ragib Frashëri, në bashkëpunimin me nazistët gjermanë u bë Kryetar i Këshillit të Lartë të Regjencës më 1944

DOSIER/ Flet historiani Kastriot Bezati: Frashëri – simbol i atdhedashurisë, diturisë dhe kulturës në Shqipëri
- Nga 100 heronj të kryengritjes greke të 1821-it, 90 prej tyre janë shqiptarë
- Më 6 maj 1914, dita e Shën Gjergjit, andartët grekë filluan ofensivën kundër Frashërit
- Në këto vite lartësohet edhe heroizmi i vajzave dhe grave si kudo edhe në trevën e Përmeti
- Qazime Maliqi, duke u hedhur nga shkëmbi thotë: “Qëndroni or barbarë se shqiptarka vdes dhe nuk çnderohet
- Greqia kërkonte me çdo kusht që Shqipëria e Jugut të bashkohej me Greqinë
- Frashërinjtë, në Kongresin Kombëtar të Lushnjës
- Frashëri dhe Dangëllia ecën në rrugën e lirisë dhe të çlirimit edhe në vitet epope të LANC-it.
- Më 16 qershor 1943 në Radovickë u formua Çeta Partizane e Dangëllisë
- Në hapësirën e viteve 1912 – 2008, treva e Përmetit i ka dhënë Shqipërisë 2 kryeministra, 3 zv/kryeministra dhe 23 ministra
- Sot, 46 rrugë të kryeqytetit, Tiranës, mbajnë emrat e bijëve të trevës së Përmetit
- Nga ky fshat kanë dalë 25 doktorë shkencash dhe 13 profesorë siç kanë dalë nga Frashëri
Box
Tmerret greke
Në fshatrat e tjerë të Dangëllisë u dogjën: në Selenicë të Frashërit 52 shtëpi, në Zavalan 43, Miçan 32, Kreshovë 25, Goroshian 23, Koblarë 22, Gostomicke 22, Strenec 20, Vërçisht 11, Soropull 13, Kakos 11, Kostrec 4, Ogren 1, Mbreshtan 1, Piskal 8, Qeshibes 9, Radovickë 24 dhe Qinam 23 shtëpi. Nga andartët grekë në Frashër u plaçikt dhe pastaj u dogj edhe Teqeja, – shkruan Kosta Papa Tomori.

Albert Z. ZHOLI
Më 6 maj 1914, duke u gdhirë dita e djelë, dita e Shën Gjergjit, andartët grekë filluan ofensivën kundër Frashërit. “Të gjitha shtëpitë e Frashërit kishin nga një flamur të Shqipërisë edhe nëpër dritare, të cilët u dogjën bashkë me shtëpitë. Tym e flakë u bë Frashëri”, – shkruan prifti atdhetar Kosta Papa Tomori në librin “Barbarizmat greke në Shqipëri. Kujtime historike 1913-1914”. “Në qershor të vitit 1914 (duhet të jetë 6 maj 1914 – K.B) u detyruam nga trupat (greke – K.B) të braktisim fshatin e Koblarës … Morrëm rrugën e malit në drejtim të Përmetit .. Kur arritëm në Frashër ishte natë. Frashëri po digjej dhe zjarri ndriçonte në mënyrë të frikëshme një hapësirë ku kalohej edhe përqark. Rrëzoheshin nga shtëpitë në flakë trarë të ndezur, pëlcisnin plloçat e çative duke u shpërndarë shkëndija e thëngjij të ndezur në të gjitha drejtimet …”, – shkruan Odhise Paskali. Masakrat e barbarizmat greke ishin të mëdha në të gjitha krahinat e fshatrat e trevës së Përmetit. Kënga e popullit na thotë: “Qante Leskoviku gjer në Dangëlli,/ Qante Pacomiti gjer në Ujë të Zi,/ Ishte djegur vëndi ishte bërë hi”. “O zot nuk harrohen/ Ato barbarizma/ As që numërohen/ Ç’ka bërë Elenisma”, – shkruante Nazif Osman Mamaqi në librin “Këngë e Vjersha”, botuar në Boston Mass më 1919. Kundër andartëve grekë u ngrit populli, i drejtuar nga trimat atdhetarët, ndër të cilët veçojmë dëshmorët Bilal Alipostivani, Riza Xhunga e Jano Xhoga, rënë heroikisht në fushën e betejës apo masakruar nga andartët dhe ushtria e rregullt e Greqisë.
Në këto vite lartësohet edhe heroizmi i vajzave dhe grave si kudo edhe në trevën e Përmeti.
Nisur nga libri i Kosta Papa Tomorit, nga Regjistri Themeltar i vitit 1945 të Nënprefekturës së Përmetit si dhe nga të dhënat e shumta të siguruara sidomos nga banorë, intelektualë e studjues në e nga fshatrat Kreshovë, Ogren e Frashër të Dangëllisë dhe Kosovë të Ceries së trevës së Përmetit, me krenari evidentojmë heroizmin e vajzës së re nga Kreshova, nuses së re të Ogrenit, Qazime Maliqi (Murati), lindur e rritur në Kreshovë, vajza e Iljazit e Shegës dhe motra e Zylfos e Veliut, martuar me Riza Hajredin Maliqin në Ogren, ngjarje e ndodhur në muajt e mbrapsht e tragjik të vitit 1914. Bukuroshja e Kreshovës dhe Ogrenit, Dangëllisë e Përmetit, u largua me shpejtësi nga një deriçkë e shtëpisë ku ajo banonte në lagjen Kamxhillarë të Ogrenit sapo ajo vuri re që tre katila andartë grekë iu afruan dhe ishin gati duke hyrë për qëllime të errta në shtëpinë e saj ku ajo ishte martuar e jetonte në Ogren. Qazimeja u largua nga shtëpia me vrap e ndjekur nga tre andartët e Greqisë dhe, kur ajo arriti në fund të fshatit, në lagjen Meshllarë të Ogrenit, u ngjit në Shkëmbin e Lartë, në vëndin e quajtur “Kodra”, u qëndroi përballë me trimëri andartëve të shkumbëzuar nga vrapi e të xhindosur nga inati dhe, ndër të tjera, me tërë fuqinë e zërit të saj melodioz që u dëgjua nga i gjithë fshati dhe u përhap me shpejtësi në hapësirat e luginave, arrave, kodrave e maleve të Ogrenit e Dangëllisë, tha: “Qëndroni or barbarë se shqiptarka vdes dhe nuk çnderohet … Rroftë nderi i Shqipërisë”. Si tha këto fjalë të pavdekshme, e Bukura e Dheut, Qazimeja, u hodh në gojën e vdekjes, më mirë vdekje i tha ajo vetes sesa me turp e robëri, fluturoi në humnerë, në thellësinë e thiktë lart-poshtë 100 metra dhe, u nda nga jeta ku e priti pavdekesia, në fund të humnerës, në ujrat e pastra, që kishin ndaluar shkumbëzimin e qëndronin pa lëvizur në heshtje me ngjyra të arta, të Përroit të Ormaneve, i cili i merr ujrat dhe e fillon rrugëtimin nga Mali i Taborit. Qazime Iljaz Maliqi u shndrua përjetë në simbol të nderit, bukurisë e trimërisë në ndërgjegjen e pavdekshme të shqipëtarit, Kreshovës e Ogrenit, Përmetit e Shqipërisë. A nuk është heroizmi i Qazimesë së Përmetit si ai i grave të Sulit të Çamërisë, të cilat në hapësirën e viteve 1798 – 1812, për të mos rënë në duart e ushtarëve të Pashait të Janinës, lëshoheshin një nga një poshtë shkëmbit në greminë duke hedhur vallen e famshme të Zallongut? A nuk është ky heroizëm edhe si ai i Aleksandrës, vajzës së qeveritarit të Përmetit, e cila, në vitin 1417, së bashku me të atin, Premtin, u hodh nga Guri i Qytetit të Përmetit për të mos rënë në duart e pushtuesve turq kur u pushtua nga ata Përmeti?
Greqia kërkonte me çdo kusht që Shqipëria e Jugut të bashkohej me Greqinë
“Greqia kërkonte me çdo kusht që Shqipëria e Jugut të bashkohej me Greqinë … ka vetëm një fe tek e cila shqiptarët bashkohen të gjithë: kjo është feja e Atdheut. Shqiptarët nuk i kërkojnë kurkujt gjë prej gjëje përveçse të drejtës për të jetuar. Duhet që ne ta respektojmë këtë të drejtë, nëse ne nuk duam që ta shikojmë përsëri në flakë Ballkanin”, – ka shkruar Eleonora de Vila, një franceze e martuar me Nuri bej Vilën nga Frashëri, e cila ka qëndruar në Frashër kur u dogj nga andartët grekë Frashëri. Në një raport të hartuar nga disa vëzhgues të kryqit të kuq të huaj, botuar në gazetën “Corriere delle Puglie”, më 14 – 15 dhjetor 1914, thuhet se në Frashër u vranë nga andartët grekë 12 banorë dhe u dogjën 218 shtëpi, – shkruan Kristo Frashëri. Këto shifra jep edhe Mit’hat Frashëri në essenë “Popullsia e Epirit”, botuar më 1915 në Sofie. Teki Emin Selenica, në librin “Shqipëria më 1917”, Tiranë, 1928, jep të dhëna të tjera dhe mendoj se janë më të sakta: në Frashër u dogjen 318 shtëpi dhe u lanë pa strehë 1112 banorë, – shkruan Teki Selenica. Në fshatrat e tjerë të Dangëllisë u dogjën: në Selenicë të Frashërit 52 shtëpi, në Zavalan 43, Miçan 32, Kreshovë 25, Goroshian 23, Koblarë 22, Gostomicke 22, Strenec 20, Vërçisht 11, Soropull 13, Kakos 11, Kostrec 4, Ogren 1, Mbreshtan 1, Piskal 8, Qeshibes 9, Radovickë 24 dhe Qinam 23 shtëpi. Nga andartët grekë në Frashër u plaçikt dhe pastaj u dogj edhe Teqeja, – shkruan Kosta Papa Tomori. Viti 1914 është një nga vitet më tragjike të shtetit të Shqipërisë, ndaj të shkakton dhimbje realiteti, aq më shumë kur deri më sot nuk është dënuar ky genocit as nga vetë Greqia, që jugu i Shqipërisë po mbushet me varrezat e ushtarëve grekë dhe numurohen me gisht për të mos thënë se mungojnë memorialet për të vrarët shqiptarë të masakrave të vitit 1914, të denoncuara nga kalorsi i ortodoksizmit dhe atdhetarizmit qysh në vitin 1917, prifti Kosta Papa Tomori nga Leusa e Përmetit. Çetat atdhetare të trevës së Përmetit, të cilat, në vitet 1908-1912, luftuan kundër pushtuesve osmanë për Shpalljen e Pavarsisë së Shqipërisë, luftuan brënda e jashtë trevës së Përmetit edhe në vitet 1913 – 1914 kundër andartëve të Gjiritit dhe ushtrisë së rregullt të Athinës për mbrojtjen e tërësisë territoriale të Shqipërisë, nga të cilat cilësojmë çetat e At Stath Melanit, Mehmet Pavarit, Nexhip Bënjës, Menduh Zavalanit, Kamber Bënjes, Izet Zavalanit, Vangjel Gjikës, Mete Topojanit, Zaim Bubësit, Servet Frashërit, Meleq Frashërit, Riza Xhungës, Bilal Alipostivanit, Jano Xhogës, Arif Rodenjit, Ahmet Kajcës, Ferit Frashërit, Ali Kames, Seit Skënderit. Shumë klerikë, si: Baba Abedini, Kosta Papa Tomori, At Mihal Dhosi, At Kozma Prifti, Papa Paskali dhe të tjerë edhe në vitet 1913-194 u bashkuan me qëndrimin atdhetarë të popullit të trevës së Përmetit. Edhe veprimtari i shquar i lëvizjes për çlirimin kombëtar dhe mbrojtjen e tërësisë territoriale të vëndit, Sali Tahir Butka, 1857 – 1938, i lindur në Butkë, është me orgjinë të hershme nga Aliçkasit e Frashërit, të parët e të cilit u shpërngulën rreth vitit 1630 dhe u vendosën në Butkë të Kolonjës. Shqiptarët me luftë ngritën shtetin grek, i dhanë Pavarësinë Greqisë, ndërsa grekët masakruan e ushtruan genocit të paparë ndaj shqiptarëve dhe kërkonin coptimin e Shqipërisë. Naim Frasëri shkruan: “Me armët e Shqipërisë,/ Iu hodh themeli Greqisë”. Jeronim De Rada shkruan: “Çlirimi i Greqisë nga sundimi turk u krye dhe u arrit …nga shqipatarët”. Gjergj Fishta shkruan: “Pavarësia e Greqisë asht një lule e rimun me gjak shqiptarit”. Nga 100 heronj të kryengritjes greke të 1821-it, 90 prej tyre janë shqiptarë, disa nga të cilët janë: Ali Pashë Tepelena, Teodor Kollokotroni, Laskarina Bubulina, Marko Boçari, Andrea Miauli, Gjeorgjio Karaiskaqi, Gjeorgjio Kundurioti, Pavlos Kundurioti, Odhise Andruço, Nikolla Kriezoti, Kostandin Kanari, Kiço Xhavella e Teodor Griva. Nga treva e Permetit ishte edhe Haxhi Mihal Daliani, heroi i Kretës. “Haxhi Mihal Daliani ishte burrë i trimërive të mëdha … Një pemë gjigande ka dërguar në ishullin e Kretës Shqipëria … Ai e ngriti dhe e mbajti mbi supet e tij ishullin si një hero legjendar i botës Atlas”, – shkruan shkrimtaria greke Kleopatra Priftis. Edhe kryetari i parë i Greqisë në vitet 1828 – 1831 ishte shqiptari Joani Kapodistria nga Manalati i Gjirokastrës.
Frashërinjtë, në Kongresin Kombëtar të Lushnjës
Nga Frashëri, në Kongresin Kombëtar të Lushnjës (21 – 31.01.1920) morrën pjesë Eshref Kapllan Frashëri si përfaqsues i Korçës, Hasit e Lumës si dhe Faslli Ymer Frashëri si përfaqsues i Leskovikut, ndërsa Përmetin, si nënprefekturë, e përfaqsuan në Kongresin Kombëtar të Lushnjës Kasëm Mersin Radovicka, Ali Xhelal Këlcyra dhe Spiro Naqe Goroshiani apo si njihej Spiro Naqe Kosova. Eshref Frashëri u zgjodh edhe zv/kryeminister në Qeverinë e Sulejman Delvinës, të dalë nga Kongresi i Lushnjës, ndërsa një vit më vonë, më 1921, ai ishte Kryetari i Parë i Parlamentit të Parë të Shqipërisë, që doli nga zgjedhjet e 5 prillit 1921, është hartuesi i planit të parë urbanistik të Tiranës më 1926 në bashkëpunim me inxhinierët: italianin Kastellani dhe austriakun Vajs. Meleq Myftar Frashëri, ushtaraku i njohur për aftësi e disiplinë, mbeshteti organizimin e Kongresit të Lushnjës dhe komandoi xhandarmërinë e Lushnjës në mbrojtje të Kongresit. Në mbrojtje të këtij kongresi me rëndësi u vendos dhe komandoi forca edhe Ferit Kamber Frashëri. Më vonë Meleq Frasheri emrohet Komandant i Përgjithshëm i Xhandarmërisë së Shqipërisë.
Frashëri dhe Dangëllia ecën në rrugën e lirisë dhe të çlirimit edhe në vitet epope të LANC-it.

Frashëri është fshati i parë dhe Dangëllia është krahina e parë e çliruar nga administrata e pushtuesve të Romës në trevën e Përmetit. U çlirua Frashëri më 11 tetor 1942 nga Çeta partizane e Skraparit e drejtuar nga komandanti Xhelal Staravecka, i cili më vonë largohet nga radhët e UNÇSH, si dhe nga komisari Ramiz Aranitasi, ku bënte pjesë edhe luftëtari e kuadri i njohur i LANÇ-it nga Frashëri, Orhan Frashëri dhe, në bashkëpunim të plotë me partizanët, edhe nga atdhetarët e Frashërit dhe Dangëllisë. Efektivi i postkomandës, karabinierët italianë dhe xhandarët shqiptare, së bashku me nëpunësit e Komunës, u larguan me të shpejtë nga Frashëri në drejtim të Përmetit nga paralajmërimi dhe frika e sulmit të partizanëve të Çetës së Skraparit dhe atdhetarëve të Frashërit e Dangëllisë. Atë ditë, nga partizanët e fshatarët, u shkatruan stemat e fashizmit, u grisën portretet e Viktor Emanuelit dhe Benito Musolinit, u shkatrua stema e liktorit në pllakën komemorative, që i kushtohej Naim Frashërit, e vendosur në vëndin ku më parë ngrihej Shtëpia e Vëllezërve Frashëri, e cila u ngrit mbas Çlirimit, më 16 qershor 1974. Atë ditë, në Frashër, u ngrit Flamuri Kombëtar i Shqipërisë. Pas çlirimit të Frashërit, pushtuesit, nazistët e grupit të luftimit “Malter” të Divizionit të 1-rë Malor, u shfaqën në Frashër vetëm në natën e 8 qershorit 1944 dhe u larguan të nesërmen, në mbasditën e 9 qershorit 1944, në drejtim të Përmetit.
Më 16 qershor 1943 në Radovickë u formua Çeta Partizane e Dangëllisë
Në vitet e LANÇ-it, frashërllinjtë u rrjeshtuan në çeta pro e kundra Frontit Antifashist Nacionalçlirimtar, pro e kundra Ballit Kombëtar. Më 16 qershor 1943 në Radovickë u formua Çeta Partizane e Dangëllisë, e cila më 18 tetor 1943 u inkuadrua në Batalionin Partizan “Naim Frashëri”, që përbëhej nga tri kompani me emrat “Abdyl Frashëri”, “Sami Frashëri” dhe “Musa Fratari”, me komandant Hamdi Frashërin, i cili pa kaluar disa javë u largua nga rradhët e UNÇSH, dhe me komisar Petrit Radovickën. Më 1943 u formua Këshilli Antifashist i Frashërit, ndërsa më 5 shkurt 1944, në Frashër, u formua Këshilli Nacionalçlirimtar i Dangëllisë me kryetar Muharrem Frashërin dhe sekretar Mehmet Qinamin. Në dimrin e 1943-it në Dangëlli formohet edhe një batalion territorial me emrin “Liria”, ndërsa disa muaj më vonë, në pranverë të 1944-ës, kemi dy batalione territoriale me rreth 120 vullnetarë të organizuar nga Fronti Antifashist nga të gjitha fshatrat e Dangëllisë. Në luftë për thyerrjen e Operacionit armik të Qershorit, më 5 qershor 1944, në Frashër, në radhët e Brigadës III të UNÇSH, u rrjeshtuan Batalioni “Çome Mandi” i Grupit Partizan të Dëshnicës dhe Batalioni “Dervish Hekali” i Grupit Partizan të Mallakastrës, 2 kompani të Brigadës I, 30 partizanë të ardhur nga Tepelena si dhe luftëtarë të tjerë të ardhur nga grupe më të vogla të njësive të tjera të UNÇSH. Në vitet e LANÇ-it, – nisur nga ditari i At Paisi Vodicës, – nga 28 deri më 30 janar 1944 dhe më 19 e 20 maj 1944, në Teqen e Frashërit, të drejtuar në ato vite nga Baba Abaz Hilmi Elezi, kanë qëndruar së bashku edhe dy klerikë të lartë, njëri bektashi, Baba Abazi, si dhe tjetri orthodhoks, At Pashko apo At Paisi Vodica, të cilët më vonë do të jenë, njëri: Abaz Hilmi Dede – Kryegjyshi i Kryegjyshatës Botërore të Bektashizmit, (në vitet 1945 – 1947), vendosur në Shqiperi kjo Kryegjyshatë në fillim, më 1929, me seli në Korçë (ne Teqen e Turhanit) e, më vonë, në Tiranë, më 10 janar 1930, ndërsa autoqefalinë kleri bektashian e shpalli më parë se të vendosej në Shqipëri Kryegjyshata: më 17 janar 1921 në Teqen e Prishtës të Skraparit, tjetri: At Paisi Vodica, Kryepeshkopi i Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë (në vitet 1948 – 1966), krijimi i së cilës u shpall nga Kongresi Ortodoks i Beratit më 12 shtator 1922 dhe u njoh autoqefalia e kësaj kishe, Kishës Orthodhokse Shqiptare, nga Patrikana e Stambollit më 12 prill 1937, si qëndër e së cilës në fillim u zgjodh Korça e më vonë Tirana. Herën e parë, më 28-30 janar 1944, At Pais Vodica ishte në Teqen e Frashërit me Baba Fejzon, i cili, – si shkruan At Paisi, – ishte në krye të rreth 200 partizanëve të ardhur nga krahinat e ndryshme të vëndit, të partizanëve të sëmurë rëndë dhe të partizanëve të plagosur të ardhur nga Zagoria. Përgjegjesi i Spitalit Partizan, të vendosur në Teqen e Frashërit në dimrin e viteve 1943-44, ishte doktor Ibrahim Dervishi, – thotë Orhan Halil Frashëri. Shumë frashërllinj morrën pjesë në rrjeshtime të ndryshme politike të viteve 1939-1944, madje në rrjeshtime të kundërta, si përshëmbull disa u rrjeshtuan si cilësuam në Çetën partizane të Dangëllisë dhe në Batalionin partizan “Naim Frashëri” po të Dangëllisë, të tjerë u rrjeshtuan me Ballin, kryesisht në çetat e komanduara nga Avni Radovicka, Myslim Zavalani, Osman Kaduçi, Sazan Skënderi, Qemal Dërmari dhe Ismail Kurtesi.

Mehdi Ragib Frashëri, në bashkëpunimin me nazistët gjermanë u bë Kryetar i Këshillit të Lartë të Regjencës më 1944
Rrjeshtime të kundërta pati edhe te frashërllinjtë e larguar nga Frashëri. Kështu përshëmbull Mehdi Ragib Frashëri, ish Kryetari i Këshillit të Shtetit më 1929 dhe ish Kryeministër më 1935, pranoi, si thuhet edhe në “Fjalorin Enciklopedik Shqiptar”, botimi i vitit 2008, bashkëpunimin me nazistët gjermanë dhe u bë Kryetar i Këshillit të Lartë të Regjencës më 1944. Qëndrim armiqësor ndaj pushtuesve gjermanë nuk mbajti as frashërlliu Mihal Zallari, i cili në periudhën e okupacionit hitlerian, në fillim u bë anëtar për kulturën i Komitetit Ekzekutiv të Përkohshëm dhe më pas u bë Kryetar i Parlamentit të Shqipërisë. Mit’hat Frashëri, Kryetari i Kongresit të Manastirit më 1908 dhe firmëtari i Aktit të Shpalljes së Pavarësisë më 1912, “themeloi e drejtoi Organizatën e Ballit Kombëtar, që bashkëpunoi me pushtuesit gjermanë”, – thuhet në Fjalorin Enciklopedik të Shqipërisë, botuar më 2008. Familja Tashko e Frashërit, që me pa të drejtë cilësohet si familje korçare në Fjalorin Enciklopedik të vitit 2002, dhe, së pari, Koço Athanas Tashko, i pesti shqiptar i diplomuar në Universitetin e Harvardit, bashkëpuntor i Fan Nolit e Faik Konicës, ishte një nga personalitetet komuniste të vëndit dhe u rrjeshtua me Frontin Antifashist Nacionalçlirimtar, kryetar i Grupit Komunist të Korçës, pjesmarrës në Mbledhjen Themeluese të PKSH, anëtar e sekretar i Kryesisë së Këshillit Antifashist Nacionalçlirimtar më 1944 dhe, po në këtë rrjeshtim, ishte edhe i vëllai i tij, Gaqo Athanas Tashko, anëtar i Këshillit Antifashist Nacionalçlirimtar më 1944. Ndër luftëtarët e shumtë frashërllinj, që luftuan për çlirimin e vëndit, të organizuar në lëvizjen antifashiste brënda apo jashtë trevës së Përmetit, cilësojmë: Agron Qazim Frashëri, Myftar Hajrullah Tare, Orhan Halil Frashëri, Muharrem Riza Frashëri, Hilmi Izet Frashëri, Zhulieta Qazim Kazanxhiu, Mediha Servet Frashëri, Xhemil Kahreman Frashëri, Përparim Izet Frashëri, Dragush Kahreman Frashëri, Medi Nezir Hasani, Vedat Refat Frashëri, Kristo Anastas Frashëri, Stefanaq Themistokli Pollo, Përparim Hajdar Frashëri, Bardhyl Meleq Frashëri dhe Hodo Skënderi, i cili si oficer xhandarmërie, luftoi me armë pushtuesit së bashku me Mujo Ulqinakun në Durrës dhe, nga Frashëri e Dangëllia, ranë dëshmorë në luftë me pushtuesit nazifashist e tradhëtarët e vëndit brënda e jashtë trevës së Përmetit: Faslli Tefik Kotorri, Gjergji Anastas Frashëri, Ismet Nevruz Bregasi, Jorgji Anastas Thoma, Koço Aleks Frashëri, Lefter Naun Laska, Llukan Thimjo Laska, Mintaz Zylfo Murati, Muke Ilmi Topi, Niko Jorgji Thoma, Nisi Josif Foto, Peçi Spiro Niçka, Rustem Hajdar Bektashi, Sofo Lipe Dhimitri, Sulçe Selman Skënderi dhe Sulo Zylfo Zeneli.
Kryeministra
Në hapësirën e viteve 1912 – 2008, treva e Përmetit i ka dhënë Shqipërisë 2 kryeministra, 3 zv/kryeministra dhe 23 ministra, nga të cilët nga Frashëri ishin: 1 kryeministër – Mehdi Frashëri, 1 zv/kryeministër – Eshref Frashëri dhe 10 ministra – Mit’hat Frashëri, Gaqo Adhamidhi, Mehdi Frashëri, Eshref Frashëri, Xhafer Vila, Vehbi Frashëri, Mihal Zallari, Gaqo Tashko, Hektor Frashëri, Genci Pollo. Botës së artit e shkencës i kanë dhënë shumë bijët e mëdhenj të Frashërit. I bëjnë nder Shqipërisë mikrobiologu i madh, profesor Refat Myftar Frashëri, këngëtaria e madhe lirike Tefta Athanas Koço, aktori i madh i skenës dhe kinematografisë Naim Servet Frashëri, “Nderi i Kombit”, si dhe historiani i madh Kristo Anastas Frashëri, gjithashtu “Nderi i Kombit”. Edhe shkrimtari Foqion Postoli, i cili ka lindur në Korçë, është me prejardhje nga Frashëri.
Intelektualwt
Nuk di që nga një fshat të kenë dalë 25 doktorë shkencash dhe 13 profesorë siç kanë dalë nga Frashëri, – thotë profesori nga Frashëri, Alfred Frashëri. Ky numur ka te beje me vitin 2007, ndërsa sot, në vitin 2014, kemi 22 akademikë e profesorë dhe 35 doktorë shkencash. Akademikë: historianët Kristo Anastas Frashëri dhe Stefanaq Themistokli Pollo, informaticieni Neki Irfan Frashëri si dhe fizikanti Florian Mustafa Vila. Profesorë: mjeku Refat Myftar Frashëri, agronomët Mustafa Qamil Vila e Gaqo Athanas Tashko, gjeofizikanti Alfred Irfan Frashëri,”Mjeshtër i Madh”, kimisti Muharrem Riza Frashëri, historiani Xhemil Kahreman Frashëri, gjeokimisti Artan Gaqo Tashko, gjeofizikanti Rushan Hysen Liço, matematicieni Albert Përparim Frashëri, radiologu Petrit Teki Selenica, gjuhëtari Minella Marko Totoni, studjuesia e kulturës së njerëzimit Zana Kristo Lito (Frashëri), agronomi Hilmi Izet Frashëri dhe arkeologu Gjergji Kristo Frashëri. Duke qënë nipër, me Frashërin lidhen edhe akademiket: sizmologu Eduard Skënder Sulstarova dhe inxhinieri e studjuesi i arkitekturës popullore Emin Selman Riza si dhe profesorët: arkeologu Neritan Hasan Ceka dhe hidrologu Bardhyl Abdyl Abdyli si dhe historiani e muzeologu Stiljan Petro Adhami. Me orgjinë nga Frashëri janë edhe këngëtaret e njohura Afërdita Zonja, vajza e Iljazit, nga lagjia Lahçenj, si dhe Maya Aliçkaj, e bija e Myrtes, kuptohet nga lagjia Aliçkaj. Edhe këngëtaria e mirënjohur Eli Fara, vajza e Vasilit, lidhet me Frashërin sepse stërgjyshja, nëna e gjyshit, Nasho Fara, është nga Frashëri. Po kështu edhe violinisti i madh Et’hem Ibrahim Qerimi, nga Shtika e Këlcyrës, i lindur në Këlcyrë, lidhet me Frashërin sepse gjyshja e tij, Nurka, është nga Frashëri. Me orgjinë nga Frashëri, nga lagjia Aliçkas, është edhe arkitekti Qemal Selman Butka, i cili ka qënë edhe Kryetar i Bashkisë së Tiranës nga 21.10.1935 deri më 07.11.1936. Të tjera figura me kontribute në shkencë, art, arsim, publicistikë, mjekësi, kulturë e sport, nga Frashëri janë edhe: intelektuali i shquar Teki Emin Selenica, futbollisti i shquar Fatmir Syrja Frashëri, “Mjeshtër i Madh”, gjeodeti Alaudin Ali Frashëri, mësuesi e publicisti Andon Frashëri, mjekia pediatre Xhanfise Mehmet Basha (Frashëri), themeluesja e puerikulturës, muzikanti e piktori Anastasi ose Artur Athanas Tashko, mësuesi Aleko Athanas Tashko, folkloristi dhe etnologu Stavro Thoma Frashëri, mësuesi i meritur Skënder Vila, dirigjenti e muzikologu Eno Kristaq Koço, kryetari i Urdhërit të Infermierit Sabri Xhevahir Skënderi.
Sot, 46 rrugë të kryeqytetit, Tiranës, mbajnë emrat e bijëve të trevës së Përmetit
Sot, 46 rrugë të kryeqytetit, Tiranës, mbajnë emrat e bijëve të trevës së Përmetit, nga të cilët 13 janë nga Frashëri: Abdyli, Naimi e Sami Halit Frashëri, Athanas Tashko, Eshref Kapllan Frashëri, Teki Emin Selenica,Tefta Tashko Koço, Mehdi Ragib Frashëri, Petrit Teki Selenica, Stefanaq Themistokli Pollo, Andon Frashëri, Gaqo Athanas Tashko, Alaudin Ali Frashëri.
Si cilësova edhe në fillim, janë tre Vëllezërit Frashëri që e bënë Frashërin vënd të shenjtë të Shqipërisë. “Sikur të shoh, i tmerrshmi Frashër,/ Tek po mban zi përgjithmonë,/ Ti më besniku trashëgonjës, / I dashuris’ së vëndit tonë”, – shkruan Lasgush Poradeci në një prej kryeveprave të tij kushtuar Naim Frashërit. Rasti i Abdylit, Naimit dhe Samiut mund të thuhet se është një fenomen i rrallë, që i kalon jo vetëm kufijtë e Shqipërisë por edhe të Ballkanit. Abdyli, Naimi e Samiu shkrinë në një llogore të vetme tri detyrat themelore taktike që shtroheshin para vëndit: shpëtimin e atdheut nga coptimi territorial, bashkimin e viseve shqiptare në një vilajet autonom dhe lëvrimin e kulturës atdhetare në shërbim të luftës për çlirimin e Shqipërisë. “Tre vëllezërit Frashëri kishin lindur me pishtarë në dorë: ata i dhanë frymë Shqipërisë kur Shqipëria po jepte frymën e fundit … Abdyli, Naimi, Samiu farkëtuan Zgjimin e Madh”, – thotë poeti Xhevahir Spahiu. Vëllezërit Frashëri janë tre profetë të Shqipërisë. Vëllezërit Frashëri e bënë Frashërin të jetë Meka dhe Jeruzalemi i shqiptarëve dhe Shqipërisë. Shqipërinë e ngriti, e lartësoi dhe i dha emër mbi tokë Gjergj Kastriot Skënderbeu, e mbajtën në këmbë dhe i ndriçuan rrugën e lirisë Abdyli, Naimi e Sami Frashëri dhe i vuri mbi krye kurorën e vetqeverimit Ismail Qemal Vlora.
Frashëri ka bërë Shqipëri.

ERMIRA BABAMUSTA:Vlerësimet nga Kongresi Amerikan dhe Presidenti Obama, momente historike të jetës sime./
INTERVISTOI: FADIL SHEHU-FLORIDA/
Ndjehem shumë i kënaqur që këtë intervistë po e zhvilloj me ju Ermira Babamusta. Ju jeni angazhuar në aktivitete diplomatike-politike, eksperte e punëve të jashtme dhe shkrimtare. Nëse do të ktheheshit në retrospektiv, si do i kujtonit vitet e fëmijërisë dhe adoleshencës në qytetin e Kavajës, ku ju jeni lindur?
Faleminderit për këtë mundësi, Fadil. Nga fëmijëria ruaj kujtime shumë të bukura, që nga çerdhja, ku kam patur mamin edukatore, deri në momentet e shkollës fillore“24 Maji”, tani “Rilindja”. Falenderoj përkushtimin e mësuesve të talentuar,Besnike Dollia, Nazmie Dimri,Tafik Biturku,Ismail Biturku, Ramazan Hushi, drejtorët e shkollës Xhavit Bygjymi dhe Xhavit Hylviu. Falë përkushtmit të mësuesve, Lëndina Dollia dhe Fatbardh Kanapari, kam marrë pjesë në shumë konkurse në bazë qyteti në matematikë dhe letërsi, ku jam vlerësuar me disa çmime. Mbarova shkëlqyeshëm tetëvjeçaren, me nota 10-ta. Më pas vazhdova studimet në shkollën e mesme të gjuhëve të huja dega anglisht“Asim Vokshi” në Tiranë.
Ndërkohë, kur ju vazhdonit shkollën, muarët vendimin për tu larguar në SH.B.A. Ishte kjo një zgjidhje e duhur për ju dhe familjen tuaj?
Në vitin e tretë më doli e drejta e studimit për në Amerikë.Vitin e katërt të shkollës së mesme e mbarova në Amerikë me notat më të lartë, GPA 4.00, ku kam fituar shumë medalje në shkallë kombëtare për matematikë,spanjisht,literaturë,fituese e Eagletoun Highschool Quiz Bowl, fituese e kampionatit, etj. Kisha fatin të marrë shkollimin në një sistem edukativ kaq të lartë dhe të zhvilluar si ai amerikan, falë punës dhe mundimit tim, prindërve të mi të dashur, dhe mësuesve të mi në Shqipëri dhe Amerikë.Çmoj vlerën shqiptare, që zhvillon shumë herët tek fëmija aftësitë për njohuri, ambicie, konfidencë me anë të konkurimeve dhe aktiviteteve dhe e përgatit nxënësin për të qenë sa më i mirë në të gjitha fushat që të ofron jeta.Vlen të theksohet që në Shqipëri mësimi i gjuhës së huaj inkurajohet që në fillore, gjë që nxit zhvillimin dhe inteligjencën e fëmijës, që në moshë të vogël. Sistemi shqiptar dhe amerikan i edukojnë nxënësit të jenë të aftë, konfidentë, konkurues dhe të synojnë të jenë më të mirët.
Ju nisët studimet në universitetin më prestigjioz në botë, Harvard. Si ndiheshit si studente shqiptare para pedagogëve, disa prej të cilëve të njohur në nivele të diplomacisë amerikane?
Më vjen shumë mirë që përfaqësova Shqipërinë dhe Kosovën si dhe universitetin tim WVU, në programin e Harvardit. Në gusht 2013 aplikova për programin e çertifikatës për kursin, Strategjia dhe Sigurimi Kombëtar Amerikan, që ofrohet nga shkolla e qeverisë Kenedi në Harvard. Ky program u zhvillua nga dy universitetet më të mira në botë, Harvadi dhe MIT i Maseçusets, ku studiuan studentë të ndryshëm nga bota. Nga mijëra konkurentë, unë isha zgjedhur si një nga 500 fitueset që u pranuan të jenë pjesë e këtij programi, shumë kërkues dhe i një niveli shumë të lartë. Madje nga 500 persona që fituan, vetëm 290 arritën ta përfundojnë atë me sukses, bashkë me mua.Ne, na u akordua çertifikata e mjeshtërisë në Sigurim Kombëtar dhe Strategji. Këtë program e kryeva njëkohësisht kur po kandidoja për doktoraturë në Shkenca Politike tek universiteti WVU në Uest Virxhinia. Pata shansin të jem pjesë e programit dhe të punoj me të njohurin, Profesor Graham Allison,drejtor i qëndrës për shkenca dhe punë të jashtme “Belfer Center”. Ka punuar si këshilltar special për sekretarin e mbrojtjes gjatë presidentit Regan, dhe asistent sekretar i mbrojtjes për politikë dhe plane për presidentin Klinton. Ka fituar çmimin e lartë civil nga departamenti i mbrojtjes dhe ka publikuar shumë libra shkencor në lidhje me politikën si “Esenca e Vendimeve”, etj. Ndërsa profesor David Sanger, korespondent kryesor i Uashingtonit për “Nju Jork Tajms”, fitues i çmimit “Pulitzer”, ka botuar disa libra dhe jep mësim në “Harvard” për politikë publike. Ndërkohë Prof. Dr. Derek Reveron është drejtor i Strategjive të Sigurimit dhe Drejtori i Kolegjit “US Naval War College” në Nju Port. Secili prej tyre ka dhënë një kontribut të madh në mësim, duke na mësuar nga përvojat e tyre në politik.
Keni përfunduar studimet shkëlqyeshëm, madje keni kryer me sukses master për shkencat politike“Administrim publik”,studimin e avancuar për “Diplomaci OKB” dhe doktoraturën në Shkenca Politike. Pretendoni se tashmë keni arritur gjithçka?
Universitetin e lartë e bëra në Ualdorf Kollege, me arritje të dalluara dhe isha në listën e studentëve të nderuar në “Dean’s honor roll”. Fitova çmimin Hanson Award, si dhe bursën e paqes “Ponberg për Shkenca Politike dhe Histori”. Kur përfundova universitetin pata nderin të punoj në Uashington DC. për Senatorin, Tom Harkin në sektorin politikë ndërkombëtare, për të cilin kam respekt të veçantë. Kam kryer dy mastera. Masterin e parë e përfundova në degën “Administrim Publik” nga universtieti MSU në Minesota dhe fitova bursin e paqes në shkenca politike,“Dr. John Scherzer Scholarship” nga Uashington DC, si studente e dalluar me aspirata për lidere dhe kontribut ndërkombëtar; si dhe bursën e plotë të shkollimit nga Instituti i Paqes “Kesel Peace Institute”, që më akordoi më vonë si “Gruaja Ndërkombëtare e Kurajos”. Pata sërish nderin të rikthehem në Kongresin Amerikan, duke punuar për Kongresmenin e nderuar Mark Kenedi, në zyrën e tij në Uashington DC. Ndërsa në universitin LIU në Nju Jork, kam kryer dy programe universitare: Masterin e dytë në shkenca politike si dhe programin e avancuar të nivelit “graduate” për diplomaci të OKB-së.. Kam jetuar në Nju Jork që nga 2006, ku kam punuar në departamentin e paqes dhe logjistikës të OKB-së në Manhatan, krahas shkollimit. Pasi përfundova punën në fushatën e parë elektorale të presidentit Obama, aplikova dhe fitova të drejtën e studimit me burse, në universitetin WVU në Uest Virginia, për të kandiduar për doktoraturë në shkenca politike dhe marrëdhënie ndërkombëtare. Në verë të 2010 përfundova studimin në programin e Strasburgut,Francë në degën “Ligji Europian dhe Institucionet e BE-së”. Gjatë studimeve të masterit dhe doktoraturës kam zgjedhur si temë çështjen e Kosovës, hulumtim që e kam nisur që në vitin 2007 dhe vazhdoj ta ndjek nga afër për zhvillimet më të fundit në vend. Përveç edukimit kam kryer dhe trajnime të tjera në punë, për t’u bërë një kandidate e fortë në karrierën time, si dhe kam kryer shërbime vullnetare për t’i shërbyer komunitetit shqiptaro-amerikan, popullit amerikan dhe Amerikës.Më kujtohen shumë mirë fjalët e presidenti Obama, gjatë fjalimit që dha kur pranoi kandidaturën për president në Konventën Demokratike mbajtur në Denver, Kolorado në 2008. Në atë kohë, unë isha zgjedhur si organizatore e Konventës, dhe drejtuese duke sjellë me vete ekipin tim nga Florida, ku punuam së bashku gjatë fushatës. Gjatë fjalimit Presidenti tha se premtimi amerikan, është premtimi që secili nga ne, ka lirinë për jetën, por dhe obligimin për ta trajtuar njëri tjetrin me dinjitet dhe respekt.
Krahas punës suaj në politikë dhe diplomaci keni themeluar “Peace Action Fondacion”, Fondacioni Aksioni për Paqe. Si do e vlerësonit funksionimin e këtij fondacioni?
Fondacioni Aksioni për Paqe, ishte një inisiativë dhe projekt i imi, në mënyrë vullnetare, për të cilin u angazhova dhe e kam drejtuar për dy vjet që në 2013. Kjo nismë ishte tribut i ngjarjeve të 11 shtatorit, për të kujtuar dhe vlerësuar veprimet heroike të atyre që luftojnë për lirinë dhe të drejtat tona sot. Qëllimi i organizatës bamirëse ishte i natyrës së aksionit, veprimit dhe shërbimit publik, dhe jo monetar. Pra, të sillnim ndryshim në komunitetin tonë për të krijuar një shoqëri sa më demokratike, të drejtë dhe humanitare, duke i shërbyer shoqërisë. I jam mirënjohës të gjithë anëtarëve që vullnetarisht janë përfshirë në këtë projekt. Falenderoj drejtuesit e ekipit, që kanë dhënë ndihmë humanitare për të rritur rëndësinë e çështjeve sociale dhe përballuar sfidat globale si, Egzon Bunjaku,drejtues i ekipit “Cycle for Nature Team” nga Prishtina; Halil Gashi, Drejtues i Ekipit “Health Auarenes Team” në Gjermani; Michael Moloi, Rachel Bergsieker dhe Katelyn Hughes në Londër.Në vitin 2013 Aksioni për Paqe, ka qenë një nga përkrahësit dhe bashkëpunesit e Tour De Culture, i cili organizohet çdo vit në Kosovë.
Sa kanë ndikuar prindërit, në edukimin dhe formimin tuaj si qytetare dhe diplomate shqiptare-amerikane?
Falë përkujdesjes, mbështetjes dhe dashurisë nga familja, kam fituar shumë vlera në vetëvete. Mbaj mend që babi, si mësues letërsie dhe historie me jepte për detyrë, për të lexuar librat e Frashërit, Kadaresë, Shekspirit, Tolstoit, etj, për t’u njohur me letërsinë shqiptare dhe atë të huaj. Kam filluar të shkruaj poezi që kur isha e vogël dhe më pëlqen të shkruaj në përgjithësi. Po ashtu në tetëvjeçare, babi, më kërkonte të mësoja 30 fjalë të reja çdo ditë nga fjalori i anglishtes dhe t’i recitoja poezitë e Fishtës. Të dy prindërit e mi, kanë treguar interes të madh në përgatitjen time mësimore,duke dhënë një sakrificë të madhe, që unë të kem një të ardhme më të mirë. Kjo bëri që unë të kultivoj shumë herët në jetë përgjegjësi, disiplinë dhe ambicie dhe të përballoj vetëm jetesën larg familjes dhe vendlindjes. Në Amerikë suksesi është një mundësi e barabartë për të gjithë, për atë që punon shumë, i dedikohet punës dhe përgatitet mirë për të arritur synimet në jetë. Kjo e drejtë demokratike më ka dhënë vizion, që një studente si unë, të ketë synime të larta. Pra,pa ndihmën e dikujt, kam arritur vetë, sepse shoqëria amerikane vlerëson atë që punon. Në aspektin politik kam mësuar direkt nga vetë institucionet që bëjnë politikë, Senati dhe Kongresi Amerikan, gjatë punës me kongresmenët e nderuar Tom Harkin dhe Mark Kenedi në Uashington DC, departamenti i paqes i OKB-së në Nju Jork, si dhe puna për zgjedhjen elektorale të presidentit Barak Obama në 2008, Florida dhe në 2012, në Pensilvania, WV dhe Ohajo. Aty mësova nga afër se si funksionon demokracia dhe diplomacia, në sistemin elektoral. Është ky lloj i të menduarit që zhvillon qeverinë bashkë me shoqërinë. Kur mbarova me sukses praktikën tek zyra e senatorit Tom Harkin, në fjalimin e tij para presidentit amerikan me 22 korrik 2003, përmendi emrin tim, duke vlerësuar punën dhe kontributin tim në proçesin dhe sistemin demokratik.
Në vitet 2008 dhe 2012, ju keni punar në administratën e presidentit Obama, në fushatën e tij për president, në shtetet e Floridas, Filadelfias dhe Pesilvanisë. Sa e vlerësuat ju këtë përkushtim dhe si u cilësua puna juaj nga kjo administratë?
Vlerësoj dhe respektoj punën e madhe të presidentit Obama dhe lidershipit të tij, të popullit amerikan. Kam patur një eksperincë të jashtëzakonshme gjatë punës sime në fushatat presidenciale.Në 2008 dhe 2012,kam punuar për administratën e presidentit Obama, si drejtoreshë gjatë zgjedhjeve presidenciale në Amerikë, nëpër shtete të ndryshme, duke punuar në shtete kyçe gjatë fushatës si Florida,Ohajo, Pensilvania, Kolorado, etj. Gjithashtu u zgjodha një nga drejtueset që organizova kuvendin nacional të Partisë Demokratike në Kolorado, në 2008. Këtu ishin të pranishëm mbi 75000 pjesëmarrës, ku senatori Barak Obama, pranoi nominim e partisë demokratike për president. Falë punës time dhe eksperiencës, më ftuan sërish të punoj në zgjedhjet presidenciale të vitit 2012, në Filadelfia, ku dolëm me sukses. Pata nderin të marrë ftesë nga Shtëpia e Bardhë në janar 2009 dhe 2013 në Uashington DC, për të qenë e pranishme në inagurimin e president Obamës me rastin e fitores. Ishin momente historike të paharuara, që do i kujtoj përjetë. Mbi të gjitha vlerësoj lidershipin e presidentit Obama. puna e tij ka patur një transparencë të jashtëzkonshme dhe një lidhje të drejtëpërdrejtë me publikun. Gjatë punës në dy fushatat, kam marrë telefonata përgëzimi nga presidenti, për të uruar punën tonë të ekipit dhe për të na dhënë kurajo për të punuar më shumë. Mbas punës në zgjedhje, në mënyrë vullnetare kam marrë pjesë në organizim për aksion, që ka për synim përparimin e agjendës së presidentit, diplomacisë dhe politikës amerikane.Dhe këtu, Presidenti ka qenë shumë i lidhur me popullin. Kemi patur lidhje video-konferenca të drejtëpërdrejta, telefonata si dhe korespondenca me Shtëpinë e Bardhë. Është kjo lloj politike transparente e Amerikës, në shërbim të popullit, që çon përpara interesin dhe zhvillimin e shoqërisë dhe shtetit amerikan.
Sa të pranishëm e konsideroni presidentin Obama dhe Amerikën, për Shqipërinë dhe shqiptarët?
Besoj se Shqipëria dhe Kosova në rradhë të parë duhet të forcohen vetë si shtet, nga ana ekonomike dhe ushtarake, për t’i shërbyer më së miri vendit të tyre, si dhe familjes europiane, për të cilën synojnë. Në këtë drejtim duhet vazhduar për të punuar shumë, për të plotësuar kushtet dhe rritur standartet në vend. Kontribut të madh si në drejtimin e zhvillimit të demokracisë, pavarësisë, juridikut, sigurimit, etj, ka dhënë Amerika bashkë me aleatë të tjerë të popullit shqiptar si Anglia, Gjermania, etj. Të gjithë shqiptarët i janë shumë mirënjohës aleates së fuqishme Amerikës, për miqësinë e fortë, besnikërinë dhe përkrahjen e jashtëzakonshme për shqiptarët.Vlen të theksohet që politika e jashtme amerikane pak a shumë është e njëjtë, homogjene, pra nuk ndryshon me ndërimin e presidentëve apo partive në vend. Presidenti Obama bashkë me paraardhësit e tij, i kanë qëndruar shumë afër popullit shqiptar dhe Kosovës, duke i mbrojtur ato në momentet më kulminante të egzistencës të tij. Për këtë, shqiptarët i janë shumë mirënjohës Amerikës.Gjatë misionit tim të dytë hulumtues diplomatik-kulturor në Kosovë, në 2012, dita e falenderimeve, e kthyer në një festë të madhe, mbushi sheshin “Skënderbej” me flamuj amerikan, si shenjë respekti dhe mirënjohëje ndaj Amerikës. Po ashtu dhe gjatë vizitave të liderëve amerikanë në Shqipëri. Ne jemi i vetmi popull, që i pret amerikanët me shumë miqësi, dashamirësi dhe mikpritje të paparë, gjë që në shtete të tjera, amerikanët nuk i gëzojnë këtë popullaritet madhështor. Me këtë rast përgëzoj dhe vlerësoj punën e përkryer të presidentëve, George Bush, Bill Klinton, Barak Obama, Zv. presidentit Joe Biden, sekretarët e shtetit Hillary Klinton dhe Xhon Kerry, ambasadorët Jackobson dhe Arvizu dhe shumë senatorë e kongresmenë të tjerë që kanë përkrahur shqiptarët. Përgëzoj dhe ambasadorin e ri amerikan, Donald Lu për pozitën e re, dhe i uroj suksese në punën e tij në Shqipëri.
Të parët e prindërve tuaj janë të njohur për vlerat e tyre patriotike, duke ndihmuar direkt figura të shquara të kombit tonë. Cilat janë disa nga aktivitetet e tyre?
Që në kohën për shpalljen e pavarësisë të Shqipërisë në 1912, gjyshi im Beqir Babamusta, me të parët e fisit, pritën një natë në shtëpi Ismail Qemalin, bashkë me shoqëruesit e tij me 25 nëntor 1912. Të nesërmen i dhanë Ismail Qemalit dhe shoqëruesve, ushqime, shoqërues me kuaj, para dhe dy çeta për të siguruar rrugëtimin për në Vlorë. Këtë punë në shërbim të kombit, familja ime e vazhdoi dhe me themelimin e Shoqatës Patriotike Kombëtare “Bajram Xhani”, themeluar nga babai im, Neki Babamusta dhe shokët e tij në 1991 në Kavajë. Shoqata kreu aktivitete deri në vitin 2003. Me 15 mars 1992 Shoqata “Bajram Xhani” priti me madhështi në Kavajë ambasadorin e parë amerikan në Shqipëri, Uilliam Rajerson, me 20,000 pjesëmarrës. Shoqata përkrahu të persekutuarit politik dhe vlerat patriotike të tyre lënë në harresë. Punoi për të njohur botërisht luftën heroike të popullit të Kosovës, kundër militarizimit serb të Millosheviçit. Ndihmoi të strehojë të persekutuarit e popullit të Kosovës në qytetin e Kavajës, afro 8,000 persona. Për lirinë e Kosovës Ramazan Cani ,gjyshi i mamit tim, bashkëpunëtor i Bajram Currit, Isa Boletinit, vëllëzërit Myslim dhe Shyqyri Peza, luftoi kundër serbëve me çetën e tij, ndërsa gjyshi im Beqir Babamusta, u plagos, dy kushërinjtë e mi u vranë. Nga dy fiset Bababamusta dhe Cani, janë burgosur dhe vrarë afro 20 anëtarë të familjes. Për këtë kontribut të veçantë Kongresmeni Mark Kenedi, në vitin 2004 nderoi, “Heroi i Popullit”, Kastriot Cani ,gjyshin tim, si dhe familjen e tij, si bashkëpunëtor me Amerikën për vendosjen e demokracisë, babain tim, Neki Babamusta, për forcimin e lidhjeve diplomatike Europë-ShBA dhe mua, për shërbimin tim, ndaj Kongresit dhe diplomacisë Amerikane.
Jeni angazhuar me diasporën dhe forcimin e lidhjeve shqiptaro-amerikane për shumë kohë. Po ashtu, pozicioni i punës tuaj ju ka dhënë privilegjin e bashkëpunimit me disa prej personaliteteve të njohura politike të kongresit Amerikan. Sa frutdhënës do e vlerësonit këtë bashkëpunim?
Kam shumë vite që jam angazhuar për të zhvilluar komunitetin në Amerikë dhe forcuar bashkëpunimin me diasporën shqiptare. Prioritet ka patur çështja për të drejtat e shqiptarëve, promovimi i kulturës, si dhe lidhjet shqiptaro-amerikane-angleze, që fisi im Babamusta-Cani, ka kultivuar për afro 100 vjet. Ky bashkëpunim ka forcuar më tepër lidhjet dhe miqësinë e fortë midis vendeve tona. Në qershor 1999, unë me familjen, vazhduam punën në Amerikë për mbrojtjen e shqiptarëve, ku nëpërmjet Radios shqiptaro-amerikane“Alba”,me qendër në Miçigan, përhapëm vlerat demokratike të kombit shqiptar, duke i bërë të njohur popullit Amerikan, krimet e luftës të Millosheviçit në Kosovë. Kjo radio transmetoi këto programe në shumë shtete të Amerikës. Këtë punë e kemi bërë dhe vazhdojmë edhe sot në takime me ambasadorë anglez dhe amerikanë, ku kemi kërkuar njohjen e shpejtë të Pavarësisë së kosovës.Vlen të përmendet takimi me ish-sekretarin e shtetit Amerikan, Kolin Pouell, senatorin Tom Harkin, për të cilin kam punuar në zyrën e tij në Uashington DC, me kongresmenin,Mark Kenedi, si dhe gjatë punës time në OKB-ë, në takimin me sekretarin e përgjithshëm Kofi Anan. Këtë punë e vazhdova dhe me diplomacinë publike, nëpërmjet gazetës time që themelova në 2008, “Prishtina Press”, e cila për dy vjet ka botuar mbi 3000 printime në Prishtinë. Aktiviteti i gazetës vazhdoi online deri në 2013. Gazeta kishte për qëllim përkrahjen e diplomacisë shqiptaro-amerikane, përhapjen e vlerave kulturore dhe demokratike shqiptaro-amerikane.
Vitin e kaluar ju Ermira, keni drejtuar një peticion liderëve dhe institucioneve më të njohura në botë. Përse e keni bërë këtë peticion?
Është më se e vërtetë, që ky peticion, gjatë vitit të kaluar, bëri bujë të madhe ndërkombëtare, duke iu drejtuar liderëve dhe institucioneve, OKB-së, BE-së, Shtëpisë së Bardhë, NATO-s, Senatit Amerikan dhe Uefa-s, për mbrojtjen e të drejtave të shqiptarëve. Ky peticion ishte një inisiativë e imja, që e kam shkruar vetë, si rezultat i keqtrajtimit të lojtarëve shqiptar në ndeshjen Serbi-Shqipëri, i cili me pas morri përmasa për barazi dhe të drejta për shqiptarët në përgjithësi. Më pas iu drejtova organizatës “Rrënjët Shqiptare”, me të cilën bashkëpunova që ky peticion të nënshkruhej nga sa më shumë njerëz. Këtë nismë timen peticioni, e shndëruam në një platformë, me propozim të Besmir Buranaj Hoxha dhe mbështetje nga Marko Kepi, bashkë me anëtarët e Albanian Roots, për të sensibilizuar të gjithë botën për mbrojtje dhe barazi për shqiptarët. Peticoni drejtuar Shtëpisë së Bardhë u firmos dhe u mbështet nga tre milion shqiptarë në mbarë botën. Shprehja e lirë, lëvizja e lirë, e drejta për edukim, dhe të drejta të tjera të njeriut, janë akoma të cënuara edhe sot, për shumë shqiptarë në trojet e tyre si në Preshevë, Kosovë, Mal të Zi, Çamëri, Maqedoni dhe Serbi. Sot shqiptarët kanë shumë nevojë për përkrahje nga komuniteti ndërkombëtar, për mbrojtjen e të drejtave të njeriut.
Duke biseduar për Kosovën, këto ditë po ndodh një fenomen shumë tronditës, me mijëra familje po braktisin vendin e tyre duke u drejtuar dyerve të Evropës, ikin s’di se ku ? Si do e komentonit këtë hemoragji, e cila si metastaz po shtrihet në mbarë trupin e Kosovës?
Është trishtuese që Kosova po përjeton një eksod tjetër në përmasat e luftës së 98-tës. Inkurajoj popullin e Kosovës të mos largohet nga vendi, sepse nuk është kjo zgjidhja. Uroj që lidershipi dhe qeveria e Kosovës të veprojnë sa më pare, për të krijuar mundësi që qytetarët të kenë vende pune, të jetojnë, të hapin biznese dhe të kenë një jetë të siguruar në vend. Investimet e huaja ndihmojnë, por edhe ato nuk janë zgjidhja. Duhet zhvilluar ekonomia e Kosovës dhe politika e brendshme e saj, duhen zhvilluar industritë në vend, që Kosova të kthehet në vend prodhues si dikur dhe jo të mbahet nga importi me grurë e miser, kur Kosova mund t’i rrisi vetë këto produkte. Duhet të krijohen plane aktuale afat-gjate për zhvillimin e ekonomisë. Deri tani prioritet ka patur pavarësia. Ka ardhur koha që politika e brendshme të ketë prioritet dhe Kosova të ngrejë standartet e jetesës në vend. Nëse nuk merren masat e duhura sa më shpejt, vendi rrezikohet nga trazira dhe pasiguri të tjera.
Prindërit tuaj njihen si mbështetës të popullsisë hebrenje në Shqipëri dhe rritjes së vlerave demokratike në Kosovë. Sa krenare ju bën përkushtimi dhe humanizmi i tyre?
Paqa, toleranca dhe dashuria për njerëzimin, janë vlera që familja ime i çmon, po ashtu si i tërë kombi shqiptar dhe ai amerikan. Më vjen mirë që familja ime, fisi im, Kavaja dhe shumë qytete të tjera shqiptare, treguan akte humane duke shpëtuar hebrenj gjatë luftës së dytë botërore.Në tetor 1943 në shtëpinë e gjyshit tim, Beqir dhe Rabihane Babamusta, ka qëndruar për tre muaj të fshehur një familje izraelite. Në shtëpinë e tyre janë strehuar edhe gjashtë ushtarë italinë dezertorë të luftës, në 1943. Familja izraelite kishte katër pjesëtarë me dy fëmijë të vegjël. Shtëpia e gjyshit ka patur kontrollime të shpeshta nga gestapoja gjermane dhe për fat të mirë familja izraelite nuk është zbuluar. Babai im ishte 8 vjeç në atë kohë dhe më tregon kujtimet që ka patur nga ky përjetim. Pas strehimit tre mujor kjo familje izraelite u shoqërua për në Itali, ku në fillim u vendos në fshatin Spillej, për një javë tek miqtë e familjes Babamusta, tek Sel dhe Dyl Zyba. Për sigurimin e familjes ka ndihmuar Beqir Babamusta dhe Spirro Pello, ndërsa Qamil Babamusta ka shoqëruar deri në Bari të Italisë familjen izraelite, duke e besuar atë tek miqtë e Babamustave në Itali, me të cilët bënin tregëti në atë kohë, tek miku Italian.Manaxheri i tregtisë Itali-Shqipëri, Mehmet Babamusta i pajisi me dokumenta. Përveç kësaj familje, nëpërmjet familjes Babamustës dhe Kavajës, kanë shpëtuar 178 çifutë (Arkiva e Shteti). Për shpëtimin e tyre dhe sjelljen nga Vlora në Kavajë kanë marrë pjesë, Mehmet Babamusta, ish-sekretar i gjygjit, në bashkëpunim me vëllain e tij, Isuf Babamusta, punonjës në gjykatën e qytetit Kavajë, Mihal Lajkatarin, përmbarues i dokumentave në gjykatën e Kavajës.Së bashku, kanë pajisur 178 hebrenj me pashaporta shqiptare. Pas strehimit në Kavajë, hebrenjtë dërgoheshin në qytete të tjera, Kosovë, ose kalonin për në Itali, Europe dhe Amerikë. Sjellja e familjeve çifute nga Vlora për në Kavajë, kordinohej nga vëllezërit Mehmet dhe Isuf Babamusta, bashkë me nipërit e Beqir Babamustës, Halit Babamusta, Ragip Babamusta dhe Ibrahim Babamusta. Në maj të 1954, babai shërbente si mësues në fshatin Gjysulkonaj, ishte vetëm 17 vjeç, dhe shpëtoi gjakderdhjen midis 35 familjeve nga vëllavrasja. Në shtëpinë e tij më pas, bëri pajtimin midis grupeve ku u bë falja e gjakrave. Ka shpëtuar mbi 80 jetë njerëzish.Një nga vlerat që dallon popullin shqiptar është Besa Shqiptare. Besa, mikpritja dhe toleranca fetare, janë tradita shqiptare që na bëjnë krenarë para botës.
Jeni vlerësuar me disa çmime, për kontributin tuaj nga kongresi amerikan, si ambasadore e kulturës dhe diplomacisë amerkane, “Gruaja Humanitare Ndërkombëtare” dhe së fundi në ditët e para të shkurtit të këtij viti 2015, jeni nderuar nga Shtëpia e Bardhë dhe presidenti Obama. Çdo të thotë për ju ky vlerësim?
Falenderoj Kongresin Amerikan, Shtëpinë e Bardhë dhe presidentin Amerikan, për vlerësimin që më dhanë. Ndjehem tepër krenare për vlerësimin e dhënë nga drejtuesi i maxhorancës, Senatori Harry Reid, me vlerësimin “Gruaja Humanitare Ndërkombëtare” dhe babait tim, Neki Babamusta si “Mbrojtës Ndërkombëtar i Demokracisë”. Do vazhdoj të jap kontributin tim në shërbim të Amerikës, mbrojtëse e të drejtave të njeriut, vlerave humanitare, forcimit të Amerikës dhe shqiptarëve dhe përkrah diplomacinë amerikane. Po ashtu, vlerësoj tepër, nderin e madh dhënë nga presidenti Obama, me çmimin për shërbim kombëtar “President’s Volunter Service Award”. I jam shumë mirënjohës Shtëpisë së Bardhë dhe qeverisë amerikane për këtë vlerësim të lartë. Vlerësoj dhe punën e projektit Borgen, ku kam shërbyer si vullnetare në funksionin drejtoreshë rajonale. Për të patur një botë paqësore, duhet të bëjmë më shumë për njëri-tjetrin, jo vetëm për kombin, po dhe për të gjithë njerëzimin.
Mesazhi juaj për shqiptarët kudo që ndodhen.
Doni dhe respektoni veten si dhe njëri-tjetrin.Uroj që të arrini suksesin dhe ëndërrat e juaja dhe të jepni kontributin tuaj, në të mirë të komunitetit ku jetoni dhe vendit amë që përfaqësoni. Shpresoj që një ditë, të gjithë shqiptarët dhe trojet të jenë të bashkuar, dhe drejt zhvillimit europian, me arritje dhe suksese në botë.
Faleminderit Znj. Ermira, për këtë intervistë eskluzive dhe interesante, që zhvilluam së bashku. Suksese.
Të falenderoj Fadil, për përkushtimin dhe kontributin tuaj, ndaj komunitetit shqiptaro-amerikan. Të gjithë shqiptarëve kudo që ndodhen i uroj gjithë të mirat. .

Intervistoi: FADIL SHEHU
Florida, SH.B.A. Shkurt 2015

Ilir Ikonomi-Intervistë e vitit 2011/
Ndonëse një intervistë e realizuar katër vjet më parë, fjalëve të tij vështirë se mund t’i heqësh një presje. Bill Kovach (Kovaç) ka qenë shef i zyrës së gazetës Nju Jork Tajms për Uashingtonin dhe ka luajtur rol në zbulimin dhe publikimin e “Dokumenteve të Pentagonit”, ngjarje që bëri mjaft bujë në fillim të viteve 70. Është autor i librit “Elementë të Gazetarisë”, përkthyer në më shumë se 30 gjuhë dhe lexim i detyrueshëm në universitetet amerikane.
Zëri i Amerikës: Si ka ndryshuar roli i gazetarisë që nga koha kur ju punonit për gazetën New York Times?
Bill Kovach: Nuk mendoj se roli ose përgjegjësia e gazetarisë ka ndryshuar, ato vetëm se janë bërë më të rëndësishme. Roli i gazetarit është t’i japë audiencës, qytetarëve, informacionin që atyre u duhet për të bërë gjykime të informuara dhe të mençura rreth njerëzve në pushtet dhe problemeve që prekin jetën e përditshme. Nëse duam të kemi një shoqëri demokratike, kjo nuk mund të jetë një shoqëri e paditur.
Zëri i Amerikës: Në librin tuaj “Elementë të gazetarisë” ju thoni se përkushtimi i parë i gazetarisë është ai ndaj së vërtetës. A është kjo ende e vlefshme sot me daljen e mediave të reja?
Bill Kovach: Përkundrazi, është bërë edhe më e rëndësishme. E vërteta është gjëja më e vështirë për t’u provuar. Zakonisht, ne vetëm sa i afrohemi së vërtetës. Me teknologjitë e reja, kemi mijra linja komunikimi tek të cilat ka qasje çdo njeri, mjafton të ketë një kompjuter. Sot, njerëzve u duhet të kërkojnë në këtë sasi gjigante informacioni për të gjetur se cilat gjëra janë të verifikuara, cilat janë mashtrime, cilat janë propagandë e cilat fantazi. Prandaj ky është edhe roli i gazetarëve tani: të ndihmojnë për të sqaruar se cila është e vërteta në tërë atë informacion.
Zëri i Amerikës: Me fjalë të tjera, gazetaria sot është bërë më e komplikuar?
Bill Kovach: Absolutisht më e komplikuar dhe jashtëzakonisht më e rëndësishme. Nëse ka 500 zëra të ndryshëm që të tregojnë se çfarë po ndodh, në këta zëra do të ketë korporata që flasin për qëllime fitimi, zëra politikë që bëjnë propagandë, do të ketë mashtrues por do të ketë edhe disa burime të pakta që ofrojnë informacione të verifikuara. Gjëja e rëndësishme tani është që në këtë mori informacionesh të dimë të dallojmë ato që janë të verifikuara.
Zëri i Amerikës: Cili do të jetë fati i shtypit të shkruar tani që interneti është bërë kaq popullor?
Bill Kovach: Shtypi i shkruar do të vazhdojë të ekzistojë vetëm se nuk do të jetë në letër por në internet. Ai nuk do të zhduket. Edhe televizioni i mbijetoi internetit ashtu si radioja i mbijetoi televizionit. Mjetet dhe mekanizmat e komunikimit ndryshojnë por ato nuk vdesin kurrë plotësisht.
Zëri i Amerikës: Përse ndodh që njerëzit në pushtet në Shtetet e Bashkuara preken kaq lehtë nga shtypi ndërsa një gjë e tillë nuk ndodh për shembull në Shqipëri. Duket sikur politikanët nuk duan t’ja dinë se ç’thotë shtypi për ta. Ndërsa në Shtetet e Bashkuara, media ka arritur të rrëzojë edhe presidentë, si Richard Nixon.
Bill Kovach: Kjo vjen, mendoj, ngaqë gazetarët nuk kanë bërë një punë sa duhet të besueshme, pra që publiku të ketë besim tek ata. Nëse publiku krijon besim te media, atëhere kjo funksionon. Por nëse shtypi nuk i jep publikut atë që ai do apo për të cilën ka nevojë, atëhere ai nuk do të respektohet nga publiku. Nëse publiku nuk ka respekt për shtypin, aëhere përse duhet që politikanët, të cilët kanë akses të drejtpërdrejtë te publiku, ta respektojnë shtypin? Pra, respekti duhet fituar.
Zëri i Amerikës: Dhe si fitohet respekti?
Bill Kovach: Çdo gazetar duhet ta bëjë këtë vetë me punën e tij. Ai duhet të gjejë se cilat janë çështjet më të rëndësishme që prekin qytetarët dhe të hetojë rreth këtyre gjërave; përse ndodhi kjo apo ajo gjë, kush qëndron prapa kësaj ose asaj? Dhe këtë informacion t’ia japë publikut që ky të dijë se cilat ishin ngjarjet që çuan në krijimin e një situate të caktuar. Në këtë mënyrë publiku do të ketë njëfarë ideje se ç’duhet bërë për ta ndryshuar gjendjen.
Zëri i Amerikës: Sa i rëndësishëm është në këtë rast verifikimi i informacionit?
Bill Kovach: Verifikimi i informacionit është me rëndësi kritike. Njerëzit duhet të dinë se ajo që po dëgjojnë, po lexojnë ose po shikojnë është e verifikuar. Kur një njeri, një gazetë apo një televizion i tregon publikut diçka të re, pyetja e parë që bëjnë njerëzit është: nga e di ti këtë? Nëqoftëse nuk na e thua qartë se nga e ke marrë vesh këtë lajm, atëhere ne kemi çdo arësye për mos të të besuar. Mendoj se ky mund të jetë njëri nga problemet me mediat në Shqipëri. Edhe sikur të ishte miku yt më i ngushtë, ti nuk mund t’ia besosh atë që ai të thotë nëse nuk të tregon burimin se nga e ka marrë lajmin.
Zëri i Amerikës: Në vende si Shqipëria duhet mjaft guxim për të thënë të vërtetën. Ç’mendoni?
Bill Kovach: Po, por është e vetmja mënyrë për të gëzuar respekt. Nëse nuk të intereson respekti, nëse nuk je i fortë për të arritur atë që duhet, atëhere nuk duhet të bëhesh fare gazetar.
Zëri i Amerikës: Çfarë është subjektivizmi në gazetari dhe si mund të kapërcehet ai, sipas mendimit tuaj?
Bill Kovach: Subjektivizmi është si një virus, ne të gjithë e kemi atë. Nga jeta, nga përvoja dhe nga dëshirat personale, ne jemi subjektivë. Por një gazetar krijon një metodologji për ta kapërcyer atë. Gazetari ndjek disa hapa të caktuar në verifikimin e informacionit, hapa të cilat e shkëpusin nga subjektivizmi. Pra, jo se ne vetë jemi të paanshëm, por metoda që ne përdorim është si një metodë shkencore, pra ne e verifikojmë informacionin, shtrojmë pyetje rreth tij. Nëse informacioni nuk u qëndron pyetjeve që ne bëjmë, atëhere ne themi: e kam dëgjuar këtë gjë por nuk mund ta provoj, kjo është ajo që di tani për tani por mund të ndryshoj mendim nesër.
Zëri i Amerikës: Por kjo kërkon mjaft ndershmëri nga ana e gazetarit…
Bill Kovach: Nëse një gazetar nuk është i ndershëm ai nuk është gazetar. Integriteti, përgjegjshmëria dhe pranimi i përgjegjshmërisë janë ato që e bëjnë gazetarin.
Zëri i Amerikës: Ç’mund të na thoni për njëanshmërinë politike të mediave, të cilën ne e shohim edhe këtu në Shtetet e Bashkuara. Disa media renditen ose djathtas ose majtas. Për shembull, Fox News në Amerikë shihet si një media konservatore. Ne e shikojmë këtë të aplikohet edhe në Shqipëri.
Bill Kovach: Nuk shikoj ndonjë arsye se përse njerëzit nuk duhet të kenë qasje ndaj çdo lloj informacioni. Mendoj se liria e fjalës nënkupton lirinë e fjalës për të gjithë. Për shembull, nëse je konservator dhe beson në disa parime të qeverisjes që shihen si konservatore, atëhere thuaje këtë. Nuk ka asgjë të keqe përsa kohë që shikuesit e dinë se kjo është një media konservatore. Është në dorën e shikuesit të vendosë nëse do ta besojë ose jo këtë media. Konservatorët mund të të thonë disa gjëra që njerëzit ka nevojë t’i dinë. Liberalët mund të mos i thonë disa gjëra dhe anasjelltas. Ideja për të patur zëra që konkurrojnë është ajo që e bën demokracinë kaq të gjallë dhe interesante. Sepse kështu të gjithë kanë rast të përfshihen në debat. Kjo u jep njerëzve mundësinë të zgjedhin atë informacion që ata besojnë se është i drejtë dhe të nxjerrin vetë përfundime.
Zëri i Amerikës: Por a nuk themi ne shpesh se mediat duhet të jenë të paanshme dhe të pavarura?
Bill Kovach: Po, por ne po flasim këtu për opinionet që shprehin komentatorët në këto media. Pra këta janë opinionistë dhe jo gazetarë. Programe të tilla nuk duhen parë me mendimin se prej tyre do të nxjerrësh fakte. Pra, ti pret që ata të të shpjegojnë se si kanë arritur në një opinion të caktuar. Nëse ata nuk ta thonë, atëhere thjesht mund t’i trajtosh ato si një karikaturë. Është njëlloj si të shikosh një film të bukur, por shikuesi nuk mund të marrë vendime mbi bazën e asaj që thonë njerëzit që flasin në këto programe. Kjo nuk është gazetari por opinion. Opinioni mund të jetë pjesë e një pakete mediatike por jo gazetari.
Zëri i Amerikës: Por edhe opinionistët duhet të respektojnë faktet dhe të vërtetën, apo jo?
Bill Kovach: Opinionistët më të mirë janë në një farë mënyre edhe gazetarë. Anthony Lewis ka qenë për vite me radhë një nga komentatorët më të mirë të gazetës New York Times. Po ashtu siç është sot edhe konservatori David Brooks. Anthony shprehte çdo ditë opinionin e tij por ai gjithmonë i paraqiste lexuesit faktet nga të cilat ishte nisur dhe se si e kishte formuar opinionin nga ato fakte. Pra kemi të bëjmë me shqyrtimin e fakteve nga pikpamja e gazetarit për të arritur tek një përfundim që ishte shumë personal dhe i njëanshëm, në favor të asaj që ai dëshironte të thoshte.
Zëri i Amerikës: Si i hytë ju gazetarisë?
Bill Kovach: Unë hyra në gazetari aksidentalisht. Kisha nisur rrugën për t’u bërë biolog marine. E kisha bërë ushtrinë në marinë dhe, kur mbarova universitetin, isha i martuar dhe kisha dy fëmijë, mora edhe një bursë për të vazhduar studimet në këtë fushë. Një mik më gjeti punë në një gazetë gjatë verës. Javën e dytë të punës, zbulova se një sherif i plotësonte vetë urdhërat për bastisje dhe shkonte e bënte kontrolle nëpër shtëpitë e njerëzve. Bëra një shkrim dhe brenda gjashtë muajve sherifin e hoqën nga puna. Thashë me vete: e çuditshme sa shumë ndryshime mund të sjellësh në këtë botë thjesht duke qenë gazetar. Mora në telefon universitetin dhe u thashë: jepjani bursën ndonjë tjetri sepse unë e kam gjetur profesionin tim. Më vonë kur punoja në Nashville të shtetit Tennessee, zbulova se qeveria e atjeshme kishte një zakon që i merrte vendimet fshehurazi. Ata thërrisnin një komision në atë që e quanin sesion ekzekutiv dhe i nxirrnin gazetarët nga salla. Mendova se ata nuk kishin të drejtë të vepronin kështu, prandaj refuzova të dilja nga salla. Më kërcënuan se do të më nxirrnin me forcë por unë nuk u tunda. Më në fund ata e shtynë mbledhjen. Mëngjesin tjetër ata u mblodhën një orë më herët se zakonisht dhe miratuan një rezolutë me të cilën më ndalonin mua që të mbuloja çështjet e qeverisë. Nëse unë e shkelja këtë ligj, ata kishin të drejtë të më fusnin në burg pa asnjë procedurë ligjore. Unë nuk e përfilla urdhërin dhe shkova të mbuloja mbledhjet e tyre. Ata nuk më lanë të hyja. Unë kisha një avokat me vete dhe i hodha në gjyq. Për herë të parë gjykata federale përdori Amendamentin e Parë për të hedhur poshtë një ligj të një shteti dhe kjo shënoi fillimin e hartimit të një ligji për transparencën e dokumenteve qeveritare në Shtetet e Bashkuara. Pasi shkova të punoj në gazetën New York Times, doli çështja e ashtuquajtur “Pentagon Papers” (Dokumentet e Pentagonit). Qeveria përpiqej të mbante të fshehtë një studim që e kishte hartuar vetë dhe ku pranonte gabimet që kishte bërë duke hyrë në luftë në Vietnam çka kishte kushtuar shumë jetë njerëzish. Së bashku me kolegun Neil Sheehan dhe të tjerë, unë ndihmova për t’i nxjerrë në dritë këto dokumente duke bërë që ato të botoheshin në New York Times. Kjo shënoi fillimin e fundit të Presidentit Richard Nixon.
Zëri i Amerikës: Në parim, a duhet që gazetari të nxjerrë sekrete shtetërore?
Bill Kovach: Parimi që ne zbatonim në gazetën New York Times, kur unë punoja atje, ishte ky: Nëse një sekret shtetëror të cilin gazetari e ka zbuluar është tepër i rëndësishëm, ai duhet bërë publik, me përjashtim të rasteve kur gazetari është i bindur se aty luhet me jetë njerëzish, pra kur dikush mund të vdesë nëse sekreti publikohet. Në raste të tilla, sekreti nuk duhet të publikohet por duhet bërë përpjekje të gjendet mënyra që ai të nxirret gradualisht dhe pa shkaktuar humbje jetësh.
Zëri i Amerikës: Por a nuk dëmtohet interesi kombëtar kur nxirret një sekret shtetëror?
Bill Kovach: Mendoj se interesi kombëtar është një publik i informuar. Publiku nuk mund të marrë vendime të peshuara pa ditur se çfarë po ndodh.
Zëri i Amerikës: Cilat janë rrënjët tuaja shqiptare? Cilët ishin prindërit tuaj?
Bill Kovach: Babai im ishte një jetim nga fshati i vogël Kryekuq i Fierit. Ai erdhi në Amerikë në vitin 1916 dhe u vendos në Chester të Pensilvanisë me një grup shqiptarësh të tjerë. Ai shkoi pastaj në shtetin Tennesse po me këta shqiptarë për ndërtimin e një hekurudhe në malet e këtij shteti. Edhe nëna ime ishte jetime, nga Lekli i Gjirokastrës. Ajo jetonte në Florida por pastaj erdhi bashkë me vëllezërit në Chester. Pasi hekurudha mbaroi, babai hapi një restorant në Tennessee dhe shkoi në Chester për të gjetur një grua që ta ndihmonte për mbajtjen e restorantit. Dhe kështu u martua me nënën time, e cila në atë kohë ishte 15 vjeçe. Ajo kishte vetëm një vit në Amerikë dhe u martua një ditë të shtunë me një burrë që e kishte njohur të enjten. Të dielën ajo nisi udhëtimin për në Tennessee. Të dy kaluan një jetë të mirë. Në qytetin e vogël ku ata jetonin kishte shumë pak njerëz nga Evropa jugore, banorët ishin kryesisht irlandezë ose skocezë. Prandaj ne ishim të ndryshëm nga të tjerët. Më pëlqente ai qytet i vogël por unë desha të bëj gjëra më të mëdha, më të rëndësishme.
Zëri i Amerikës: A u përpoqën prindërit t’ju mësonin shqipen kur ishit i vogël?
Bill Kovach: Prindërit përpiqeshin të më mësonin anglishten për të më dërguar në shkollë sepse në shtëpi flitej shqip. Por kur unë u largova nga shtëpia e harrova shqipen. Jam penduar që e bëra këtë sepse pas shumë vitesh, kur shkova për herë të parë në Shqipëri, u përpoqa ta rikujtoj gjuhën por nuk munda. Më vjen keq për këtë që i bëra vetes.
Zëri i Amerikës: Më vonë, kur u bëtë gazetar, a ju ka interesuar Shqipëria, sistemi i saj politik dhe pastaj kalimi në demokraci?
Bill Kovach: Patjetër. Kam shkruar komente për Shqipërinë dhe kam botuar nja dy në gazetën New York Times që njerëzit të kuptonin se ç’ishte Shqipëria pasi mendoja se ky ishte një vend magjepsës, që kishte përqafuar sistemin komunist e megjithatë nuk ishte pjesë e bllokut sovjetik, por jepte e merrte me kinezët për të mos lejuar rusët të hynin aty. Vendi ishte jashtëzakonisht i izoluar dhe, ndonëse bëra shumë përpjekje për të shkuar atje, Hoxha nuk më la të hyja. Për fat të mirë ai vdiq dhe atëhere unë munda të hyja në Shqipëri.
Zëri i Amerikës: Ju deshët të shkonit atje për të shkruar mbi Shqipërinë?
Bill Kovach: Desha të kuptoja nga kishin ardhur prindërit e mij, desha të njoh njerëzit, të shkruaj për Shqipërinë. Hoxha nuk më lejonte sepse isha gazetar dhe ai nuk lejonte gazetarë të New York Times-it të mblidhnin informacion për vendin.
Zëri i Amerikës: Si ju duket tranzicioni i Shqipërisë në demokraci?
Bill Kovach: Është i vështirë. Është i vështirë sepse Shqipëria ishte tepër e izoluar nga bota, e mbyllur si një iriq dhe kjo nuk e lejoi të zhvillonte një sistem ekonomik. Pra ishte e vështirë që ata të krijonin një bazë ekonomike të mjaftueshme për t’u dhënë njerëzve atë cilësi jetese që ata meritojnë si dhe një qeverisje të bazuar mbi konceptin progresiv të ndarjes së pasurisë. Kjo ende nuk ka ndodhur dhe është e vështirë për t’u realizuar. (Intervistoi: Ilir Ikonomi)

Interviste e Violeta Mirakaj me te talentuarin Lorivert Cobo/
New York- Ne 8 Shkurt 2015 diten e Djele ne ambjentet e “Faust Harrison Pianos” ne 214 central Avenue , White Plans u dha nje program prestixhioz me studentet e se mirenjohures Svetlana Gorokhovich, Ph. D.
Programi ishte shume i pasur me pjese te ndryshme per pjano nga emra te njohur te muzikes boterore, si : F Lizt – Gnomenreigen (Concert etude) ;F.Chopin Nocturne C sharp minor, Op. Posth. J.S. Bach – Three parts Simfonia in C minor ; F.Schubert – Impromptu, Op. 90 in E flat major ;
P. I.Tchaicovsky – May (Starlit Nights)- June (Barcarolle) ; S.Rachmaninoff – Preude B minor, Op. 32 – Prelude G minor, Op. 23 ; L.Van Beethoven – Choral fantasie, Op.80 ;Folk Songs – French Children’s Song long, long ago; E Grieg – Concerto in A minor, 1st movement etj…..
Tingujt e pjanos nga femijet e talentuar si William Zhou, Alex Tiratsuyan, Elizabeth Jones, Viraya Roehrl , Kellsie Shan, Alex Tiratsuyan and Melody Hsu , Sophie and Calvin Cai, Natalia Terentiev, Florian Daeflet, Katherine Rex, Cidney Bien – Aime, Lily Restivo, Taddeo Wang, Lynn Sophie Guldin, Lorivert Cobo shoqeruar prej Svetlana Gorokhovich etj krijuan nje atmosfere shume te larte te bukur dhe te gezueshme.
Midis pjesemarresve ne kete koncert pianistik u dallua dhe djali me origjine shqiptare Lorivert Cobo, i cili na dha kete interviste.
Pjesa qe luajti Loriverti , ishte shume emocionuese , dhe pati shume duartokitje pasi ai interpretoi me shume talent e pergjegjesi nje pjese nga E. Grieg “Concerto in A minor, 1st movement “ e shoqeruar dhe nga pedagogia tij S.Gorokhovich.

Lorivert Cobo vjen me :
1- 5 Medalje te arta nga “Golden Key Festival” 2- Kater performanca ne “Weill Recital Hall” of Carnigie Hall. 3 – Dy here fitues i international Gifted Talented, Young pianist in the world . 4 – Aktivist per kater vite me rradhe ne aktivitetet kulturore te komunitetit si kengetaar dhe valltar.

Eshte kenaqesi, te shkruash dhe te flasesh per te rinj te talentuar, pra te njohesh publikun , lexuesin shqiptar me djalin e talentuar Lorivert Cobo

- Lorivert na beni nje prezantim te shkurter te vetvetes.

Lorivert : – Jam 16 vjec. Kam ardhur me prinderit e mi, Pranvera dhe Leonard Cobo ne SH.B.A.kur isha fare i vogel, vetem 17 muajsh. Ashtu si per te gjithe femijet emigrante ,dhe prindet e mi u perpoqen u ballafaquan me veshtiresite e para te nje vendi te huaj. ku arriten te integriohen ne kete vend te madh dhe te bejne nje jete aktive artistike. Natyrisht ne plan te pare ishim dhe ne dy femijet e tyre ,sepse une kam dhe nje vella me te vogel i cili dhe ai eshte i lidhur me artin. Krahas edukimit te pergjithshem te detyrueshem , per vite me rradhe praktikohem intesivisht me pjanon

- Cilat ishin shtysat e para qe te cuan drejt ketij istrumenti .?

Eshte e natyrshme se prinderit e mi jane marre me muzike ne Shqiperi, gjithashtu dhe mami im eshte mesuese muzike ne nje nga shkollat ketu ne New York, kane qene nje ga shtysat kruesore pasi vune re aftesite e mia muzikore. Nismat e para ne fushen e artit i kam ne moshen shtate -vjecare. Me kujtohet se nje nga femijet , shoket e mi moshatare,me te afert luante guitar, kjo gje me shtyu dhe me teper ambicjen per te mesuar me tej pianon. Dhe keshtu nisi rruga ime e artit duke punuar me ore te tera, ku u rezultuan dhe koncertet e para private dhe konkurse te ndryshme per pjano. Aty i thashe vetes qe pianoja eshte jeta ime.

Lorivert cilat jane preferencat tuaja, pra cfare ju pelqen me shume ne fushen e muzikes?

Kuptohet qe muzika per mua luan nje rol te madh ne jeten time , eshte pjese e rendesishme e imja.Po preferencat e mija per muziken jane muzika e Pop-it, Rock, dhe Jazz.
Ne vecanti idhulli im me i madh eshte pianisti kinez Lang Lang ; i cili ka performuar me orkestrat kryesore ne Evrope, SH.B.A. dhe ne vendin e lindjes se tij. Ne nje nga vleresimet qe ju bene atij ne Chicago ishte : “Si nje nga artistet me te medhenj te rinj, me nje talent te madh emocionues ne tastiere”..I kam ndjekur koncertet e tij sepse eshte i mrekullueshem, qe kur kam qene ne moshe te vogel dhe vazhdoj tani dhe me shume , me inspiron te vazhdoj ne fushen e artit pianistik

Kur eshte dalja e pare para publikut?

Koncerti i pare ka qene kur isha shtate vjec,ne Festivalin e Muzikes, ketu ne qytetin tim Pelham Manor. Ishte emocionuese, por u gezova se te gjithe filluan te me pergezojne per interpretimin e mire , dhe premtues qe kisha bere….Kjo me shtyu te vazhdoja intesivisht krahas mesimeve te shkolles qe me duhej te pergatitesha cdo dite me pergjegjesi, kisha dhe orarin e pergatitjes se mesimit te pjanos qe e kisha me shume dashuri.

Cilat jane arritjet e mevonshme ne fushen e artit?

Gjate ketyre viteve kam marre pjese ne aktivitete qe behen ne shkolle, si dhe ne organizimet e tjera konkuruese..
Jam vleresuar me 5 Medalje te Arta nga “Golden Key Festival”
Kater Performanca ne Weill Recital Hall of Carnigie Hall
Dy here fitues i International “Gifted Talented, Young Pianist”;
1/24 best young pianist in the world
Aktivist per kater vite ne aktivitetet- kulturoere te komunitetitit shqiptar ketu ne New York si kengetar dhe valltar.
Lorivert , cilat jane planet per te ardhmen apo si te themi me mire …cila eshte endrra jote?
Endrrra ime per te ardhmen eshte te behem engineer muzike shume i famshem dhe ndoshta do te realizoj ne te ardhmen nje koncert pianist shume te madh ne mbare boten ..Jam ne rrugen me te mire , se po punoj intesivisht..ne te ardhmen krahas oblgimeve te tjera, por do te me shtohet edhe me shume puna, se rruga e artit eshte sa e bukur po dhe aq e veshtire…..

Intervistë me Sekretarin e Përgjithshëm të Lidhjes së Tretë Shqiptare të Prizrenit në SHBA, studiuesin dhe publicistin Tomë Mrijaj/
Pyetje: Ju shpesh herë gjatë jetës tuaj si aktivist i palodhur për çështjen kombëtare dhe posaçërisht për Liritë dhe të Drejtat e Njeriut në Kosovë, në mediat në vendlindje dhe këtu në Amerikë, keni dhënë intervista me profile të ndryshme. A mendoni, se tani ka ardhur koha që të flisni për historinë e jetës dhe krysisht për rininë tuaj dhe cili ishte shkaku qe ju lat me dhimbje vendlindjen?
Tomë Mrijaj: Ju falënderoj shumë për pyetjen, që në zemër më ngacmon nostalgjinë e pashuar për Atdheun tim. Vendlindja ime Lugu i Drinit, me fshatrat që e rrethojnë, është dhe mbetet vendi më i dashur në botë. Asnjëherë s’më ka shkuar mendja, se sa me mall do ta ndjej mungesën e vendit tim. Gjatë udhëtimeve të ndryshme nëpër botë, mendja më ka shkuar gjithnjë tek vendlindja ime e bukur dhe e dashur, si: natyra, shtepitë, livadhet e gjelbërta, që stoliseshin me lule shumë ngjyrëshe gjatë stinës së pranverës dhe verës, malet mestare të mbuluara me pyje të harlisura dhe dëborë, përshperitjen e cicërimave të zogjve të shumtë ne çdo stinë, gjarpërimin dhe gurgullimën e ujërave të kthjellta të lumit Drini i Bardhë, që përshkon ne mes rreth tre kilometër livadhet e familjeve tona. Në stinën e bukur të verës, bashkë me bashkëmoshatarët kalonim ditë të bukura duke u larë në ujërat e lumit, zinim peshk të freskët dhe kënaqeshim duke soditur natyrën e bukur të trevave tona. Edhe vjeshta dhe dimëri, sillnin në Lugun e Drinit bukurinë e tyre në çdo fushë dhe vargmalet e ulëta përreth. Ishte vërtetë kënaqësi në stinën e ftohtë të dimërit, kur dëbora mbulonte çdo gjë dhe shikonim lepuj, dhelpra dhe shpend te ndryshëm etj. E si të mos ndjehesh krenarë për fëmijërinë e bukur në trevat e bukura shqiptare!? Kështu unë kalova fmëjërinë dhe rininë. Mbas disa vitesh mbarova shkollimin në degën e mësuesisë, ku më pas vijova studimet në Drejtësi. Në jetën e njeriut, ka raste gëzimi por edhe ngjarje të pakëndshme, që ndodhin jashtë dëshirës së tij… Një ditë mbasdite vjeshte, kur po kaloja me biçikletën time në mes të qytezës së Klinës, më tërhoqën vemendjen një grup nxënësish djem dhe vajza të kombësisë serbe, të cilët po vraponin të shqetësuar nga oborri i shkollës “Vuk Karagjiq” drejt qendrës së qytezës, ku ndodhej kafja e pronarit serb Zhikës. I pyes në gjuhën serbe: “Çfarë ka ndodhur, që ju po vraponi të shqetësuar!?” ata duke menduar se unë isha serb, më thonë: “Shoku profesor po rrahën serbët me shqiptarët në klasë.” Ashtu sikurse isha me biçikletë në dorë u nisa shpejt drejt vendit të ngjarjes. Sa afrohem, dëgjoj zhurmë të madhe në katin e parë të një klase. Afrohem te dritarja, që ishte e hapur. Aty shoh se nxënësit e kombësisë serbe dhe arsimtari i edukatës fizike e kishin rrethuar nga të gjithë anët arsimtarin shqiptar të gjuhës shqipe S.M. pranë dërrasës së zezë, ku në njerin kënd ishte dhe tavolina e mësuesit. Arsimtari shqiptar, me trupin e tij të gjatë qëndronte në këmbë i rrethuar dhe po rezistonte goditjeve me grushta dhe shqelma që i vinin nga çdo anë, duke u vetëmbrojtur. Këtë mësimdhënës të ri e kisha njohur në Gjakovë, në Shkollën e Lartë Pedagogjike. Gjaku arbëror, i bashkëkombasit më thirri, që t’i vi në mbrotje, në atë situatë që ai gjendej. U hodha menjëherë në dritare, që ishte e hapur dhe hyra brenda në klasë. Me mirësjellje dhe gjakftohtësi, iu drejtova nxënësve, duke u thënë: Eshtë turp të sulmoni në mënyrë të pahijshme dhe të ushtroni dhunë ndaj mësuesit tuaj! Unë edhe sot mendoj, se ky incident me serbët në shkollë ishte i parapërgatitur. Kështu brenda pak minutash u mbush oborri i shkollës më shumë serb vendas dhe nxënës, që me sa duket kishin lajmëruar njeri-tjetrin. Edhe nga kafja e Zhikës erdhën shumë serbë të tjerë. Lajmi u përhap me shpejtësi. Në shkollë erdhën edhe disa arsimtarë shqiptarë, që i kishin banesat afër shkollës, si: Beqir Beqiri, Tush Kabashi, Ndue Prendi, Lekë Skeli etj. Leka me Nduen ishin ndalë tek dera e klasës dhe me fjalë të mira mundoheshin të qetësonin valën e madhe të serbve, që të nervozuar (irrituar) po hynin në klasë njeri mbas tjetrit. Në ato momente në shkollë vijnë edhe forcat e Policisë nga stacioni, që gjendej jo shumë larg shkollës. Ata kur e panë gjithë atë turme të madhe serbësh, dy policët shqiptarë Isa dhe Ademi, që më njihnin shumë mirë, mu lutën, duke më thënë: “Gjej mënyrën për tu larguar sa me shpejt, që të jetë e mundur sepse nuk kemi asnjë mundësi të ndërhyjmë në këtë masë të madhe serbësh, që janë shpupurishur nga inati..” Mbas shumë përpjekjesh u hodha prap nga dritarja nga kisha hyrë më parë dhe me shpejtësi e mora bicikletën, që e kisha mbeshtetur tek muri. E ashtu gjaknxehtë si isha, si rrufe i dhashë bicikletës dhe nuk e ndija se mbi shpinë dhe kokë fishkullonin vazhdimisht gurët dhe copat e drrasave të gardhit të shkollës. Mbërrita në shtëpi. Babai im po qëndronte në oborr. Ai kur më pa u ngrit në këmbë dhe mu afrua i shqetësuar. Mbasi i tregova të gjithë ngjarjen, nga përvoja e tij jetësore me serbët e pabesë me tha, se: “Duhet të largohesh sa më shpejt nga shtëpia, sepse policia menjëherë do të vijë të të arrestoj në shtëpi.” Më vonë, kam mësuar se atë natë shumë herë policia ka shkuar në shtëpi, duke menduar se mund të më gjenin mua aty. Vetëm familja dhe një rreth i vogël miq të sigurtë i dinin lëvizjet e mia dhe vendnodhjen deri sa u largova përgjithmonë nga Kososva, me mall për familjen, truallin e të parëve dhe gjithçka të mirë, mbasi kisha kaluar fëmijërinë dhe rininë time. Miqtë e mi, që kisha në Gjimnazin “Luigj Gurakuqi”, më kanë thënëse, se mbas incidentit (që përshkrova më lart), mësimet në shkollë janë ndërprerë për dy javë, në shenjë proteste ndaj shqiptarëve dhe meje. Për situatën e ndërlikuar, im atë kishte biseduar me mikun e tij të ngushtë Dedë Skelin dhe sëbashku kishin vendosur të takonin Kryetarin e Gjyqit Komunal Gojko Koprivicen. Ditën e neserme ata ishin gjendur në zyrën e tij. Ai i kishte pritur shumë ftohtë. Gjatë kthimit në shtëpi, babai dhe miku i tij, kishin biseduar se diçka shumë e madhe fshihej në heshtjen e Kryetarit të Gjykatës. Ata bijnë dakord, që të nesermen Deda të takoj kryetarin në Kafen e Franës së Dedë Gjokës, ku ai drekonte çdo ditë aty. Deda, kishte shkuar me herët në Kafen e Franës dhe e kishte njoftuar Franën për takimin. Me të mbërritur kryetari, Deda e pyet me përzemërsi, ku i thotë: “Gojko, na pritët shumë ftohtë mua dhe Nikollën. U habitëm si nuk na u përgjigjet në pyetjet që ua drejtuam, sidomos kur është fjala për Nikollën, i cili, ka punuar si nëpunës i administratës, duke qenë korrekt. Ai është respektuar nga të gjithë…” Gojko, pasi e dëgjon Dedën me shumë kujdes, i përgjigjet: “Dedo, Nikolla është shqiptaro-madh. Si është i ati është edhe i biri, Toma. Çfarë i është dashur djalit të tij, të shkoj për të ndihmuar një turqeli… Dëgjo Dedë, djali i tij s’ka shpëtim. Ka gabuar rënd. Atë e pret vetëm burgu i përjetshëm.” Deda, ishte ndarë i dëshpëruar nga fjalët e Kryetarit të Gjykatës. Ai kishte shkuar menjëherë drejt tek babai im, për t’i përcjell bisedën, që kishte pasur me serbin e lartë në pushtet. Kishte ra terri i natës. Unë isha nisur drejt shtëpisë për të parë se si qendronin punët. Tek Mulliri i Selmanëve, në rrugën kryesore në atë errësirë takova mikun e familjes tone Dedë Skelin, atë burrë të veçantë në Lug të Drinit, me një trup të gjatë si lisat dhe i veshur shumë elegant me kostumin kombëtar. Në dorë ai mbante cigaren e çelibarit, ku tërë ditën tymoste cigare pas cigareje. Deda, më tha, që të largoheshim nga rruga, ku u zhvendosëm në livadhe pas shelqeve që të mos zbuloheshim nga kalimtarët e rastit. Më tregoi gjatë për takimin që kishte zhvilluar me Kryetarin e Gjykatës për incidentin tim. Ai shtoi se sapo ishte kthyer nga biseda e gjatë me babain tim. Në fund me tha se është mirë që të largohem jashtë Kosovës qysh sonte… Edhe kur mbërrita në shtëpi, baba me tha shkurtimisht, se: “Serbët këtu ti kanë prerë të gjithë rrugët për të qëndruar në Kosovë. Ata kërkojnë burgim të përjetshëm për ty dhe kështu e vetmja rrugë biri im është të largohesh sa më shpejt nga Kosova, sepse të gjithë janë ngritur në këmbë për të arrestuar me çdo kusht. Babai më përqafoj me lot në sy, duke më thënë: “Biri im të kesh kujdes vetën tënde!” Kështu vendosa që të largohem natën me tren. Hypa në trenin e natës duke iu shmangur njerëzve që më njihnin dhe mora rrugën drejt Beogradit… dhe më pas me një tren tjetër preva biletën drejt Parisit… Aty qëndrova për tre vjet. Meqenëse isha i rregjistruar në Fakultetin e Drejtësisë në Prishtinë, vendosa të vijoi studimet e larta më korrespondencë për të mos rënë në sy në vendin tim. Kam udhëtuar në Prishtinë, gjatë kohës që kisha provimeve universitare. Në orët e vona të natës mora disa herë rrugën për të vizituar me mall të zhuritur familjen time, por pa rënë në sy të njerëzve që më njihnin… Mbas Parist ndalesa ime e fundit në emigracion ishin Shetetet e Bekuara të Amerikës, ku hapa familjen dhe gjendem edhe sot me djalin dhe vajzat e mia të martuar, me shumë nipa dhe mbesa…
Pyetje: në një libër shumë të rëndësishëm më autor Eugjen Merlika, në hyrje gjendet parathënia e shkruar nga ju me titull: “Kruja – Gjomarku – Nekaj figura të mëdha të kombit tonë nën dritën e letërkëmbimeve shumevjeçare historike”. A mund të na thoni diçka më shumë për përmbajtjen e librit?
Tomë Mrijaj: Para disa kohe, miku im i dashtur studiuesi dhe publicisti i mirënjohur zoti Eugjen Merlika, me banim në Itali, një pinjoll i familjes së studiuesit albanolog, ish Kryeministrit Mustafa Kruja, më dhuroj dorëshkrimin e librit të tij. Duke e lexuar me shume kujdes, mora frymëzimin dhe hodha në letër shënimet e mia, që më vonë i botova si parathënie në veprën e tij shumë të mirëpritur nga kritika në Shqipëri, Kosovë dhe diasporë. Çdo shtet e çdo komb, ka figurat e veta të mëdha, me kontribute të çmueshme në arritjet e sukseseve në fushat e ditunisë: në shkencë, art, filozofi etj., qoftë edhe në zhvillimet politike për Liri e Demokraci, në mirëqenien materiale të vendit, ku jetojnë e punojnë.
Këto figura, me të cilat krenohen vendet që i kanë, nderohen e përkujtohen vazhdimisht, vit për vit nga bashkatdhetarët dhe organet shtetnore të tyne.
Vetëm Shqipëria është i vetmi vend, ku figurat e saj janë përbaltë e denigruar pothuajse gjithmonë, e, veçanërisht gjatë regjimit afro 50 vjeçar komunist. Kriteri percaktues i masës së vlerave në zgjedhje të tilla, është pikërisht dobija, që ata i shkaktojnë vendit me ndikime të mira edhe për brezat e ardhshëm. Studiuesi Mustafa Kruja, gjithë jetën ia kushtoi idealit të bashkimit të të gjitha trojeve shqiptare, në një shtet të vetëm të zhvilluar, demokratik e përparimtar me orientim prendimor.
Një mundësi tjetër, për t’a njoh edhe më mirë botën shpirtëore dhe pastertinë e idealeve të shenjta të figurave të kalibrit si Mustafa Krujës, përveç veprave të botuara ose të mbetura në dorëshkrim, është edhe korrespondenca e pasur dhe origjinale me të afermit e miqtë, me kolegët dhe bashkëpuntorët.
Pikërisht këtij qëllimi i sherben edhe ky libër i mbushur vetëm me dokumente origjinale të paparë ndonjëherë. Me përsonalitete të tillë, ka pas letërkëmbime Mustafa Kruja në mergimin e gjatë në kushte të vështira, ku, përveç punës së rande fizike për të fituar me djersë e me nderë kafshatën e bukës, del në pah lufta e përpjekjet e parreshtura deri në fund të jetës për çlirimin e Atdheut nga rregjimi gjakatar komunist, pa lënë menjanë edhe veprat shkencore në gjuhësi e histori si dhe ato letrare, që mbetën një thesar i vertetë njohurish e të dhënash për specialistët e këtyre fushave.
Sot ka ardhur koha të rishkruhet historia e jonë e vertetë. Kam qenë gjithnjë mes miqve të shquar shqiptarë. Kam pas nderin, kënaqsin dhe privilegjin të njoh në emigracionin e Amerikës, Kapidan Ndue Gjomarkun, Prof. Zef Nekën, Mons. Dr. Zef Oroshi, Prof. Rexhep Krasniqi, Kolonel Xhemal Laçi, Muharrem Bajraktarin etj. Me ata kam udhëtuar shpesh dhe kemi ndejt gjatë për takime pune në shtepinë e Kapidan Ndue Gjomarkut.
Në biseda të shpeshta plot kujtime, është përmendur me respekt emri i intelektualit erudit, linguistit dhe burrit të madh të shtetit, miku i tyre në mungesë Mustafa Kruja (1887-1958).
Kështu më kujtohet kur Kapidani i Mirditës Gjonmarku, në esencë vlerësonte shumë lart figurën e mikut të tij Mustafa Krujës. Ai ndër të tjera thonte, se: “Për nivelin e naltë intelektual, në disa fusha të shkencës e historisë së kombit tonë, flet vetë nënshkrimi i tij në aktin e Pavarësisë së Shqipnisë me 28 Nanduer 1912 në Vlorë, ku ai ishte jo ma shumë se 25 vjeç…”
Profesor Neka, kujton: “Në jetën time pata rast të shkëmbej mendime me shumë figura të shqueme, që dhanë shumë në fusha të ndryshme. Por Mustafa Kruja, mbetet figura ma e naltë e nji studiuesi të çdo disipline shkencore. Unë nga ai mësova shumë, gjatë letërkëmbimeve tona të shumta dhe mund t’a quaj si nji mësues im në jetë. Për te kam lut Zotin ta kursej, për t’i shërbye edhe ma mirë gjuhës e Atdheut tonë të shumëvuejtun…”
Prof. Rexhep Krasniqi, për kolegun dhe mikun e tij të ngushtë kujtonte: “Nji studiues i palodhun si Mustafa Kruja, kombit tonë do t’na i lente nji thesar të çmueshëm sikurse Zoti do t’i jepte jetë ma të gjatë. Ai do t’na krenonte në mesin e figurave botnore…”
Ndërsa themeluesi i Kishës së parë Katolike shqiptare në Amerikë Mons. Dr. Zef Oroshi thonte shpesh: “Pushtimi i vendit tim me 7 Prill 1939 nga Italia fashiste, më gjeti në Romë me studime. Ishin ditët ma të idhta të jetës time. Ardhja e Mustafa Krujës në krye të shtetit, per atë periudhë kohe të shkurt i tregoi pushtuesve të huaj se ka të baj me nji burrë të madh, i cili për çashtjen e Atdheut nuk lshoi pe. Aja u kuptue edhe me dorhekjen e tij, për mos realizimin e plotë të kërkesave…”
Kolonel Xhemal Laçi, në kujtimet e veta tregon, se: “Kryeministri Mustafa Kruja nga nji kundërshtar i Mbretit Zog, u ba këshilltari ma i besueshëm i tij…”
Unë e pergëzoj dhe falnderoj sinqerisht zotni Eugjen Merliken, për këto seri origjinale veprash, me të cilat zbardhet plotësisht e vërteta, për aq sa trajtojnë e i uroj perzemersisht shendet, jetë të gjatë dhe suksese në rrugen e nisur…
Pyetje: Me ardhjen tuaj në New York, duke qenë një i ri plot energji dhe endrra, për ta parë vendlindjen tuaj të çliruar nga nata e gjatë e makinës shfarosëse të pushtimit shekullor serb, ju menjëherë në vitin 1978 u përfshit në lëvizjet patriotike në Amerikë. Duke shfletuar sot me nostalgji shkrimet dhe artikujt e botuar në gazeta dhe revista nga ju, konkretisht në gazetën “Dielli” organ i Federatës Pnashqiptare “Vatra”, emri juaj ndodhet në bordin e kësaj tribune të mirënjohur të atdhedashurisë. A mund të na tregoni se si ndodhi, që ju jeni i pari i ri nga Kosova, që keni aderuar si vatran qysh heret në të mirënjohurën “Vatra” dhe keni drejtuar për shumë vite Degën e Vatrës në Queens, NY!?
Tomë Mrijaj: E kam ende të freskët ditën e pare, kur zbrita në Aeroportin International “John F. Kennedy” në Queens, NY. Ndjeva shumë emocione, mbasi kisha dëgjuar dhe lexuar shumë për hisorinë e Amerikës dhe për kontributin e madh të diasporës, për veprimtarinë e madhe patriotike për çështjen kombëtare, të kohës së Imzot Fan Stilian Nolit, Faik Konicës, Mons Dr. Zef Oroshit, Prof. Rexhep Krasniqit, Kapidanin e Mirditës juristin Ndue Gjomarku, Ing. Xhafer Deva, Prof. Zef Neka, Mit’hat Frashërin, Prof. Luan Gashin, Abaz Kupin, Kolonel Xhemal Lajcin, Kolë Bajraktari, etj., me një pjesë më vonë pata fatin dhe nderin të bashkëpunoj ngushtë, për të njëjtat ideale të shenjta atdhedashurie. Unë mbërrita në New York më 19 Maj 1978 dhe dy muaj më pas u martova. Meqenëse bashkëshortja ime vinte nga Puka, në ditët e dasmës kisha të ftuar shumë miq, që ishin njëkohsisht edhe figura të rëndësishme të emigracionit, nacionalizmit dhe komunitetit shqiptaro-amerikanë këtu në New York dhe gjetkë. Një grup bashkëatdhetarësh, si: Mons. Dr. Zef Oroshi, Ahmet Dervishi, Ymer Doda, Mahmut Cungu, Kolë Bajraktari, Gjeto Sinishtaj, Daut Vathi, Fran Sokoli dhe disa të tjerë, vijnë në shtëpinë time dhe më ftojnë të aderoi në Federatën Panshqiptare “Vatra”, që asokohe i kishte zyrat e saj në Boston. Pasi u urova mirëseardhjen në shtëpinë time, kryetari i “Vatrës” e mori fjalën dhe tha: “Më kanë folur shumë disa miq për ju si intelektual i ri nga Kosova pjesë e shqipes së cunguar, që vatrës sonë i mungojnë njerëz nga kjo krahinë. Ne kemi shumë dëshirë, që tu kemi ju në mësin tonë.” Pasi fola pak për kontributin e Vatrës së Nolit dhe Konicës, gjatë shumë dekadave, sikurse e kishim mësuar në shkollat tona në Kosovë, edhe pse jam i ri në këtë vend, do të përpiqem të jap kontributin tim me gjithë mundësitë e mia, për të mirën dhe qëllimin fismik, që ka kjo organzatë famëmadhe, e cila luajti një rol të madh për përfshirjen e nënës Shqipëri në OKB. Atë ditë më emëruan si Sekretar i Degës së Vatrës për qytetin e madh Queens, New York. Pas pak kohe, vjen sërisht ish Kryetari i Degës Gjeto Sinishtaj, për arsye të tij personale jep dorëheqje dhe drejtimin e degëa së Vatrës e mora unë. Qysh në ditët e para të ardhjes në Amerikë fillova të shkruaj në faqet e gazetës “Dielli” (1909). Shkrimet e mia u mirëpriten shumë mirë nga editori asokohe Xhevat Kallaxhiu dhe lexuesit. Aty si fillim, unë botova një poezi, kushtuar familjes famëmadhe dhe shumë patriotike në trevat tona, me titull: “Kulla e Sadik Ramës”. Poezia u prit shumë mirë. Mbas pak ditësh, në shtëpinë time erdhen dhe më takuan të bijtë e Ukë Sadikut, nipat e heroit të pamposhtur Sadik Ramë Gjurgjevikut: Ismeti, Skënderi dhe Selimi. Ishte hera e parë, që pata kënaqësinë të takoja tre vëllezërit, të cilët, ishin shumë të gëzuar, që unë kisha shkruar një poezi. Ismeti, hapi faqen e gazetës, ku më tregoj poezinë dhe me një buzëqeshje fisnike me solli falënderime të ngrohta nga familja e tij, duke më njoftuar se ishte nipi i Sadik Ram Gjurgjevikut. Ai më tha gjithashtu, se ishte Sekretar i Përgjithshëm i Lidhjes së Tretë Shqiptare të Prizrenit të themeluar në New York, në vitin 1962. Ai më ftoi kërkesën, që ti bashkohem kësaj organizate politike dhe atdhetare, që kishte si synim dhe qëllim (me programin dhe rrugën e saj) bashkimin e të gjithë trojeve etnike shqiptare rreth shtetit amë, sikurse kanë qenë për shekuj me radhë. Për dy vjet me radhë unë dhe shoku i idealeve antikomuniste dhe patriotike, për çlirimin e Kosovës nga kthetrat e shovinizmit të tërbuar serb, punuam pa u lodhur në çdo kohë, për të përgatitur mbarëvatjen e Kongresit, i cili, ishte menduar të mbahej në vitin 1982. Në Kongresin e mbajtur asokohe, unë u zgjodha me vota të lira Sekretar i Përgjishëm i Lidhjes së Prizrenit, detyrë të cilën e mbaj edhe sot e kësaj dite, për 33 vjet me radhë.
Pyetje: Ju keni qenë një ndër bashkëpunëtorët dhe miqtë më të ngushtë të shumë përsonaliteteve të shquara shqiptare në Amerikë dhe gjetkë. Një ndër këto padyshim mbetet edhe meshtari mirditor Dr. Mons. Zef Oroshi. Në një shkrim tuajin dhe më saktë, në hyrje të monografisë tuaj kushtuar Dr. Mons. Zef Oroshit (1912-1989), ndër të tjera saktësisht nënvizoni, se: “Imzot Dr. Zef Oroshi, ruaji të freskët në kopshtin e vogël të komunitetit katolik shqiptar në SHBA gjelbërimin e fesë së gjallë të Krishtit, duke qenë themeluesi e meshtari i parë i Kishës Katolike Shqiptare në mërgimin e largët… Në monentin e përurimit të Kishës së re në Bronx, më 24 shtator 1978… unë pata kënaqsinë e veçantë, që së bashku me pjesëmarrës të tjerë, të përshendes ngjarjen e madhe në komunitetin tonë, duke recituar një poezi kushtuar bariut tonë shpirtëror. Ai më dëgjonte, por kryet e kishte të ulur. Ishte shumë modest e i përvuajtur. Këto cilësi e shoqëruan gjatë gjithë jetës tokësore. Nuk kishte kurrë dëshirë, që të tjerët t’ia përmendinin meritat dhe mirësitë, që kishte bërë gjatë jetës në Mirditë, Europë dhe SHBA…” A mund të na thoni diçka më shumë për këtë personalitet të pa vlerësuar ende sot nga historiografia poskomuniste në Shqipëri!?
Tomë Mrijaj: Të gjithë miqtë e ngushtë të Mons. Oroshit e dinë faktin, se kleriku ynë e kishte mik të ngushtë Profesor Koliqin dhe bashkëpunonte me ide e punime shkrimore me revistën autoritative kulturore-shkencore “Shejzat”, që asokohe dilte në Itali. Me kalimin në amshim të personalitetit të madh shkodran Prof. Koliqit, atdhetari, meshtari i përvujtur, përkthyesi, shkrimtari, studiuesi, teologu dhe filozofi i mprehtë Mons. Oroshi, në faqet e revistës prestigjioze “Shejzat”, në numërin special të vitit 1975, përkushtuar tërësisht Prof. Ernest Koliqit, shkruan 12 faqe me fakte dhe pathos të veçantë punimin: “Fiket Ernest Koliqi, një pishtar i letërsisë e i kulturës shqiptare”, duke e analizuar personalitetin e shquar të kombit në shumë rrafshe. Marrëdhënie shumë të mira, Mons. Oroshi, kishte me intelektualët e tillë, si: veteranin e arsimit shqiptar dhe studiuesin e shquar albanolog, Profesorin e Universitetit të Palermos të Gjuhës Shqipe dhe një shtyllë e fortë mbështëse e Qendrës Ndërkombëtare për Studimet Shqiptare Prof. Karl Gurakuqin; poliedrikun dhe burrin e madh të shtetit Imzot Fan Stilian Nolin, me të cilin dialogoi gjatë si një ekumenik i papërsëritshëm (në prani të Kardinalit të Bostonit Caushing), për endrrën e moçme të bashkimit të kishave shqiptare ortodokse me ato katolike; Eminencën e Tij Kardinalin e New York-ut Terrence J. Cooke D.D., kardinalët italinë: Antoniutti dhe Giovanni Villot; poetin e romancierin e shquar modern, profesorin e Universitetit të Mynihut Martin Camaj; Prof. Arshi Pipa, intelektual i shquar; përkthyesin në gjuhën angleze të poemës “Lahuta e Malcis” të poetit kombëtar Atë Gjergj Fishta, gazetarin e famshëm të Radios BBC në Londër (Seksionin e Gjuhës Shqipe), studiuesin dhe autorin e librit shkencor: “Historia e Shqipnis” Tajar Zavalanin (alias Tomas-Henry Zavalani); bashkëpunëtorin qysh nga numëri i parë në revistën: “Jeta Katholike Shqiptare” (1966), Prof. Dr. Rexhep Krasniqin; Lec Shllakun bashkëpunëtor i revistës dhe editor i revistave së diasporës, gazetaren e famshme të “The New York Timës”, Radios “Voice of Amerika” dhe në Zyrën e Shërbimeve Strategjike të ShBA-së, intervistuesen e shumë personaliteteve dhe presidentëve të Lindjes së Mesme, Nexhmije Zaimi; enciklopedistin nga Malësia e Madhe Prof. Mhill Marku; intelektualin e shquar Pader Paulin Margjokaj O.F.M., që shërbente në Graz të Austrisë; Prof. Zef Vorf Nekaj, poliglot, instruktor dhe hartues i teksteve të gjuhës shqipe në Institutin e Gjuhëve të Huaja në Ministrinë e Mbrojtjes Amerikane në Montery, California; Prof. Gjon Sinishta, botuesi për 15 vjet i revistës “Buletini Katolik Shqiptar”, poetin dhe editorin e “Diellit” (1909) Xhevat Kallajxhiun, i cili, botoi shumë artikuj për komunitetin dhe Kishën Katolik Shqiptare në Amerikë; albanologun e shquar italian Atë Prof. Giuseppe (Zef) Valentini; Atë Danjel Gjeçaj O.F.M.; Dom Nikoll Kimza, me të cilin udhëtoi nga ish-Jugosllavia në Itali, bashkëpunëtor i ngushtë me revistat: “Hylli i Dritës”, “L.E.K.A.”, “Kumbona e së Diellës”, “Lajmëtari i Zemrës T’Jezu Krishtit”, etj.; Kolonel Abaz Kupi, prijës i denjë i lirisë shqiptare një bir dhe hero i vërtetë i Krujës së Gjergj Kastriotit, të cilit i kreu amanetin, duke i thënë meshë për shpirtin e tij për një vit me radhë; bisnesmenin e suksshëm në Boston veprimtarin, filantropilistin, patriotin dhe bujarin fisnik Anthony Athanas; Dr. Hamdi H. Uruçin M.D.; klerikët e nderuar: Shkëlqësinë e Tij Imzot Rrok Mirdita (sot Arqipeshkëv Metropolitan në Arqipeshkëvinë Metropolitane Tiranë-Durrës); famullitarin e sotshëm të Kishës “Zoja e Shkodrës” Dom Pjetër Popaj; misionarin e Krishtit, që shërbeu 10 vjet në Brazil dhe New York, Dom Lazër Sheldijën; kryetarin e Këshillit të Kishës, aktivistin e palodhur Tonin Mirakaj, Ismet Ukë Sadik Berishen; Kapidanin e Mirditës Ndue Gjonmarku, jurist i lauruar në Itali dhe Kryetar i Bllokut Indipendent; mikun e tij të ngusht Baba Rexhepin, Kryegjysh Botëror i Teqes Bektashiane në Detroit; Dr. Çesk Ashta e Kolë Çuni; teologu, filozofi dhe profesori i shquar françeskani Prof. Dr. Andrea Nargaj; Prof. Luan Ahmet Gashin; Dr. Agim Leka; famullitari i Kishës së “Zojës Pajtore” në Detroit Dom Prek Ndrevashaj, Dr. Lec Zojzi M.D. etj. etj.

Pyetje: A është e vërtetë se Monsinjor Oroshi bocat e redaktimit të revistës “Jeta Katolike” i merrte me vete ne makinën e tij?
Tomë Mrijaj: Po. Me daljen e revistës në fjalë të komunitetit katolik në New York, Oroshi i kushtohet tërësisht buletinit që ai vetë themeloi dhe drejtoi. Shkrimet e tij mbajnë nënshkrimin Dom Zef Oroshi dhe pseudonimet: “Theologu”, “Zodiaku”, Redaksia, Drejtoria, D. Z., etj. Dëshmohet me prova, se rreth 70 % të shtypit në fjalë e përgatiste dhe redaktonte vetë, sikurse rikujton sot bashkëpunëtori i tij i ngushtë dhe njëherit edhe Kryetar i Këshillit të Kishës z. Tonin Mirakaj, “Monsinjori e merrte me vete makinën e shtypit, korrigjonte dhe redaktonte me shumë kujdes shkrimet e tij dhe bashkëpunëtorëve të revistës”. Kjo vinte nga fakti, se Oroshi librat i kishte pasion dhe ushqim shpirtëror, sepse Urdhërat Katolike dhe posaçërisht Etërit Françeskan dhe Jezuit, në qytetin e lashtë të Shkodrës e kishin për traditë shtypin e lirë, demokratik dhe luajal, si një tryezë e hapur bashkëbisedimi të lirë mediatik, kulturorë dhe shkencorë asokohe, për të gjithë mendimtarët progresistë shqiptarë dhe të huaj të kohës ndër shekuj.
Pyetje: Cfarë mendoni për kolosët Noli dhe Oroshi?
Tome Mrijaj: Noli dhe Oroshi, janë dy figura të spikatura të komunitetit shqiptaro-amerikanë, të cilët nga studiuesit e sotshëm nuk janë lëvruar. Oroshi, portretizon shumë bukur mikun e tij të dashur Imzot Fan Stilian Nolin dhe komunitetin ortodoks në Boston. Pikërisht përjetimet e veta mbresëlënëse për Nolin dhe frymën dashamirëse ekumenike të tij, kleriku katolik mirditor, i përshkruan në punimin që ia dedikon tërësisht atij në shenjë nderimi dhe respekti, që ai ka bërë jo vetëm si Ipeshkëv i besimtarëve të vet, por edhe si një atdhetar i madh, intelektual erudit etj. Mons Oroshin, ishte ekumenik i papërsëritshëm, vizionar, largpamës dhe me kurajo të fortë civile dhe fetare, burr i matur e i përvujtur, bari i përshpirtshëm dhe atdhetari i flaktë për lirinë e popullit të vet në Shqipëri. Oroshi si intelektual i palodhur dhe shqipërues i librit: “Katër Unjgjijt dhe Punët e Apostujve” (Shkrimi i Shenjtë), u vlerësua me një audiencë private nga vetë Papa Pali VI. Në këtë rast, ne zbulojmë Monsinjorin e thjeshtë, por të përkushtuar vreshtës së Zotit deri në përvujtëri; mikun dhe dashamirin e Të Lumes Nënë Tereza, të cilën ua tregoi nga afër shqiptaro-amerikanëve, në një kohë që qeveria komuniste nuk e lejonte atë të bënte një vizitë tek varri i nënës së vet. Dom Zefi, tha një meshë në oborrin e Kishës katolike Bronx New York më 25 Korrik të vitit 1976. Kjo histori, është sprova e mbijetesës dhe vijimsisë së trashigimisë së gjuhës, kulturës dhe vlerave më të mira atdhetare të një pjese të bijve të trojeve etnike shqiptare, që ndodhën këtu në mërgimin e largët në Amerikë.

Pyetje: Si u prit libri juaj i ri në komunitetin shqiptaro-amerikanë?

Tomë Mrijaj: Më 15 mars 2009, në New York, Kisha Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodres”, përkujtoj themeluesin e Kishës së Parë Katolike Shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Dr. Monsinjor Zef Oroshin. Me rastin e 20-vjetorit të vdekjes së tij, u mbajt mesha për shpirtin e bariut shpirtëror Dom Zef Oroshit, sikurse e thirrnin të gjithë këtu. Në meshën e përshpirtshme, morën pjese rreth 1500 vetë. Në ceremoni përkujtimore erdhi edhe miku i tij meshtari dhe famullitari I nderuar Dom Anton Kçira, famullitar i Kishës Katolike Shqiptare Shën Pali në Detroit (Michigan), i cili, në predikimin e tij vlerësoi shumë lart figurën e përsonalitetit të madh të botës shqiptare dhe që padrejtësisht është lënë në harresë nga media dhe historiografia komuniste dhe poskomuniste në Shqipëri. Në mbyllje të meshës ai tha se Mons. Oroshi jeton në zemrat tona dhe se do të ishte në nderin e komunitetit tonë në Amerikë, që t’i ngrejmë një bust përkujtimi. Më pas u zhvillua promovimi i monografisë time pranë Qendrës Kulturore “Nënë Tereza”, në Kishën Katolike “Zoja e Shkodrës”, ku u fol gjerësisht, për jetën dhe veprën e Mons Oroshit, me referues kryesor zotin Tonin Mirakaj, aktivist veteran dhe disa herë Kryetar i Këshillit të Kishës dhe referuan studiues të tjerë. Folësi kryesor z. Mirakaj, mbajti kumtesën: “Jeta dhe veprimtaria e Mons. Zef Oroshit në komunitetin shqiptaro-amerikanë”. Kritika e ka pritur shumë mirë librin: “Monsinjor Dr. Zef Oroshi – Një jetë e Shkrirë për Fe e Atdhe” (Jetëshkrim, New York, 2009). Me interes mund të lexohen shkrimet e studiuesit të mjedologjisë Prof. Mentor Quku (1939-2014), gazetari i Zërit të Amerikës Astrit Lulushi, redaktorit të librit studiuesi Klajd Kapinova, gazetari Beqir Sina, Prof. Azem Gjidija, editori i revistës “Jeta Katolike” Mark K. Shkreli, Prend Buzhala, Bep Kuqani, Vasil Marku, Leonora Gjoka, Leonora Lajçi, etj.

Pyetje: Një ndër personalitetet e shquara të komunitetit shqiptaro-amerikanë, është edhe meshtari i palodhur Dom Anton Kçira, që një jetë të tërë po i shërben Zotit dhe Atdheut, në fillim në Kosovë dhe më pas në Detroit (Michigan-it) SHBA. Ju keni shumë dekada që e njihni këtë figurë të shquar të botës shqiptare në mërgim dhe vendlidje a mund të tregoni diçka të veçantë nga njohja e juaj me këtë personalitet?

Tomë Mrijaj: “Mund të them, se Imzot Kçira, është një burrë i madh e trim. Është një njeri i feshëm e i atdheshëm, pra fetar dhe atdhetar i madh. Imzot Kçira, me jetën dhe veprën e tij, e vazhdon traditën e hershme shqiptare të Pal Engjëllit, Buzukut, Budit, Bardhit, Bogdanit, Gjeçovit, Imzot Nikë Prelës e shumë e shumë burrave të famshëm të kombit tonë. Ai është gjithnjë njeri i pajtimit dhe forcimit të besimit në Zotin. Ai është njeri i madh i kombit tonë. Ndihem krenar, që e kam mik dhe krah të fortë mbështetës në punët e Kosovës, vendit tonë të shtrenjtë”. Janë këto fjalë tepër domethënëse, që Presidenti i paharruar historik Dr. Ibrahim Rugova, i përsëriste shpesh në shenjë nderimi dhe respekti të madh, që kishte për mikun e tij të idealeve të shenjta kombëtare, klerikun e personalitetin e shquar të komunitetit shqiptaro-amerikanë, burrin e madh të palodhur të popullit të vet në Amerikë e Kosovë: Dom Anton Kçirën. Kisha katolike shqiptare në Detroit, është më e madhja në botën shqiptare dhe një muze i gjallë historik ose pasqyra e trojeve etnike shqiptare në miniaturë. Kryesia e Lidhjes së Prizrenit me Qendër në New York dhe degët e saj nëpër shtete e qytete të ndryshme nëpër botë e priti me kënaqësi të veçantë ftesën e Këshillit Organizues, pranë Kishës së Shën Palit në Detroit (Michigan), për kremtimin e 70-vjetorit të lindjes së meshtarit të madh të komunitetit shqiptaro-amerikanë Dom Anton Kçirës. Që në moshën adoleshente, unë kam pasur fatin, nderi, privilegjin dhe kënaqësinë e veçantë të njihem nga afër me jetën e veprën e Dom Anton Kçirës, qysh kur ai ishte meshtarë në vendlindjen tonë të përbashkët në Dardani.
E mbaj mend si sot, këtë burrë të gjatë si lisat e bjeshkëve tona kreshnike, energjik, të palodhur dhe me vizion e vendosmëri të patundur, për t’i çuar gjërat deri në fund. Vështrimi i syve të tij si shqiponjë, karakteri i një burri të fortë dhe stoik përpara vështirësive, që pushtuesit shekullorë serb i bëheshin pengesë meshtarit tonë, në misionin fisnik si fetar dhe atdhetar i flaktë, kam gdhendur thellë në memorien time një pinjoll të denjë të pararendësve të shquar prelatë të Kishës Katolike në trojet etnike shqiptare ndër shekuj. Një koinçidencë historike, sot është dëshmitare e kujtimeve të mia. Ende e kam të freskët kujtimin e 48 vjetëve më parë. Ishte moment shumë i bukur dhe mbresëlënës shugurimi si meshtar në Gjakovë i Dom Anton Kçirës, më 29 Qershor të vitit 1967, në Kishën e Shën Palit dhe Shën Pjetrit. Prifti i ri kishte marrë kuletin e bardhë, petkat dhe famullinë për ta çuar me devocion në rrugën e vreshtës së madhe të Zotit… 
Një vit më pas, më 13 Qershor 1968, kisha kënaqsinë, nderin dhe privilegjin të marr pjesë në meshën kryesore të Ditës së Shna Ndout (Shën Antonit), që është edhe dita e emrit të vetë meshtarit. Gjatë predikimit plot elokuencë bariu i përvuajtur shpirtëror, ishte i sigurt në përcjelljen e mesazheve fetare dhe atdhetare tek besimtarët e shumtë, që asokohe kishin ardhur nga shumë zona të largëta për ta dëgjuar. Por ai kishte rënë shumë shpejt në sy të keq tek pushteti sllavo-komunist i ish-Jugosllavisë asokohe, që kishte vënë agjentët e UDB-së, që mbetën të habitur nga fjalët plot urrejtje kundër komunizmit… Dom Antoni, që e dinte se UDB-ja ishte prezent me njerëzit e vet, nuk i bënte syri tërr. Mbas meshës krahas urimit të ditës së emrit ai mori përgëzimet nga Ipeshkvi dhe meshtarët e tjerë bashkëcelebrues për predikimet e tij me nivel, që përvetësuan shpirtërisht popullin besimtar. Ishte një rast i rrallë, që një meshtari të ri t’i caktohet nderi të kryesojë meshën dhe predikimin para mijëra besimtarëve.
Pyetje: Familja e juaj dhe ju po vijoni traditën e miqsisë me Derën e madhe të Kapidanit të Mirditës. Cili është opinionin juaj për këtë familje të mirënjohur brenda dhe jashtë trojeve etnike shqiptare?
Tomë Mrijaj: Trojet etnike shqiptare, gjatë shekujve të historisë së lavdishme, kanë nxjerrë burra të shquar të pushkës dhe penës, të cilët, ishin dhe mbetën ndera e krenaria, jo vetëm e krahinës, ku, ato janë lindur dhe rritur, por edhe më gjërë, duke qenë gjithëkombëtarë, për kontributin e madh, që dhanë gjatë jëtës së tyre. Kur këto patriot të shquar, nuk ndodhen sot në mesin tonë, ne me nostalgji përkujtojmë veprën e tyre, që gjithnjë do të mbetët e pavdekshme në panteonin e ndritur të historisë shqiptare. Nga ana tjetër, kur një personalitet të komunitetit tonë shqiptaro-amerikanë e ke njohur nga afër (për shumë dekada), ke folur dhe kuvenduar shtruar, me orë të tëra, në takimet mes liderëve apo bisedave të lira si miq shtëpie këtu, në çdo çast, kur përmendet emëri i Kapidanit të Mirditës Ndue Gjonmarku, më rizgjohen kujtime të hershme të paharruara dhe shumë domethenësë, për këtë pinjollë të derës së famshmë, që ka një histori të lavdishme shumë shekullore. Kur lexon sot bilancin e hidhur, që përjetoi Dera e famshme e Kapidanëve të Mirditës, shohim, se kjo principatë, është ndera dhe krenaria jonë e ligjshme, që mundi të mbijetoi me stërmundime për 5 shekuj mizorisë otomane, por që për hironi të fatit të keq, u tjetërsua (bijt më të mirë të Derës së Kapidanëve) u vranë, u burgosën (torturuan mizorisht deri në vdekje), u internuan familjarisht, në kampet e përqendrimit, u vodhën dhe shkatërruan të gjithë pasurinë materiale, dokumentare dhe sekuestruan kullat e famshme historike në Orosh të Mirditës dhe në qytetin e Shkodrës…). Kjo histori e hidhur, u ndodhi sistematikisht nga bashkëkombasit komunistë, që po me barbarizëm dhe urretje po realizonin planin bolshevik për zhdukjen e plotë të historisë së lavdishme të Principatës zëmadhe të Kapidanëve të Mirditës. Mbas pushtimit dhe kolonializimit pesë shekullorë të Perandorisë Otomane në trojet e Arbërit, shohim, se për fat të keq, kemi shuarjen e plotë të gjithë principatave shqiptare (për një arsye apo tjetër), gjatë rrjedhave të historisë, të cilat sot nuk ekzistojnë më, por që përmenden në analet e historisë dhe librat shkollore të arsimit shqip në trojet etnike shqiptare. E vetmja, që mundi t’i bëj ballë me sukses rrëbesheve të përgjakshme të armiqve shumë shekullorë, ishte dhe mbeti Principata e Dukagjinit, që kulmon me histori të lavdishme të mishëruar tek Pal Dukagjini dhe më pas shumë i mirënjohuri Lekë Dukagjini, që na la trashëgim Kanunin, me të njëjtin emër, që ndryshe është kodi juridik i malësive tona, e cila vijon të ndiqet me respekt deri në kohën moderne. Nga kjo derë principate në fjalë, vjen pinjolli, juristi Kapidani i Mirditës Ndue Gjonmarku, i shkolluar në universitetet më të njohura të Europës, si Austri dhe Itali.
Pyetje: Këtë vit mbushën 4 vjet, kur më 4 Janar 2011, në Spitalin “North Shore” Forest Hills, Queens NY, në moshën 97-vjeçare, u nda nga jeta Kapidani i Mirditës juristi Ndue Gjomarku, i rrethuar nga familja, vëllai Kapidan Nikollë Gjonmarku, djali Gjoni dhe vajzat: Kristina, Bardha dhe Aleksandra. Ishin të pranishëm meshtari ynë Dom Pjetër Popaj dhe miqte e ngushtë të familjes Gjomarku: Dr. Gjon Buçaj Kryetar i Federatës Panshqiptare “Vatra” dhe ju miku i familjes. Si u njohët me Kapidanin Ndue Gjonmarku?
Tomë Mrijaj: Me ardhjen time në New York, në vitin 1978, pata fatin, nderin dhe kënaqsinë e veçantë, të njihem nga afër dhe të mbesim miq të pandarë, me mikun e paharruar deri sa ai kaloi në amshim. Në Orosh të Mirditës, lindi më 29 shtator 1914 Ndue Gjonmarku, që i shton gëzimin prindërve të vet dhe vëllait të parë Markut. Kjo familje e madhe oroshase, do të ketë 10 fëmijë, pesë djem dhe pesë vajza. Aty lindën fëmijët njëri mbas tjetrit, duke filluar me Markun, që është fëmija i parë dhe më pas u lind Ndoja, Lleshi (Aleksandri), Deda, Nikolla dhe motrat: Dava, Gjela, Marta, Dila dhe Bardha. Kapidani Ndue Gjon Marku, nga nëna ishte nipi i Bajraktarit të Kurbinit i Gjok Pjetër Pervizi, një përsonalitet i njohur askohe për besë, burrëri, zakone e tradita të hershme e bashkëkohore shqiptare. Babai Gjoni, përkujdeset që djemtë të ndjekin shkollën fillore, ku, midis tyre edhe Ndue Gjomarku vijon pesë vitet e para fillore dhe gjimnazin pranë shkollave private katolike në vitin 1934 në qytetin e Shkodrës. I prirur pas botës së librave dhe kulturës civilizuese perëndimore, adolishenti Ndue niset në vitin 1937 për studime të larta sëbashku me vëllaun Lleshin në Universitetin (College) në Terezianum të Vjenës në Austri. Pas disa vitesh kthehet në Shqipëri dhe pas disa muajsh shkon në Universitetin e Firences (Itali), për të ndjekur studimet e larta në Jurisprudencë. Ai, për asnjë çast nuk e shkëputi lidhjen me vendlindjen, miqte e huaj dhe vendas, të cilët e donin dhe respektonin, mbasi gjithnjë Dera e Kapidanit të Mirditës, ka respektuar popullin e Mirditës dhe krahinat të tjera të Atdheut. Me anije i riu Gjomarkaj në vitin 1943 kthehet në Shqipëri. Jeta studentore, miqtë e rinj dhe shokët në vendindje bëjnë, që ai të zgjerojë rrethin e të njohurve. Kështu sikurse kujtojnë disa bashkëkohës që ende jetojnë sot në qytetin e Shkodrës dhe në Orosh të Mirditës, familja dhe ai vetë, ka pasur nderin, fatin, privilegjin dhe kënaqësinë të marrë pjesë në shumë ngjarje atdhetare, fetare dhe kulturore në qytetin e njohur të Shkodrës etj., duke kuvenduar me krerët, parinë e qytetit, klerikë të lartë katolikë, konsuj dhe udhëtarë të huaj, që vinin shpesh në Shqipëri dhe në veçanti në trevën e Veriut. Gjatë bisedave të lira e pyes Kapidanin, se a keni përjetuar ndonjëherë në jetën tuaj, një çast, i cili, ju ka mbetur në kujtesë. Dhe ai me një buzëqeshje fisniku m’u përgjigj: “Isha shum i ri, rreth 16-17-vjeçar e m’kujtohet rasti kur n’Shkodër po pergaditej nga Kleri Katolik shugurimi i Ipeshkvit të qytetit dhe Primat i Shqipnis Imzot Gaspër Thaçi (1882-1946). Paria e Shkodres, vjen në shtepin time dhe me thon t’ju prij në ket ceremoni të randsishme për qytetin dhe besimtart e devotshëm katolik. U thash se baba gjindet n’Mirditë. Ata me thanë, se ju mund t’a zevendsoni Kapidan Gjonin. Unë me shumë knaqsi mora pjesë në shugurimin e Ipeshkvit. Paria e qytetit, ku banin pjesë krent e familjeve ma të njohuna të qytetit, si: Çoba, Muzhani, Pistulli, Pogu, Bianku, etj., ku ma caktuen vendin n’krye të sofres n’mesin e dy konsujve italian dhe jugosllav. Isha shumë i ri me marrë pjesë në atë rreth të madh, në mesin e atyne figurave të nderueme të qytetit, por e kalova mirë proven e parë, mbasi në Kullën e Oroshit kishim mësue të dëgjonim e jo të flasim…” Në bisedë e pyes Kapidanin, se si e kalonit kohën në malet e pashkëlura të Mirditës. Ai si zakonisht, me një buzëqeshje fisnike, më përgjigjet: “Mirdita, për mue asht vendi ma i bukur në botë e ma i dashtuni. Populli fisnik i krahines së Mirdites, na ka dasht e respektue edhe ma shumë. Na nuk kena prit asnjiher qi populli me na pershndet ne, por na i kena pershendet përpara të gjithë, pavarsisht se a kanë kenë të rij apo ma të vjetër se ne. Na kena shkue shumë mirë me popull dhe kena kenë tamam si nji familje e madhe. E prandaj Oroshi e tanë krahina e Mirditës asht gjithçka për mue e Derën tonë”.
Pyetje: Pse mendoni se Dera e Gjonmarkut ishte alfa dhe omega në luftën kundër komunizmit?
Tomë Mrijaj: E gjithë treva e Veriut dhe qarqet diplomatike e shoqërore të komunitetit shqiptar në atdhe, asokohe e kanë njohur e vlerësuar lart figurën e madhe të Kapidan Gjon Marka Gjonit dhe të bijve të tij: Dr. Mark Gjonmarku (Ministër i Brendshëm), Ndue Gjomarkut dhe Llesh Gjonmarkut, të cilët, gjithnjë kanë qenë shumë aktiv dhe janë marrë përherë me politikë, kurse Ndoja, sikurse e thotë edhe vetë ka pas më shumë kënaqësi në jëtën private e familjare. Atë e bir, duke nuhatur afrimin e furtunës së tërbuar komuniste, që kishte bërë kërdi në Europën Lindore dhe kryesisht në Rusi, fillojnë të përgatisin terrenin për të rizgjuar ndërgjegjën e forcave nacionaliste, që t’i bëjnë ballë komunizmit, kësaj ideologjie të shkatërrimit, moral, material, filozofik, ateist dhe paatdhe të njerëzve, që jetojnë historikisht në trojet stërgjyshore autoktone. Koha kërkonte, që bijtë e shqipes më shumë se kurrë të tregojnë atdhetadashurinë, për të ruajtur vlerat e lënë trashëgim nga të parët, dinjitetin e shqiptarit, fenë, pasuritë private të individit, pluralizmin e mendimeve, përparimin ekonomik dhe lidhjen shpirtërore, ekonomike dhe politike me vendet e Europës Perëndimore. Për të bërë një politikë më të konsoliduar Kapidan Gjoni, në pranverë (mars) të vitit 1944, i jep jetë themelimit të “Grupit Nacional Indipendent”, ndërsa i biri Dr. Marku, duke gjetur përkrahje dhe mbështetje në nismen e vet krijon “Lidhjen e Shkodrës”, duke mbledhur rreth vetës të gjithë eksponentët kryesorë antikomunistë, që ishin rreshtuar në organizatat e mirënjohura nacionaliste, si: “Legaliteti”, “Balli Kombëtar” dhe “Grupi Nacional Indipendent”. Jo rastësisht, por interesat e larta patriotike, e bëjnë Ndojën që të përfshihet menjeherë në politikë dhe sapo merr vesht, se forcat e ashtëquajtura partizane po i afrohen vendlindjes së tij të dashur (Mirditës), lajmëron vëllain e vet në Tiranë, se krahina dhe e gjithë Shqipëria e Veriut po sulmohet nga bisha e kuqe, që për fat të keq kishte emër e gjak shqiptari. Ai, ndër të tjera kërkon të lëshoj kushtrimin e qëndresës me vullnetarët e vendosur antikomunist. Menjëherë i vjen përgjigjja pozitive dhe inkurajuese e vendosmërisë nga i vëllai Dr. Marku, që ishte shumë i shqetësuar për fatet e brishta të vendit. Organizimi i forcave politike dhe luftëtarëve nacionalistë bënë, që një ditë Ndoja të takohet me përfaqësuesit më të lartë të grupimeve nacionaliste të “Legalitetit” dhe “Ballit Kombëtar”, të cilët, gjatë përleshjeve të tyre të mëparshme kishin pësuar humbje në forca, por që nuk iu dorëzuan komunistëve. Ata tashmë kishin arritur në Veri të Shqipërisë. Udhëheqësi i Organizatës “Balli Kombëtar” patrioti Mit’hat Frashëri dhe drejtuesi i “Legalitetit” Abaz Kupi, kishin mbërritur në shtëpinë e Gjon Fushës në Bulger të Mirditës. Mit’hat Frashëri, që mbetet në Mirditë, sëbashku me ballistët e tjerë shkojnë në Sh’Pal, ku, i pret Ndue Gjomarku atë natë dhe të nesërmen i përcjellë me besnikët e tij për në Shkodër. Me shërbestarin e kombit Mirt’hat Frashërin (i biri i patriotit të flaktë të Rilindjes Kombëtare Abdyl Frashërit), Ndoja, do të ketë edhe takime të tjera dhe bashkëpunime të frytshme në luftën e rezistencës kundër komunizmit në Shqipëri, Europë dhe ShBA. Ngjarjet asokohe zhvilloheshin me shpejtësi. Si gjithnjë truri dhe kryet e lëvizjes antikomuniste mbetën në Veri të Shqipërisë, me seli në Mirditë. Nga ana e tjetër Dr. Mark Gjonmarkaj, me të gjithë forcat vullnetare, që kishte nën kontroll, duke mos u demoralizuar, më 26 nëntor 1944 len qytetin e Shkodrës dhe merr rrugën drejt malëve të Veriut. Tashmë Ndoj me bashkëluftëtarët e tij, për pesë muaj në shi e dëborë, luftojnë pa u mposhtur me të gjithë brigadat partizane, të drejtuara nga Mehmet Shehu, me urdhër direkt të gjeneralit e komandantit asokohe Enver Hoxha. Forcat e brigadave komuniste, duke pasë ushtri të madhe në numër dhe të armatosur mirë pushtojnë krahinën e Lumes dhe Lurën, duke iu afruar shumë pranë trevave të Mirditës. Forcat nacionaliste, të drejtuar nga Ndue Gjonmarku gjenden para një rrethimi shumë të vështirë, kur brigadat komuniste sulmojnë në tre drejtime menjëherë, pa i dhënë mundësi nacionalistëve që të organizohen mirë.
Pyetje: Dhe si vijon ngjarja?
Tomë Mrijaj: Në këtë situatë të rëndë të krjuar, sikurse kujton Kapidan Ndoj, asokohe nuk i mbeti asgjë tjetër veçse të ngujohet në Sh’Pal. Kështu fillon një luftë e ashpër, midis komunistëve, që kërkonin të gjunjëzonin e pushtonin me dhunë krenarinë e historisë së lavdishme të Mirditës dhe nacionalistëve, që kërkonin të mbronin vlerat demokratike dhe lirinë e popullit nga një robëri internacionalistëve proletare, që ishin për një botë pa Zot dhe robëri, nata e zezë e së cilës filloi më 29 nëntor 1944 në tërë Shqipërinë. Megjithë rezistëncën e madhe, për tre ditë me radhë, duke parë edhe humbjet e mëdha në radhët e forcave nacionaliste, Ndue Gjomarkaj, jep urdhër për tërheqje në drejtim të Shkodrës, që ishte kthyer në një qendër të madhe të rezistencës antikomuniste. Kapidan Gjoni, Dr. Marku dhe Ndoj takohen dhe zhvillojnë bisedën e fundit, për planin e ri, që kishte menduar Dr. Marku. Kështu, ai kishte vendosur sipas logjikës së tij të shëndoshë, që i ati Gjon Marka Gjoni dhe vëllai i tij i dytë Ndoja, duhet të largoheshin nga Atdheu, me arsyetimin, se nuk duhet të shuhet dera e tyre nga përpjekjet luftarake, që do të bëhen me forcat komuniste. Vërtetë e dhimbshme, por e domosdoshme kjo zgjidhje e menduar shumë mirë nga Dr. Marku, të cilën pas 9 dekadave mbi supe Kapidani Ndue Gjonmarku e kujton me dhimbje, kur flet për momentin e ndarjes me antarët e tjerë të familjes. Ka qenë pikërisht Kisha e Kastratit në Malësi të Madhe, kur Ndoj ka shtrënguar dorën për herë të fundit me Dr. Markun. Atë e bir nisën prej Kastratit në Tuz, Kolashin, Vishegrad, Sarajevë, Zagreb, në Vjenë, Linz dhe në Insbruk, në një dimër të ashpër dhe nën breshërinë e bombardimeve të shpeshta nga forcat e aleatëve. Nga qëndrimi për disa ditë në Insbruk, me një makinë udhëtojnë drejt Italisë, duke kaluar në “Passo di Resia” afër kufirit të Zvicrës. Për pesë muaj ata qëndruan në Merano deri në gusht të vitit 1945 dhe më pas morën drejtimin drejt Romës, që mbetet edhe stacioni i fundit i tij. Me të mbërritur në Perëndim (Itali), Kapidani Ndue, mendoi të bashkoi forcat nacionaliste dhe antikomuniste, për të hedhë bazat e krijimit të një organizate të mirëfilltë politike, kundër rregjimit të kuq të Tiranës zyrtare, që po e zhyste popullin në mjerim. Fryt i këtyre përpjekjeve, është edhe krijimi i partisë politike me emrin “Bloku Kombëtar Indipendent” në vitin 1946 i cili, do të ketë jetëgjatësi deri me përmbysjen e komunizmit në Shqipëri, më 13 dhjetor 1990, duke i qëndruar me dinjitet deri në fund, ku e mbylli me nderë e njerëzi.
Pyetje: Gjatë vitit 1948, në bashkëpunim me aleatët perëndimore anglo-amerikanë, Kapidanit Ndue i paraqitet rasti për të dërguar vullnetarë, për të përmbysur komunizmin në Shqipëri, duke krijuar në këtë mënyrë Komitetin Kombëtar “Shqipnia e Lirë”, ku, bënin pjesë shumë antarë të Blokut. Ju keni biseduar disa herë me mikun tuaj Kapidanin e Mirditës për këto ngjarje dhe cfarë mund të riprodhoni më shumë nga kujtime tuaja?
Tomë Mrijaj: Në lidhje me këtë mision Kapidani kujton: “Në pikëpamje morale ishem kryenalt, tue marrë në konsiderim luftën kundër rregjimit komunist, vendosa me ftue dy luftarë besnikë, të cilët pranuen pa kurrfarë kundërshtimi. Kështu filloi ndërmarrja e jonë kundër rregjimit komunist në Shqipni”. Bloku, bëri hapin e parë dhe ruajti linjën e përpjekjeve qëllimmirë për të bërë bashkimin e të gjithë forcave antikomuniste shqiptare në mërgatë, që ishin ndarë dysh në Komitet dhe jashtë Komitetit. Kjo inisiativë, synonte afrimin e grupeve të ndryshme dhe harmonizimin më të plotë e të qartë të veprimtarisë së tyre në dobi të atdheut dhe në një front të përbashkët kundër komunizmit. Mirëpo, rruga e nisur nuk ishte e kollajt, mbasi fillojnë polemikat dhe pengesat ndaj inisiatorit të saj mirditor. Përpjekjet e Kapidanit Ndue Gjonmarkut hasin në pengesë, për mospranimin e tij në Komitetin e parë nga ana e përfaqësuesve të organizatës Balli Kombëtar, që zotëronte asokohe të gjitha postet e organizatave. Ndërhyrja energjike e diplomacisë angleze dhe amerikane (përfaqësuesit amerikanë këmbëngulën, që Kapidani të pranohet pa kushte), bëri të mundur që të zgjidhet ky problem dhe kështu Kapidani i Mirditës bëhet një ndër drejtuesit e Komitetit, falë kulturës së shëndoshë perëndimore, vizionit largpamës, për të ardhmen, origjinës me emër shumë të mirë të familjes nga ai vinte, kontributi me armë në dorë, që kishte dhënë drejtpërdrejtë kundër komunizmit etj. Ndue, do të ketë takime të rëndësishme në Itali, me ushtarakë të lartë italianë, sikurse ishte admirali i marinës italiane zotin Talarigo dhe të misionit anglo-amerikan, përfaqësues të lartë të Ministrisë së Jashtme Italiane. Takime të tjera ka pasur edhe me z. Herbert, një përsonalitet i njohur britanik për çështjen shqiptare, amerikanin z. Mc Lean etj. Gjithashtu Ndoj këmnguli, që në këtë Komitet duhet të përfshihet patjetër edhe intelektuali i shquar ing. Xhafer Deva, mbasi ai ishte një njeri me influencë të madhe në Kosovë dhe në malësitë e Shqipërisë politike. Kapidani Ndue, ka organizuar hedhjen e parashutistëve të grupit të ing. Xhafer Devës në Shqipëri. Kapidani, kishte një respekt të veçantë për atdhetarin e flaktë Mit’hat Frashërin. Për figurën dhe veprën e tij, Kapidani, flet me një admirim të veçantë, për arsye sikurse thotë, se: “Ishte nji njeri me nji prestigj të naltë kombtar dhe pinjoll i nji familje me merita të mëdha atdhetare”.
Pyetje: Si vijon aktiviteti i tij patriotik mbas vitit 1956?
Tomë Mrijaj: Në vitin 1956 Kapidani Ndue Gjonmarku hap familje të re, duke u martuar me zonjushën romane Maria Teresa Agustini, një vajzë e diplomuar në gjuhët frëngjisht dhe anglisht në Universitetin Internacional “Pro Deo” në Romë. Çifti i ri, do të gëzohet me lindjen e tre vajzave: Kristina, Bardha, Aleksandra dhe Gjoni djali i vetëm, që ruan emrin e gjyshit të vet shumë të mirënjohurit Kapidanit Gjon Marka Gjonit. Kapidan Ndue, u interesua qysh në fillim të shkollojë fëmijët në të gjitha nivelet. Kështu vajzat dhe djali mbasi përfundojnë shkollën e mesme, ndjekin dhe përfundojnë me rezultate shumë të larta kolegjet më të njohura në ShBA. Me vdekjen e prindërve të gruas së Kapedanit dhe të babait të tij Kapidanit Gjon Marka Gjoni, në vitin 1966, familja e tij emigrojnë në ShBA. Edhe këtu fillon një etapë e re e lëvizjes antikomuniste, ku, aktiviteti i tij zgjerohet dhe respekti, për kontributin e tij rritet edhe më shumë kur zgjidhet si Kryetar i Blokut dhe për vetë faktin tjetër, se ai tashmë është trashëgimtar i Derës si Kapidan i Mirditës, krenari dhe nder, të cilën e mbajti deri në moshën 97-vjeçare, kur ai kaloi në amshim. Veprimtaria e Kapidanit, është shumë e madhe me shkrime publicistike, në organet zyrtare të Blokut, gazetat: “L’Albanie Libre” dhe “Lajmëtari i të Mërguemit”, që asokohe botoheshin në New York dhe Rome. Famlja, do të ruajë marrëdhënie shumë të mira me klerikët katolikë shqiptarë në emigracion, një traditë e trashëguar edhe nga të parët e kësaj Dere brez mbas brezi dhe shekuj pas shekujve në Mirditë. Kështu qysh në Itali, ruajti lidhje të ngushta me atdhetarët e antikomunistët konseguentë, studiesin, shkrimtarin, meshtarin e palodhur, bashkëvendasin e bashkemigrantin, klerikun e nderuar në të gjithë komunitetin shqiptaro-amerikanë, nacionalistin e madh, që luftoi me pushkë e pendë, themeluesin e Kishës së Parë Shqiptare në ShBA “Zoja e Shkodrës”, të nderuarin e respektuarin Dr. Mons. Zef Oroshin (1912-1989). Gjatë viteve të fundit të jetës, ai po merrej me saktësimin e disa interpretimeve të gabuara, që i janë bërë (gjatë kohëve të ndryshme) veprës së Atë Shtjefen Kryeziu Gjeçovit me titull: “Kanuni i Lekë Dukagjinit”, të cilin e la në dorëshkrim. Fryt i këtyre hulumtimeve serioze, është edhe botimi në vitin 2002 në New York të veprës së parë me titull kuptimplotë: “Mirdita Dera e Gjomarkut Kanuni”. Mirdita, është krenaria dhe lavdia e dinastisë së Derës të Kapidanit, është vetë historia e pasur e Mirditës dhe Derës së Kapidanëve, bijtë e nderuar të së cilës njeri mbas tjetrit, bënë një epokë të lavdishme gjatë shekujve. Ata sëbashku plotësojnë njeri-tjetrin dhe janë dy anë të së njëjtës medalje të çmuar në xherdanin e pasur të historisë së popullit shqiptar. Mirëpo nga ana e tjetër, shteti e ka për detyrë, të riabilitojë dhe të vendos në piedestalin e nderit të kombit me prova konkrete deshmorët e kësaj Dere, si: Kapidan Dr. Mark Gjomarku, Llesh Gjomarku, që ranë dëshmor në malet e Veriut, në luftën e vendosur kundër komunizmit. Vëllai i tyre, juristi Kapidani Ndue Gjomarku (në pranverën e vitit 1944), ishte i pari, që për 6 muaj me radhë, organizoi dhe ngriti në këmbë Mirditën, në luftën e armatosur, kundër qeverisë komuniste, luftë të cilën e vijoi në emigracion, me organizimin e parashutistëve në malet e Shqipërisë, sëbashku me babain e tij Kapidan Gjon Markagjonin deri me shembjen e komunizmit në Shqipëri në vitin 1990. A mund të mohohet kontributi i madh i antikomunistit Dedë Gjomarku, që kaloi 39 vjet në burgjet e tmershme të diktaturës komuniste dhe vëllai i tyre i vogël Nikolla, i cili, e theu perden e herkut të burgut me guxim dhe kaloi jashtë kufirit!? Gjithashtu edhe nipi i tyre Gjon Marku i Ri, i cili, u rrit në kampet e përqendrimit deri në rënien e komunizmit dhe më pas arriti të bëhet deputet në Parlamentin pruralist shqiptar, duke përfaqsuar trevën e Mirditës, ku, ka dhënë një kontribut të madh me Karitas-in austriak, duke i ardhur në ndihmë popullit të tij të shumëvuajtur, si në ndërtimin e shumë shkollave dhe ringritjen e kishave të shkatërruara.
Pyetje: Kanë kaluar shumë vite, kur ju, keni hapur skedat e para, për të hartuar lëndën e librit: “Marie Shllaku, bijë e Shkodrës dhe martire e Kosovës”. Vit pas viti, pas ecejakjeve me avion në rrugëtimin New York-Tiranë dhe New York-Prishtinë, keni hulumtuar dhe sistemuar tërë materialin studimor, si një bletë punëtore, me durim dhe përkujdesje të veçantë. A mund te na thoni diçka të veçantë për këtë figurë tërësisht të harruar nga diktatira komuniste në Shqipëri dje dhe sot?
Tomë Mrijaj: Marie Shllaku njihet si intelektuale dhe heroinë e grupit atdhetar të Prizrenit në vitet ’40. Maria nga dera e Shllakëve lindi në një lagje të vjetër të Shkodrës, në Badre, e bija e Markut, gjyshi i së cilës kishte ardhë shumë kohë ma parë nga Shllaku malor e legjendar, prej nga mori edhe mbiemrin. Pasi kreu shkollën e mesme pranë Kuvendit të Motrave Stigmatine, ku u dallua për kulturë të gjerë që në rininë e parë: i pëlqente teatri, recitimi, piktura; 20-vjeçare, komunikonte italisht, gjermanisht, frëngjisht e më vonë edhe serbisht, u regjistrua në Fakultetin e Filozofisë në Romë, po i ndërpreu studimet e rregullta për shkak të luftës. Njëzetvjeçare, për arsye ekonomike, filloi punën në Ministrinë e Punëve Botore në Tiranë. Më 25 shkurt 1943, Marie Shllaku fillon punën në Prizren si Pëgjegjëse e Financave për gjithë krahinën e Kosovës ku, përveç detyrës së saj shtetërore, u lidh ngusht me botën e atyre trevave dhe asnjë nga ata që hynin në zyrën e saj nuk çuditeshin kur lexonin vargje të Poetit Kombëtar At Gjergj Fishtës nga “Lahuta e Malcisë” Më 6 maj 1944 i vjen pushimi nga puna “për motive politike”. Kthehet në Shkodër, për një periudhë të shkurtë për t’u rikthye një herë e përgjithmonë në Kosovë, tashma me një qellim të caktuar qartë: me luftuar përkrah vëllazënve kosovarë, që ato treva martire të mos ngeleshin nën thundrën e shkjaut, si ishin gjasat mbas nënshtrimit të plotë të PKSH ndaj Beogradit. Më 9 shtatori 1944, kur hynë brigadat partizane, ishte në Gjakovë. Largohet prej aty me shumë atdhetarë të tjerë dhe i bashkohet çetës nacionaliste të Smajl Goranit. Ajo lufton përkrah Ndue Përlleshit, Prof. Ymer Berishës, Ukë Sadikut, Mehmet Gradicës, Adem Shalës etj., ndërsa mbante lidhje me At Bernardin LLupin OFM në Pejen e pushtuar nga brigadat e kuqe komuniste dhe ia kishin ridorëzuar me tradhëti sllavëve. Vajza shkodrane mahniti burrat e maleve, me pjekurinë e vendosmërinë e saj që të pajtonte komandantat e shquar Shaban Polluzha e Mehmet Gradica, të bënte bashkimin e koordinimin e luftës të rreth 50 çetave, që vepronin atëherë në Kosovë, prandaj edhe kalonte sa tek njëra çetë tek tjetra, nga Ndue Përlleshui tek Ukë Sadiku. Ajo ishte e pranishme në çdo takim të randësishëm, në çdo kuvend të burrave të maleve; mbante fjalime e ndizte shqiptarët në luftë çlirimtare. Kushtet e reja kërkonin organizimin politik të atdhetarëve dhe kështu lindi ONDSH, Organizata Nacional Demokratike Shqiptare, ku veç kontributit të veçantë të profesor Ymer Berishës, një rol shumë të randësishëm luajti Marie Shllaku. Me porosi dhe ndihmen e At Bernardin Llupit ajo strehohet në Dobërdol, në shtëpinë e Dan Pjetrit. Prej aty ajo do të luente një rol të jashtëzakonshëm në organizimin e Kuvendit të Dobërdolit të Ujmirit, e bashkë me prof. Ymer Berishën dhe komandantin Ukë Sadiku ishin udhëheqësit kryesorë të atij Kuvendi, mbajtur 24-25 Gusht 1945 te Llugat e Dan Pjetrit. Fjalimi i Maries në atë Kuvend do të mbahet mend nga shumë pjesëmarrës që i mbijetuan torturës dhe luftës.
Pyetje: A mendoni se e parë në planin e rizgjimit të traditës atdhetare, trimëresha e zgjuar sypatrembur Marie Shllaku, i përket atij brezi të patriotëve shqiptarë, që fatin e lidhën ngushtësisht me atë të popullit të vet, që zemra e re rrahu gjithë jetën për popullin, gjithçka që patën, si: energjitë, aftësitë e dituritë i vunë me ndërgjegje të pastër në shërbim të çështjes nacionale, të realizimit të aspiratave të ligjshme amtare?
Tomë Mrijaj: Martirët e historisë të të gjithë kohërave, me madhështinë e stoicizmit të tyre të gjatë, falë fakteve të reja, që ruan nëna histori, dalin nga labirinthet e heshtjes në momentin e përshtatshëm, kur populli ka nevojë më së shumti për ta. Si të tillë, ata së bashku futën në historinë nacionale në vendin e merituar, pranë librit të madh të kujtesës dhe mirënjohjes së përhershme popullore. Marie Shllaku si bijë e Shkodrës martire e Kosovës, është një rreze drite në errësirën e madhe, që ka mbuluar për dekada historiografinë e figurave të shquara të nacionalizmit shqiptar, që luftuan tërë jetën e shkurtër që kishin, për idealin dhe qëllimin fisnik të të parëve të tyre, bashkimin e tërësisë së trojeve etnike shqiptare. Komunizmi, ishte fatkeqsi për trojet tona. Shumë familje e katunde të Kosovës, u dogjën me themel nga forcat e të ashtëquajtura partizane. U vranë e masakruan, me qindra njerëz të pafajshëm, luftëtarë të lirisë. Antarët e familjeve të tyre, u ekzekutuan, vetëm pse luftonin komunizmin dhe regjimin kolonizues të Serbisë. Nisën të vriteshin një nga një me kurthe e trathti, prijësit e çetave nacionaliste, burra, gra, pleq e shumë fëmijë, për të zhdukur gjithsesi gjurmët e krimit vllavrasës, në emër të një ideologjie boshe, të importuar nga stepat e Siberisë bolshevike askohe. Krimet në fjalë, ishin të studiuara me kujdes nga xhelatët sllavo-shqiptarë, në mënyrë, që historia të mos kishte dëshmitarë të masakrave të kryera ditën për diell, në emër gjoja të “pushtetit popullor”. Duke e parë këtë veprim gjakësor të komunistëve, çetat nacionaliste, filluan të lidheshin më shumë me njeri-tjetrin, duke bashkëpunuar ngushtë politikisht dhe ushtarakisht. Pasi u pushtua dhe u aneksua Kosova më 1945, dhe pasi u ngrit muri më makabër i ndarjes ndërmjet shqiptarëve, regjimi i juntës ushtarake serbe, nuk kurseu asgjë, për t’a terrorizuar, masakruar, përndjekur dhe asgjësuar popullsinë e pafajshme shqiptare, që u robërua nga kjo makinë shfarosëse dhe shpesh me ndihmen e ingranazheve puthadorë e lajkatarë, për fat të keq shqiptarë. Në këto rrethana të reja të krijuara, shqiptarët fituan një status inferior, në krahasim me republikat dhe me popujt e tjerë të Jugosllavisë. Përkundrejt kësaj gjendje të re, popullsia autoktone e dardanëve, çdo orë, ditë, muaj e vite, kishte grumbulluar një lëmsh të madh zemërimi të natyrshëm. Ata, u rilindën dhe nisën të organizojnë lëvizje, protesta, revolta të organizuara e spontane dhe filluan t’a shprehin në mënyra të ndryshme organizimi. Populli shqiptar, u hodh në kryengritje, por mercenarët komunistë të Titos i shtypën me gjak. Nga një luftë e hapur patriotike, u detyruan, të ndryshojnë taktikë, duke kaluar në ilegalitet. Ata formojnë organizata politike, me përmbajtje të shëndoshë patriotike, për bashkimin e trojeve etnike shqiptare. Një nga organizatat e rezistencës antikomuniste, që bëri bujë asokohe, është Organizata Nacional Demokratike Shqiptare (ONDSh), në Kosovë, Maqedoni dhe degë në vise të tjera shqiptare në Jugosllavi, në gjirin e së cilës, bënte pjesë vajza e re Marie Shllaku. Populli shqiptar, ka një histori shumë të trazuar, e cila, ka kaluar nëpër kapërcej të ndryshëm kohorë. Këtë histori e përshkojnë momente të hidhura të jetës dhe të veprave të shqiptarëve. Përkushtimi ndaj nacionalistëve martirë të nacionit, përbën një detyrim, për çdo pendë, që të përcjell me përkushtim brëndinë e ngjarjeve historike, duke zbardhur figurën e pastër e të pasur atdhetare të Marie Shllakut, që sakrifikoi çdo gjë, për të bërë nacionin e vet të pavdekshëm dhe nacioni si shpagim e nderon, duke e bërë atë të pëjetshme. Në këtë aspekt, libri hedh dritë, mbi veprimtarinë e vajzes shkodrane, që jetën ia fali në lulen e rinisë Kosoves martire, duke pasur në mendje e zemër emblemen e rezistencës, kundër ballinës së përbashkët komuniste të ashtëquajtur partizan shqiptaro-sllav. Ishte një vizionare e kulturuar, për një të ardhme demokratike, sikurse shumë shtete të Evropës Perëndimore dhe i vinte keq, kur shihte çdo ditë, se ku ishte katandisur atdheu i saj, nën kthetrat komuniste. Tharmi atdhetar dhe ndjeshmëria nacionale, ka qenë model për kohën dhe një shembull për brezat e sotshëm në Kosovë e Shqipëri. Maria, e tregoi me jetën e saj, se ç’kulturë atdhetare kishte zotëruar deri në ato vite dhe sa e si i shërbei mëmëdheut, duke dhuruar jetën, në moshën më të bukur të rinisë. Maria, ishte e mbeti një zë i fuqishëm, kundër dhunës, praktikimit të metodave të pushtetit të diktaturës. Me shembullin pozitiv, është një dëshmi e këngë krenarie e rezistencës, mbijetesës dhe vitalitetit të forcave nacionaliste, që refuzuan pandërprerë pushtetin e juntës komuniste, që po hidhte me shpejtësi rrënjën e farës së keqe. Patriotët e lirisë e Shqipërisë etnike, ekzistencën e tyre e mbështetën vetëm në vlerat e pastra dhe të larta morale, të traditës së kulluar nacionaliste.
Pyetje: U mbushën 33 vjet kur ju jeni zgjedhur Sekretar i Përgjithshëm i Lidhjes me vota të lira nga Kongresi III i Lidhjes së Prizrenit në SHBA. A mund të kujtoni pjesë nga ajo ngjarje rëndsishme për komunitetin dhe mbarë emigracionin në botën e lirë?
Tomë Mrijaj: Kongresi III i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit në mërgim, u mbajt në New York më 20-21 nëntor 1982 në SHBA. Në orën 10:00 paradite u hap zyrtarisht mbledhja e Kongresit III të nga ana e Sekretarit të Përgjithsmë të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit në mërgim, Ismet Berisha, i cili mbasi përshëndeti delegatët dhe pjesëmarrësit, kërkoi ngritjen në këmbë për të kënduar Himnin e Flamurit Shqiptar dhe Amerikan. Lutjet fetare u bënë nga Monsinjor Dr. Zef Oroshi dhe Hamit Perolli. Një minutë zi u mbajt për të gjithë delegatët dhe dëshmorët nacionalistë, që kanë rënë gjatë luftës në kohët e fundit në vendet e banuara prej shqiptarëve në Jugosllavi. Në seancën e mbasditës u formua Komisioni përkatës. 
Ai do të kishte synim revizionimin e Statutit. Dom Prekë Camaj bëri disa propozime, dhe u vendos mbledhja që do të zhvillohej të nesërmen. Në seancën e ditës së dytë të punimeve të Kongresit, Gani Perolli lexoi propozimet e Komisionit të Statutit, që ishin: që tash e mbrapa emri i Organizatës sonë të jetë Lidhja Shqiptare e Prizrenit; asnjë përson nuk ka të drejtë me përfaqësu Lidhjen pa qenë i autorizuar prej Kryesisë; 10 qershori të festohet çdo vit nga Qendra (New York) dhe degët e Lidhjes. Kongresi aprovoi disa propozime të tjera të Komisionit mbi çështjet organizative. 
Ismet Berisha afron pranë Lidhjes klerikun Dom Prekë Camaj, të cilin e propozoi për kryetar. Duke parë, se nuk kishte kandidaturë tjetër konkurente, delegatët i dhanë votën. Për arsye përsonale dom Prekë Camaj pas një kohe të shkurtër dha dorëheqje nga Krysia e Lidhjes. Në një mbledhje të jashtëzakonshme të mbledhur nga Këshilli Ekzekutiv në vendin “Liberty” në New York, antarët e Kryesisë emëruan njëzëri Ismet Berisha për kryetar të Organizatës “Lidhja e Prizrenit”, detyrë të cilën e ka edhe sot. Kongresi zgjodhi Sekretarin e Përgjithshëm Tomë Mrijaj dhe dy n/kryetar Myrvet Muça dhe Kolë N.Bajraktari, arkëtar i Organizatës u zgjodh Mustafa Demalija, ndërsa antarë të tjerë të Komitetit Qendror u zgjodhën Fran Sokoli, Gani Perolli, Anton Syku, Hamza D.Abdullaj, Jusuf Adili, Jusuf Çekiçi, Mustafa Vraniqi, Ali Gaçaferi. Në Këshillin e Pleqësisë bëjnë pjesë: Gjon Shtufaj, Aziz Mexhani, Adem D.Çelaj, Musa Vuçiterna, Selim Berisha, Selim Berisha, Sefedin Maxhuni, Abdyl Azizi, Bajrush M.Kosova, Mustafa Demalija. Editor i Buletinit “Lidhja e Prizrenit” u zgjodh ShemsedinVendresha.
Më poshtë po japim një përmbajtje të shkurtër të fjalimeve të përsonaliteteve të shquar shqiptare. Zoti Abedin Mulosmanaj, përfaqësues i Oborrit Mbretëror, falënderoi udhëheqësit e Lidhjes për ftesën, lexoi telegramin e Mbretit Leka I, dërguar Kongresit III të Lidhjes së Prizrenit. “Lufta e jonë duhet të drejtohet kundra sllavizmit komunist. Zoti u ndihmoftë në punën tuaj.”
Dr. Gjon Buçaj, Sekretar i Përgjithshëm i “Blokut Kombtar Indipendent”. “Lidhja e Prizrenit dhe Bloku Indipendent kan bashkpunue dhe do të bashkpunojn ne te ardhmen per nji Shqipni të Madhe”. Zef Mirakaj, foli shkurtimisht mbi historinë e popullit shqiptar dhe rezistencën e tij kundra armiqve te huaj. Ai përmendi datën historike të Lidhjes II të Prizrenit në shtator të vitit 1943 me n/kryetar Dr. Rexhep Krasniqin. Adem Hodo, mbasi i uroi Kongresit punë të mbarë, lexoi një dialog të përpunuar prej tij me titull “Dialogu midis Shqiptari dhe Shqiponjes”, ndërsa dialogun “Kosova e robnuar dhe Shqiponja”, e paraqiti para delegatëve në sallë me inçizim.
Nderim Kupi, Sekretar i Përgjithshëm i OKLL, falënderoi Sekretarin e Përgjithshme të “Lidhjes së Prizrenit” Ismet Berisha, për ftesën. I falënderoi të gjithë ata që flasin kundër armiqve, si: Serbisë, Turqisë, Bullgarëve. Në fund shprehu parrullën e përhershme “Atdheu mbi të gjitha”. Tonin Mirakaj, n/kryetar i Federatës Panshqiptare “Vatra”. “Ky Kongres po mbahet në një kohë kur vëllezërit tonë kosovarë po vuajnë nën thundrën e Jugosllavisë. Serbët, janë ujqërit që e ndrrojnë qimen, por jo zakonin”. Ismet Ukë Berisha, Sekretar i Përgjithshëm i Lidhjes së Prizrenit në mërgim. 
Ai dha një raport shumë të racionalizuar mbi aktivitetin e Organizatës Lidhja e Prizrenit në mërgim. Ndër të tjera, Ismet Berisha ceku organizimin e demostratave kundra Jugosllavisë në New York, dhe denoncimin e politikës shoviniste të serbvë në Kosovë dhe në krahina të tjera të Jugosllavisë, të banuara prej shqiptarësh. Me vdekjen e Ing. Xhafer Deves, dorëheqjen e n/kryetarit të Lidhjes, zoti Hysen Tërpezes edhe vrasjen e të ndjerit Kalosh Hamdisë, gjithashtu edhe aksidenti i randë i tij, e demtuan mjaft aktivitetin e Lidhjes së Prizrenit, por ajo si organizatë politike nuk u shuajt. 
Shemsedin Vendresha, i ardhur nga Florida, foli mbi ligjet ndërkombëtare, përsa i përket ndalimit të luftrave dhe indipendencës së popujve. Ai tha, se “në vitin 1968, OKB konfirmoi pikëpamjet për të drejtat e njeriut”. Rifat Kolgjini (ardhur nga Belgjika), mbasi falënderoi kryesinë e Lidhjes së Prizrenit për ftesen me marrë pjesë, përmendi kontributin e Dr. Krasniqit e Prof. Vasil Antonit për çështjen e të drejtave shqiptare në Jugosllavi. Mbi 60.000 dëshmorë, kanë dhënë jetën në Jugosllavi qysh prej Lidhjes II të Prizrenit. 
Remzi Barolli, “Sllavët na kanë vrarë dhe torturuar, por Enver Hoxha si kriminelë, ka bërë më shumë. Përse kaq pak shqiptarë kanë ardhur sot këtu?” Preng Gruda, i ardhur nga Detroiti, “Lidhja e Prizrenit asht e të gjithë shqiptarëvet dhe jo vetëm e kosovarvet. Neve, duhet të jemi të bashkuar si një grusht i vetëm. Ne duam trojet dhe Shqipërinë tonë. Duhet të mbledhim sa më shumë ndihma për organizatën tonë.” Mustafë Vraniqi, kryetar i degës në Texas. “Kemi me mijëra vëllezër e motra kosovarë, që dergjen nëpër burgjet e Jugosllavisë. Prandaj, neve na duhet të mbledhim ndihma financiare, për të ndihmuar kauzën e Lidhjes.” Më në fund lexoi dy poezi kushtuar Lidhjes së Prizrenit dhe Adem Demaçit.
Pyetje: A mund ta rikujtosh sot fjalimin tuaj kur u zgjodhet nga Kongresi III në postin e Sekretarit të Lidhjes së Prizrenit në emigracion?
Tomë Mrijaj: Unë thashë se çdo popull, ka historinë e vet në aspektin e zhvillimit të ngjarjeve, që përbëjnë palcën etnike të nacionalizimit, me të cilën mbijetoi në shekuj. Në historinë e lëvizjeve të lavdishme erdhën kryengritjet çlirimtare antiturke 1910 në Kosovë, 6 prill 1911 e udhëhequr nga Dedë Gjo Luli, shpallja e Pavarësisë më 28 nëntor 1912 në qytetin historik të Vlorës, janë frymëzime nga “Lidhja e Prizrenit” 1878. Kërkesë themelore ishte vendosja e autonimisë në viset etnike shqiptare, organizimi i çetave të armatosura nën flamurin shqiptar. Lidhja, ndihmoi në përhapjen e zhvillimin e fjalës së shkruar shqipe, përmes gjallërimit të shoqërive kulturore e patriotike. Revoltat antiturke, të organizuara e spontane, dobësuan shumë pushtetin osman e hapën rrugën e tjetërsimit të mëtejshëm të tij. Lidhja, ishte rrjedhim i zhvillimit të natyrshëm të mentalitetit shqiptar në trojet e veta. Populli shqiptar si komb kërkonte autonominë e natyrshme, një e drejtë që shtetet e tjera të botës e kishin arritur me sukses. Por kjo lëvizje, ishte gjithpërfshirëse. Të rëndësishme ishin selitë patriotike në: Prizren, Gjakovë, Shkodër, Dibër, Gjirokastër, Janinë etj. Ata ushtruan funksione administrative, pushtetin ligjvënës, ekzekutiv, gjyqësor, ushtarak, etj., duke krijuar një shtet paralel.
Turqit, u munduan të shpërndanin Lidhjen, mbasi ajo nuk ishte dakord, të zbatoheshin vendimet, që kishin të bënin me dorëzimin e Plavës dhe Gucisë shtetit të Malit të Zi. Dega e Lidhjes në Shkodër 1880, proklamoi autonominë e vendeve ku jetonin shqiptarët e vendosi pushtetin e saj. Kjo lëvizje u përhap në Shqipërinë e Mesme dhe të Jugut, duke u përpjekur të bindë sulltanin, ta njohë autonominë shqiptare, të vendosur në kundërshtim me dëshirën e tij.
Më 1880, në Gjirokastër u mbajt mbledhja e Lidhjes së Prizrenit, për të gjetur rrugën e përbashkët për autonomi e vendime të tjera të rëndësishme etj. Nga burimet historike, mësojmë se shek.XIX, është shekulli i formimit të nacionaliteteve e rizgjimit të levizjeve nacionale. Në këtë rrjedhë historike hyri natyrshëm populli ynë, duke qenë i ngjashëm me disa elementë të rrugës së formit të popujve të gadishullit të Ballkanit, ku afërsia e marrëdhniet midis tyre kanë ndikuar në formimin e fizionomisë së popujve. Si element i dorës së parë, në formimin e nacionalizimit çlirimtar shqiptar, mendojmë se ka ndikuar trashigimia e traditës së pasur patriotike shqiptare, që zënë fill me udhëheqësit popullorë Batot ilirë, për të ardhur natyrshëm tek epoka e madhe çlirimtare e Gjergj Kastriotit. Lidhja, me shumë meritë udhëhoqi lëvizjen nacionale e luftën për autonomi në vitet 1878-1881. Në mënyrë të vijueshme, si kërkesë themelore ishte vendosja e autonimisë nacionale në të gjitha viset etnike shqiptare. E rëndësishme për popullsinë ishte, organizimi i sa më shumë lëvizjeve çliruese të armatosura nën flamurin shqiptar. Hov e ndihmë direkte dha Lidhja, duke influencuar në krijimin, përhapjen e zhvillimin e fjalës së shkruar shqipe, përmes gjallërimit të shoqërive kulturore e patriotike, letrare, etj. Prizreni e Vlora, janë binjake të një ideali të përbashkët atdhetar, ku e dyta s’mund të kuptohet pa të parën, sikurse “Lidhja e Prizrenit”, nuk mund të kuptohet pa epokën e lavdishme skënderbiane etj.
Pyetje: A mund të na përshkruani luftën për mbrojtjen e Kosovës dhe mbajtjen e Lidhjes II të Prizrenit (16-20 shtator 1943)?
Tomë Mrijaj: Tashmë, shqiptarët nacionalistë kishin një përvojë të pasur nga shembulli pozitiv i “Lidhjes së Prizrenit” 1878. Në situatën e re të krijuar, fati dhe interesat e popullit kosovar ishin të kërcenuar seriozisht dhe po shkonin drejt shkatërrimit. Në rend të ditës, doli si një rizgjim tek tradita ndërgjegjja nacionale shqiptare, e cila asnjëherë nuk kishte bërë gjumë letargjik. Për mbrojtjen e kufijve etnikë, me qendresë heroike, luftoi populli Kosovës, kundër shovinistëve sebo-malazias të Drazho Mihajlloviçit dhe brigadave mikse sllavo-komuniste të disa shteteve sllave (serb, malazez, maqedonas, bullgar). Aktiviteti i Lidhjes II të Prizrenit 1943, u shtyp me të gjitha mjetet e makinës shfarosëse të monarkisë Jugosllave dhe shumë shqiptarë u vranë apo u zhdukën. Kjo Lëvizje Çlirimtare e Komitetit të Kosovës kundër serbëve e trathtarëve, nuk mundi të ketë jetë të gjatë. Shpesh historiografia komuniste në Shqipëri e ish-Jugosllavi deri në vitin 1990, është përpjekur të paraqesë ushtrinë gjermane si shkatërrimtare për fatin e Kosovës, kur dihet se Kosova gëzonte një çlirim, e cila për fat të keq nuk zgjati shumë. Gjermanët, me përjashtim të zonës së minierave të Mitrovicës, u tërhoqën shpejt dhe njohën Kosovën si pjesë të Shqipërisë. Gjendja në Kosovë ishte shumë e rëndë dhe ishte e pamundur të shiheshin shenjat e përmirësimit apo të shpresës për lirinë e saj. Sjelljet brutale të pushtuesve italianë, burgosjet, internimet, kishin marrë përpjestime të mëdha si në Kosovë e Shqipëri. Më 7 korrik 1943 në Kosovë u shpall shtetrrethimi. Çetat çetnike serbe e malaziase, kishin fushë të lirë veprimi të stimuluar nga forcat fashiste italiane. Në tragjedinë e Bihorit, u masakruan barbarisht 4000 shqiptarë të pafajshëm, gra, pleq, fëmijë. Ky krim i shëmtuar, ishte bërë nga çeta e çetnikëve të Pavlo Gjurishiqit, të nxitur e armatosur nga komandanti i regjimentit italian në Mal të Zi. Mirëpo sa më e madhe bëhej shtypja ndaj shqiptarëve, aq më i madh rritej zemërimi e kundërpërgjigjja e popullit kosovar, që kishte filluar të riorganizohet gjithnjë e më shumë në male me të arratisurit e shtetrrethimit. Për të penguar dhunën ushtarake italiane dhe të çetnikëve serbo-malazezë në Kosovë ishte e nevojshme të krijohej një udhëheqje që do të bashkonte e kanalizonte të gjithë energjitë e përkushtimin nacionalist të patriotive të lirisë. Me kapitullimin e Italisë, çetat shqiptare, të ndihmuar prej disa formacione të vogla ushtarësh gjermane (të ardhur nga Mitrovica) morën në dorëzim administratën e vendit, duke formuar njiherit ndër të gjitha qendrat e Prefekturave N/prefekturave këshilla autonome ekzekutive. Për ambicie e bashkëpunim me çetat çetnike serbo-malazeze, çetat të ashtëquajtura “çlirimtare” komuniste në Kosovë, kërkonin turbullimin e situatës përmes dredhive e forcës, duke mbjellur frymën e vllavrasjes midis shqiptarëve, sikurse kishin vepruar në shumë zona të Shqipërisë. Për të realizuar qëllimin që synonte shpëtimin e Kosovës e Shqipërisë nga rreziku evident i sllavo-komunizmit, me inisiativën e një grupi nacionalistësh të flaktë të përbërë nga ing. Xhafer Deva, Musa Shehu, Sheh Hasani, Asllan Boletini, Tahir Zajmi, Lukë Simon Mjeda, Qazim Bllaca dhe Pjetër Vuçaj, më 11 shtator 1943, u zhvillua në Prizren një mbledhje, ku u shqyrtua situata e krijuar dhe nevoja urgjente e masave që duheshin marrë, mbasi çdo vonesë do të ishte e pariparueshme e me rrjedha tragjike për fatet e atdheut. Tri ishin pikat bazë:
1. Thirrja e një mbledhje të përgjithshme popullore me shpirtin e frymën e Lidhjes së Prizrenit, ku do të përfaqësoheshin të gjitha krahinat e Kosovës, Dibrës, Strugës, Tuzit, Ulqinit nëpërmjet delegatëve të zgjedhur nga populli;
2. Deri sa të themelohet e caktohet një autoritet suprem nga Mbledhja e Përgjithshme, për të mbajtur qetësinë, rendin publik dhe situatat e reja që mund të krijohen, duhet të krijohet këshilli autonom ekzekutiv;
3. Ngarkimi i Këshillit Ekzekutiv të Prizrenit me përgatitjen e Mbledhjes së Kuvendit, hapja e të cilit do të bëhej jo më vonë se më 16 shtator 1943.
Më 16 shtator 1943, në shkollën “Bajram Curri” në Prizren u mblodhën mijëra qytetarë, për të përshëndetur fillimin e Kuvendit, që do të pagëzohet me emrin kuptimplotë “Lidhja II e Prizrenit”, ku si pari u zgjodhën: Musa Shehu kryetar, Aqif Bluta n/kryetar, Prof. Rexhep Krasniqi n/kryetar e Bedri Gjinaj sekretar. Këtu u miratuan 6 pika të rendi të ditës, të cilat në esencën e tyre të përbashkët kishin bashkimin e trojeve etnike etj. Në fund u zgjodhën Rexhep Mitrovica kryetar, Musa Shehu n/kryetar, Prof.Kolë Margjini n/kryetar, dhe antarë Sheh Hasani, Asllan Boletini, Tahir Zajmi, Qazim Bllaca. Më 21 shtator 1943 delegatët u drejtuan në selinë historike të Lidhjes së Prizrenit 1878 dhe nënshkruan me solemnitet vendimet e marra në prani të autoriteteve e popullit të ardhur prej viseve të Kosovës. U hartua Statuti i Organizatës “Lidhja II e Prizrenit”, në të cilën shkruhej mbi themelimin, qëllimin, kopetenca tokësore, financat, dispozitat e posaçme, etj. Ajo kishte 22 nene, të ndarë në disa pika. Mbas pushtimit të Kosovës nga Jugosllavia e Titos, përpjekjet dhe luftimet e çetave nacionaliste në male e fusha nuk kanë pushuar gjatë gjithë vitit 1945, duke dhënë me mijëra dëshmorë. Organizata, me mjete luftarake modeste ka mbajtur në këmbë luftën e mbrojtjes në katër ballinat e kufijve kundër brigadave komuniste serbo-bullgare e malazezo-shqiptare. Këto të fundit të ashtëquajtur shqiptarë, kanë qenë drejtuar nga xhelati Shefqet Peçi e Aqif Lleshi, duke qëlluar pas shpine vëllezërit kosovarë të një gjaku e gjuhe. Numëri i dëshmorëve të rënë në ballë të luftës dhe i viktimave të pushkatuar mbas pushtimit sllavokomunist arriti në 50.000 vetë. Këtu përfshihen drejtues të organizatës, si: atdhetarët e njohur Musa Shehu, Prof. Kolë Margjini, Aqif Bluta, Bedri Peja, Asllan Boletini, Qerim Begolli, Xhevat e Rifat Gegolli, Shyqyri Bej Ramadani, Mustafa Agushi, Sulejman Xhemal Prishtina, Sulejman Ashiku, Av. Esad Berisha, Faik Okllapi, Aqif Tetova, Isak Taniku, Av. Shaban Kamberi, Xhem Gostivari e qindra të tjerë në viset e ndryshme të Kosovës e Maqedonisë. Të gjithë oficerët e ushtrisë dhe xhandarmarisë, që kanë qenë me shërbim janë larguar nga Kosova në Shqipëri, por për çudi nga regjimi i kuq i Enver Hoxhës, Mehmet Shehut e Ramiz Alisë, janë dorëzuar të gjithë autoriteteve jugosllave që i kanë pushkatuar pa gjyq. Të tillë janë dëshmorët antikomunistë si: Kolonel Fuat Dibra, Kolonel Asllan Vela, n/kryetar Sidki Shkupi, Major Hasha, Kapiten Hajdar Planeja, Kapiten Rasim Dajç, kapiten Hysni Rudi, kapiten Gjon Destanisha, kapiten Mark Thani, toger Musli Dobruna, n/toger Qazim Gostivari e aspirant Reshit Kaçaniku. Me gjithë vrasjet, për të frikësuar popullin martir të Kosovës, serbët e komunistët shqiptarë nuk mundën të mposhtin rezistencën e armatosur të forcave nacionaliste. Kështu mbas pushtimit të Kosovës nga fuqitë komuniste dhe mbarimit të lëvizjes së Drenicës, disa çeta nacionaliste zhvillonin pandërprerje aksione lokale kundër dominimit jugosllav. Me guxim, trimëri e vendosmëri luftonte çeta e Ukë Sadik Ramës të Gjurgjevikut bashkë me Prof. Ymer Berishën, që kishte ranë disa herë në përpjekje të armatosura me partizanët komunistë. Më pas, ata kanë kaluar nëpër Prokorupë e në rrethe të Rahovecit, me qëllimin për të mbledhë e organizuar forca të reja. Ai ra i sëmurë nga plagët e rënda, që kishte marrë më përpara. Ukë Sadiku u zu trathtisht, në një banesë dhe u dërgua në Prishtinë, ku u dënua prej gjyqit komunist. U ekzekutua me pushkatim, në vitin 1947 bashkë me disa shokë të tjerë. Ka qenë një trathti e ndërgjeshme veprimi i brigadave komuniste, që luftuan kundër vëllezërve shqiptarë të një gjaku e gjuhe të pushtuar nën Serbi, me një trathti të përligjur. Kështu për të shtypë e shkatërruar këtë rezistencë antisllavo-serbe, bullgare e maqedonëse, në ndihmë të trupave komuniste të Beogradit erdhën brigadat komuniste shqiptare të urdhëruar direkt nga diktatori Enver Hoxha e xhalati Mehmet Shehu, të cilët në terrenin e Kosovës kishin dërguar njerëzit më antishqiptarë e besnikë të sllavokomunistëve të Titos. Duke pasur frikën e një revolte të përgjithshme kundër pushtuesve serbë, komunistët e Tiranës së kuqe, menjëherë morën masat, duke stërvitur e dërguar në Kosovë njësitë partizane, për t’i ardhur në ndihmë Jugosllavisë. Në vend që ushtria shqiptare të bashkohet me forcat nacionaliste, kundër armmikut të përbashkët sllavëve pushtues, ata si trathtarë bënë të kundërtën duke vrarë, prerë, kallur në rrënjë pasurinë shqiptare, për hir të një ideologjie boshe komuniste. Tashmë mbi kurrizin e gjakosur të popullit kosovar ra edhe një pushtues i ri, por që kësaj radhe nuk vinte nga ajri e deti, por nga toka amë e Shqipërisë.
Pyetje: Tani të vijmë tek Lidhja III e Prizrenit e mbajtur më 1962 në New York të SHBA-së dhe lideri i saj zoti Ismet Ukë Sadik Berisha (një ndër bashkëthemeluesit), ndonëse në moshë është ende sot Kryetari LSHP në mërgim. Si dhe pse filloi?
Tomë Mrijaj: Në kohën kur populli shqiptarë në trojet etnike të veta ishte nën kërcënimit e asgjësimit të përditshëm të pushtuesve sllavë (jugosllavë), kur krimet kundër njerëzimit kishin arritur në zenith, kur shqiptarëve u mohohej çdo e drejtë më elementare, atëherë kur diktatura fashiste e manjakut antishqiptar Rankoviçit zotëronte çdo të drejtë, për të masakruar një popull, që nuk ka gjuhë, zakone, tradita, sikurse të sllavëve, koha dhe ndërgjegjja nacionale shqiptare thirri në skenën e historisë së saj, bijtë, nipat më të mirë të Kosovës kreshnike, për t’u tubuar rreth mëmëdheut në emigracion, për t’iu gjendur pranë në ditët më të vështira. Dardania, kërkonte të ripërtërinte vlerat e nacionalizmit të masakruar ndër shekuj nga sllavët dhe pushtuesit e njëpasnjëshëm, që shkelën dhunshëm trojet shqiptare të Rrafshit të Dukagjinit e Fushës së Kosovës. Mbledhjet e elementit shqiptar në mërgim, nisën në disa qytet e shtete të Amerikës. Tematika e debatet ishin të ndryshmet. Ishte koha kur Balli Agrar, si antarë me të drejta të plota në Lidhjen Internacionale të Katundarve zhvillonte mbledhjen e Kongresit të tyre në Ëashington, më 1-2 shtator të vitit 1961, duke pasur shumë të ftuar. Shumë të rinj kosovarë, me ideale të pastra atdhetare në shpirt, të gjendur në udhëkryqin e jetës patriotike, mundën më së fundi që të gjejnë strehëzën e tyre, që ishte “Lidhja III e Prizrenit”, që nga ana e saj po jepte shenjat e parë të rizgjimit të ndërgjegjës nacionale, nën frymën e traditën e mirëfilltë të Lidhjes së Parë dhe të Dytë të Prizrenit 1878-1943-1962. Situata e nxehtë politike, tensioni midis njerëzve me streset e bartura nga vendlidnja, bënë, që në fillim, shumë njerëz ta kuptonin me vështirësi arkitetin, themeluesin dhe drejtuesin e parë të Lidhjes III të Prizrenit në mërgim Ismet Ukë Berisha. Këto të rinj kosovarë ende ishin të pavendosur, se çfarë rruge do të merrnin, mbasi në diasporë vepronin disa parti politike dhe organizata me qëllime pozitive, për të mbrojtur kudo fatet e kombit. Por kjo, nuk do të thoshte, se midis tyre nuk kishte ndonjë element që punonte me zell e përkushtim për Atdheun. Me dashje ose jo veprimtaria e ndonjë përsoni kishte rrëshqitur nga qëllimi fisnik, për të cilën kishte braktisur vendlindjen, familjen, miqtë, të afërmit, dhe çonte ujë në mullirin e armikut shekullorë sllav. Por, një fjalë e urtë popullore, se “delja që shkëputet nga tufa e ha ujku”. Ismet Berisha, sëbashku me dashamirësit e përkushtuesit e çështjes nacionale, u përpoqën që të bënin sa më shumë të rinjë ushtarë të fateve të atdheut, të mbushur me energji, mbasi të tillë ishin edhe ato vetë. Sigurisht, rruga dhe arritja e qëllimit patriotik nuk ishte aq e lehtë. Ismeti me gjithë fis kishte humbur pjesën më të madhe të njerëzve të zemrës, të vrarë nga sllavokomunistët. Koka e tij dhe shokëve të idealeve atdhetare në Jugosllavi ishte shumë e kërkuar dhe me çmim të lartë. Ai u provokua, për t’u asgjësuar fizikisht nga agjentët e UDB-së që jo rrallë flisnin serbisht. Amerika çdo ditë e vit, mbushej me shqiptarë të rinj të trojeve etnike, ku shumë prej tyre kishin ardhur nga Kosova, kampet e grumbullimit të Austrisë, Italisë. Ata e njihnin mirë gjendjen e atdheut të robëruar. Ismeti, regjistronte me kujdes çdo burim informacioni, përmes emigrantëve politikë. Më 1961, në Beograd ishin mbledhur përfaqësuesit e shteteve neutrale, Nehru, Sukarno, Naseri, Burgiba, Selasija. Duke përfituar nga situata e re politike, u propozua nga Ismet Berisha, të hartohet një Memorandum dhe të dërgohet menjëherë në kryeqytetin jugosllav, përfaqësuesve të lartë të shteteve neutrale pjesëmarrëse. Jugosllavia ishte shkëputur nga Bashkimi Sovvjetik dhe ishte një shtet neutral. Ishte menduar, që një kopje t’i dërgohej kryetarit Tito, si notë proteste ose rezolutë për keqtrajtimin e dënimin kolektiv, që po i bënte shqiptarëve në Kosovë. Ndoshta ky përbën rastin e parë të protestës dikrekte, që nacionalisti demokrat Ismet Berisha me guxim i dërgoi Konferencës Internacionale, që fliste e diskutonte për shtetet neutrale, në një kohë që vetë vendi organizator e mikëpritës shtypte me kërbaç liritë dhe të drejtën e vetëvendosjes së popullit kosovar. I ligështuar çdo ditë për fatin tragjik të vëllezërve kosovarë nën Jugosllavi, propozimin Ismet Berisha ua paqiti përfaqësuesve të Lidhjes Kosovare, si: Prof. Luan Gashi, Halit Maqi, Ramazan Turdiut etj. Mirëpo përfaqësuesit e lartë të Ballit Agrar për SHBA, u shprehën, se në fillim duhet pyetur Prof. Vasil Andoni në Itali dhe kryetari i Ballit Agrar në Francë Prof. Abaz Ermenji. Koha nuk priste, sepse gjendja e rëndë në trojet etnike nuk duronte një zvarritje të pakuptimtë, për vendime, që kërkonin shumë muaj e vite. Nga ana e tjetër, duhet thënë, se një pjesë e të rinjve kosovarë të ardhur rishtas, ishin të dëshpëruar. Meqenëse në Beograd, mbledhja e shteteve neutrale merrte fund pas dy-tre ditëve, propozuan përveç protestës me shkrim, qysh tashti Lidhja Kosovare, të ketë fonde të posaçme, të cilat me kujdes duhet të administrohen e shfrytëzohen për çështje të Kosovës nën kthetrat e nazizmit të ri sllav. Mbledhja mori fund në sallonin e Hotelit “Sheraton Internacional” Washington, DC. Në fund u zgjodh ekipi përfaqësues, me këto emra: Prof. Luan Gashi, Abdyl Henci, Mehmet Krileva, Dr. Fatos Gashi, Isuf Azemi, Isa Vranica, Kadri Bajrami dhe Ismet Berisha. Menjëherë filloi aksioni për grumbullimin e ndihmave, të cilat iu dorëzuan për administrim më 1961 Kadri Bajramit dhe Ismet Berisha. Për Ismetin kishin filluar shqetësime të reja, të cilat kërkonin vrull rinor, energji mendore e fizike. Ai ia doli mbarë për 40 vjet me radhë, si themelues, ushtarë besnik i Lidhjes së Prizrenit për Kosovën e trojet etnike. Ismet Berisha, sapo u kthye nga Washingtoni, gradualisht organizon tubimin e mbarë kosovarëve. Më 20 tetor 1962 nacionalisti Ismet Ukë Berisha shpall themelimin e “Lidhjes III të Prizrenit” në mërgim, meqenëse në vendlindjen Kosovë ishte e pamundur aktiviteti i saj. Ai nuk ishte i vetëm në rrugën e vështirë, por gjeti përkrahjen e njerëzve të shquar të komunitetit mbarëshqiptar. Një kontribut e ndihmë të drejtpërdrejtë dhanë Prof. Rexhep Krasniqi, Kapidani i Mirditës Ndue Gjon Marku, Prof. Nexhat Peshkopia, Vasil Germeni dhe Mexhid Dibra.
Yonkers, New York, Intervistoi: Klajd Kapinova

Nga Flora NIKOLLA/
Tirane, 5 Mars /ATSH- Përkushtimi maksimal për familjen nuk do të vlente nëse nuk do të merrte pjesë në problemet dhe ecurinë e çështjes së gruas. Kjo ishte edhe arsyeja e korespondencës me Presidentin e SHBA, Barack Obama, ku Liliana Pere, bashkoi zërin e saj kurajoz për të mbrojtur të drejtat e gruas në mbështetje të një kauze të madhe. Liliana Pere, e diplomuar në Inxhinjeri Informatike, ka vite që kur vendosi t’i kushtojë vëmëndje dhe kohë çështjes së gruas. Frymëzimin e gjeti në organizatën ndërkombëtare “Women International Networking”, një organizatë që i fuqizon dhë i lidh gratë me një vizion autentik, femëror dhe global. Duke punuar e duke marrë pjesë në kongrese ndërkombëtare të gruas, mendoi të ndërtonte Portalin “Gruaja Shqiptare në Botë”, një portal arshivë, mjet i përbashkët i grave, që ajo e quan “kala vlerash” ku pasqyrohen histori të ndritura të grave nga viti 1935 deri në ditët tona. E gjitha kur e sheh, është një portal kushtuar grave që kanë bërë dhe bëjnë histori jashtë kufijve të Atdheut dhe jo vetëm. Mendon se përmes këtij portali, unifikohen vlerat ashtu si edhe krijohet një sistem vlerash. Shumë modeste ne punën e saj, paqësore dhe me shpirt të madh, ajo tregon se këtë portal e ka punuar me shumë përkushtim respekt, pasion, me një emërues të përbashkët që është Komuniteti i Gravë shqiptare, sukseset e tyre kudo ku punojnë,dhë jetojnë. Dhe reagimi i Zonjave shqiptare në lidhje me këtë portal, duke ju referuar rrjeteve sociale ka qënë shumë pozitiv dhe shumë i mirëpritur. Këtë portal, në prag të këtij 8 Marsi, Liliana Pere, me altruizmin e saj fisnik, ja ka dhuruar Organizatës Albanian Excellence, ku tani punon si kordinatore. “Dëshëroja me shpirt të beja diçka, për gruan shqiptare, dhe organizata Albanian Excellence është një organizatë serioze e cila synon suksesin e shqiptarëve kudo në botë dhe ngritjen e një sistemi vlerash”, thotë ajo.
Për realizimin e këtij portali ka punuar shumë, në rreth 2 vjet ka bërë kërkime, grumbullim të materialeve, kontakte, publikime, identifikime nga burime të konfirmuara. Por jo vetëm kaq, në emër të humanizmit Liliana, ka krijuar dhe disa portalë falas, të bizneseve të cilat administrohen nga gratë, si dhe një Portal për Shoqatën e intelektualëve shqiptarë që kanë studiuar në Itali. Për Liliana Peren, familja dhë fëmijët janë gjthshka, frymëmarrja, shpirti, dashuria, jeta e saj. Mendon se më punë e përpjekje së bashku me bashkëshortin e saj, kanë arritur të ndërtojmë një familje të suksesshmë, bashkë më të dy fëmijët që kanë studiuar dhe janë diplomuar në nivel doktorature në Universitetin La Sapienza në Romë, Itali.
F.N : Znj Liliana, ju keni kohë që i jeni kushtuar kauzës së gruas, si e shihni ju sot këtë kauz ?
L.P : Dua të citoj një thënie të Margaret Fuller, një grua e emancipuar, gazetare dhe publiciste amerikane, “Ajo çfarë ka nevojë një grua nuk është të dominojë, por si natyrë – të rritet, si intelekt- të perceptojë, si shpirt – të jetojë ë lirë, dhë e shpenguar. Po qe se gratë do të ishin në gjëndjë të zhvillonin forcën dhe bukurinë e tyre si gra, ato nuk do të uronin kurrë të ishin burra. Në mentalitetin e burrave-shkruante ajo, gratë shihen si skllave”, sepse kishte besim në aftësitë dhe cilësitë e gruas. Fullër deklaronte së gratë janë në gjëndje të bëjnë çdo lloj pune, madje dhe ” kapitene detrash”. Dhe këto thënia janë shumë të bukura plot vlerë dhe aktuale dhe sot për ditët që jetojmë.Në mendimet dhe në aspiratat e çdo gruaje nevoja dhë qëllimi për të qënë një nënë e mirë, një grua unike që përmrësohet dhë rritet çdo ditë është brënda saj. Roli dhe misioni më i rëndësishëm dhe primar për çdo grua është mëmësia.Përpjekjët e mia për të qënë një nënë dhe edukatore e mirë kanë qënë të vazhdueshmë gjatë gjithë kohës që prej momentit që jam bërë grua dhë nënë. Përkushtimi maksimal për familjen nuk do të vlente nëse nuk do mendoja të merrja pjesë në problemet dhe ecurinë e familjes së madhe që ka shoqëria shqiptare. Unë jam diplomuar për Inxhinjeri Informatike dhe kam punuar një periudhë të gjatë prej 15 vitesh në Kompaninë më të madhë të Telefonisë fikse Albtelecom si specialiste dhe informaticiene. Përpjekjet për t’u rritur profesionalisht kanë qënë të vazhdueshme. Kur u shkëputa nga kompania,vendosa t’i kushtoja më shumë vëmëndje dhe kohë kauzës së gruas. Pasioni im është informatika, unë navigoj shumë kohë në internet, gjithmonë, për të mësuar dhe për ti vënë në jetë ato që mësoj.
F.N: Ju keni aderuar edhe në organizata ndërkombëtare që punojnë më çështjen e gruas sot …
L.P : Inspirimin tim e kam gjetur në organizatën ndërkombëtare ‘’Women International Networking’’, tek liderja e saj që shikon përtëj vehtes, një grua shumë dimesionale shpirtërore dhe njerëzore, intelektuale, aktive në çdo kohë në ndihmë të subjekteve ku aderojnë gra dhe fëmijë ne të gjithe boten. Në këtë organizatë ‘’WIN’’ unë aderoj si anëtare nga viti 2012 dhe në vazhdim. WIN ‘’është një organizim, një rrugë për të punuar dhë për të qënë në botë; WIN zhvillon, fuqizon dhë i lidh gratë me një vizion autentik, femëror dhe global. WIN është si një diamant ndritshëm, i shkëlqyër dhe transparent, dhe unë besoj se dhe ne grate jemi si ai. Win jep shkëlqimin e merituar grave, inovacionin, urtësinë thjeshtësinë, kthjëlltësinë, profesionalizmin e lartë dhe forcën e madhe për mbrojtjen e të drejtave, në skajet e gjithë botës, nëpërmjët një procesi aktiv të konferencave dhe takimeve globale sipas axhendës vepruese-vazhduese në 2015. Kristin Wngvig, është themeluës dhe lideri i ‘’WIN ‘.Marrëdhënia ime më këtë organizatë është produktive e ndërsjellë dhe shumë inspiruese. Jam e mirëinformuar për çdo aktivitet të saj dhe e ftuar në çdo takim dhe konferencë me tematika të ndryshmë në lidhje më forcimin e rolit të gruas, ku ndihem e ndëruar. Në muajin Maj organizohet konferenca në Gjenëvë ku jam e ftuar dhe mezi pres të shkoj.
.N :Ju keni ndërtuar portalin “Gruaja shqiptare në botë” , e keni ndërtuar vullnetarisht dhe me shume passion. Ku konsiston ky portal dhe a mendoni ta zhvilloni këtë portal më tej?
L.P: Portali ‘’Gruaja Shqiptarë në Botë’’ është një Portal arshivë, mjet i përbashkët i grave, kala vlerash do të thosha më mirë, shumë i bukur dhe interesant, ku pasqyrohen histori të ndritura të grave nga viti 1935 deri në ditët tona, kushtuar grave që kanë bërë dhe bëjnë histori jashtë kufijve të Atdheut ndër vite. Mendoj se kështu ne unifikojmë një sistem vlerash të cilat i kemi në botë. Këtë portal e kam punuar më përkushtim respekt e pasion, dedikuar Komunitetit të Gravë shqiptare, sukseseve të tyre kudo ku punojnë, për t’i rezistuar kohës, për ta lexuar dhe parë sot dhe shumë gjatë në kohë. Në këtë portal gratë bëjnë të njohur formimin, punën,sukseset, kontributin, prezencën aktive në komunitet si nëna, si gra, si profesioniste të zonja, në çdo fushë ku punojnë dhe në çdo vënd ku jetojnë. Për këtë portal unë do të vazhdoj të punoj që ta pasuroj më figura të reja të suksesshme,që do ti promovojmë me vlera të reja sepse gratë çdo ditë bëjnë histori.
.N: Sa të ndjeshme kanë qënë gratë ndaj ndërtimit të këtij portali?
L.P : Reagimi i gravë nga promovimi i këtij portali në rrjetet socialë ka qënë mjaft pozitiv dhe shumë i mirëpritur. Ndjej se kam marrë shumë sadisfaksion nga shumë gra, nëpërmjet mesazheve dhë komenteve. Kam marrë shumë falenderim dhe nga CEO e Internacionales së gruas, nga zonja Kristin Engvig dhe shumë emra të njohur të shumë fushave. I falëndëroj shumë. Portalin në këtë 8 Mars, ja kam dhuruar Organizatës Albanian Excellence, ku tashmë punoj si kordinatore. Linku http://albanianexcellence.wix.com/woman. Për ta realizuar këtë portal kam punuar shumë, rreth 2 vjet kërkime, grumbullim të materialeve kontakte, publikime,identifikime nga burime të konfirmuara. Dhe sot gratë shqiptarë të suksesshmë kanë Portalin e tyrë që në të ardhmën mendoj të jetë libër. Ne emer te Humanizmit kam krijuar disa portalë falas ne biznese të cilat administrohen nga gratë, si dhe një Portal për Shoqatën e intelektualëve shqiptarë që kanë studiuar në Itali.
F.N : Pse ja dhuroni këtë portal Albanian Excellence ?
L.P : Dëshëroja me shpirt të beja diçka, për gruan shqiptare, dhe organizata Albanian Excellence është një organizatë serioze e cila ka si synim suksesin e shqipetarëve kudo në botë, ngritjen e një sistemi vlerash.Ky qëllim përputhet me idenë dhe punën time të fokusuar në gruan shqiptare të suksesshme në botë në këtë portal. Eshte kala virtuale e grave shqiptare me vlera të verteta .
F.N : Ju i keni dërguar letër presidentit amerikan Obama. Si dhe pse ju lindi ideja për ti dërguar letër presidentit më të fuqishëm të botë ?
L.P : Sensibilizimi i opinionit shqiptar për problemet që unë i kam shkruajtur Z Obama ka qënë tepër i madh. Amerika historikisht ka qënë një mik mbrojtës dhe mbështetës i shqiptarëve. Duke pasur parasysh këtë gjë unë i kërkova ndihmë për të mbrojtur të drejtat e gruas dhe të kombit tim.Bashkova zërin tim me zerin kurajoz të shumë shqiptareve në botë. E falenderoj shumë z President se në të dyja rastet pergjigjet kane qenë pozitive dhe inkurajuese në mbështetje te kauzës së gruas.
F.N: Ju jeni një bashkëshorte dhe një nënë e lumtur, të dy fëmijët tuaj kanë studiuar në nivel shumë të mirë në Universitetin “La Sapienza” në Romë. Keni arritur të ndërtoni një histori suksesi në familjën tuaj, si ndihet Liliana sot ?
L.P : Për mua familja dhë fëmijët ë mij janë gjthshka, frymëmarrja ime, shpirti,dashuria, jeta. Mendoj se më punë e përpjekje dy palëshe, im shoq dhë unë kemi arritur të ndërtojmë një familje të suksesshmë, bashkë më të dy fëmijët e mi, që kanë studiuar dhë janë diplomuar në nivel doktorature në Universitetin La Sapienza në Romë, Itali. Sinqerisht ndihem e plotësuar në ato aspirata që kam patur për jetën. Por e mira nuk ka fund. Ngelet mjaft punë, që njohuritë e tyrë të shkojnë në dobi të familjeve që do krijojnë dhe në dobi të shoqërisë. Jeta është vërtetë një shkollë e madhe për të gjithë.
F.N: Znj Liliana, duke i kushtuar vëmëndjën tuaj të plotë çështjes së gruas, si e shihni gjëndjen sociale të gruas shqiptare sot ?
L.P : Të flasësh për pozitën e gruas, për rolin e saj, për vëndin që i takon dhe për vendin që ajo zë në shoqëri do të thotë të trokasësh në një derë që është e mbushur me dyshime përifrazime dhe retorika jo të pëlqyeshme si dhe më spekulime të shumta. Prandaj më lejoni të bëj një panoramë më të konkretizuar dhë të përmbledhur të pozitës dhe vëndit që gëzon gruaja, Pozita dhë statuti i saj: Sistemët kapitaliste, ashtu edhe ato socialiste, besojnë në supremacinë e mashkullit ndaj fëmrës në të gjitha fushat e jetës dhë kulturës. Padyshim së gruaja është ekuilibri i familjes dhë prishja e saj afekton ndjëshmërinë e kësaj bërthame të shoqërisë njërëzore. Në anën tjetër mirëqënia e përparimi i saj bëhët shkak të ndërtohet një shoqëri e një komb i shëndoshë dhë i aftë për të përballuar të gjitha sfidat e që kalon familja, dhe gjithë shoqëria. Sot çdo herë e më shumë të drejtat e njeriut po lidhën më konceptin e sigurisë njerëzorë. Në këtë drejtim siguria njerëzorë në përspektivën gjinorë nënkupton ekzistencën e lirisë nga frika e dhunës, trajtimit të pabarabartë në të gjitha sfërat e jetës publikë, pabarazisë në arsim, punësim për të zvogëluar atë dallimin në mes të barazisë formale më atë realen. Sot kur të gjithë vëndet garantojnë barazi formale, dhuna ndaj gruas në familjë vazhdon të këtë një tolerancë dhe nga organet e vendosjes së drëjtësisë. Shohim që vazhdon diskriminimi i gruas në punësim, në pagë, e në arsim. Problemet mund të zgjidhen vetëm më përpjekje të përbashkëta dhe me një debat të gjërë shoqëror. Por po i jap disa mendime të miat veprimi konkret, së paku në shoqërinë tonë. Mendoj se duhet rritur përpjekja që gruaja të jetë pjesë aktivë në edukim për te drëjtat e njëriut në përgjithësi dhe për të drejtat e gruas në veçanti. Mendoj se përqëndrimi i shoqërisë sonë në edukimin e vajzave në përgjithësi është jetik, dhe do të rezultojë pozitivisht, që nënkupton përfaqësim më të madh në jeten sociale, publike, politikë qeverisje,arsim,ekonomi,shoqëri civile, pjesmarrje të gjërë në jetën kulturorë. Sistemi ynë i drejtësisë, tolerancën duhet ta ketë 0 ndaj krimit dhe sidomos krimit në familje. Në rast të veprimit të kundërt, të funksionojnë mekanizmat e OKB-së ose Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njëriut. Lufta për të mbrojtur të drejtat e gruas duhet të jetë e panderprerë, jo më fushata, por në krijimin e një shoqërie me të sigurtë e më paqësore, më të integruar, duke ndërtuar e lartësuar sistemin e vlerave njerëzore.
F.N: Cili është urimi që keni për gratë në këtë 8 mars ?
L.P : Për festën e 8 marsit uroj motra kudo që punoni e jetoni në botë të jeni nëna të shkëlqyera, gra unike të forta, dukë u përballur dhë fituar sfidat e jëtës çdo ditë. Më Teknologjinë e komunikimit bota është bërë e vogël dhë lehtësisht ë komunikueshme. Kontributi i çdo guajë është i rëndësishëm në forcimin e rolit të gruas dhe përparimit të gjithë shoqërisë. Respekt e mirënjohje të gjithë komunitetit të vajzave grave e nënave kudo ku ato punojnë dhe jetojnë.

Kryeministri Edi Rama ka deklaruar sot në emisionin “Opinion” të gazetarit Blendi Fevziu në tv Klan se nuk ka pasur asnjë tentativë për të eliminuar deputetin Doshi. Ky sipas tij, është rezultati ku ka dalë policia pas pretendimeve dhe provave që Doshi pretendonte se kishte.
Rama tha që ngjarjen ia ka rrëfyer vetë Doshi, por i cili i ka shprehur shqetësimin se ishte në dijeni të një komploti, ku përfshiheshin personat që tashmë dihet se kush janë, sic tha Rama dhe “që minsitri i Brendshëm i ka renditur dje besnikërisht”.
“Kemi ndjekur këtë situatë hap pas hapi me minsitrin e Brendshëm dhe u njoftua edhe Kryeprokuri. Që të ketë një hetim ligjor duhet të ketë një kallëzim, gjë që deputeti nuk ka dashur asnjëherë ta bëj”, tha Rama.
Rama pretendon se videoja e bërë publike nga deputeti Doshi, ku tregohet skenari i atentatit të mbetur në tentativë ndaj Doshit e Fufit, nuk është gjë tjetër veçse një farsë. Sipas tij edhe Durim Bami, personi që do kryente atentatin është një aktor.
“Çdo deputet mund të shfaqet në derën e ministrit të Brendshëm dhe mund të pretendojë këtë histori. Por deputeti Doshi ka refuzuar të japë dëshmi, ndaj ka refuzuar dy oficerët. Ne e kemi marrë vesh qysh në krye të herës. Kjo është një bisedë kot, një farsë.
Nuk ka pasur një përpjekje për të eliminuar deputetin. Deputeti dhe personat publikë mund të shfaqen me një person tjetër, në këtë rast Doshi është shfaqur me një aktor, i cili është futur në një rol. Mbi shqetësimin ministri ka ngarkuar policinë për të hetuar çështjen dhe policia ka dalë në konkluzionin që është një aktrim. Policia ka ndjekur rrugën e treguar nga indiciet, kjo nuk ishte përpjekje për të vrarë askënd.
Drejtori i Përgjithshëm i policisë ka qenë atë ditë me ministrin. Nuk kërcënohej jeta e askujt. Policia ka marrë masat, ka marrë protagonistët në vëzhgim dhe ka arritur në këtë konkluzion që në momentin e parë është njoftuar Prokurori i Përgjithshëm që e ka ftuar Doshin të denonconte.
Ministri i Brendshëm na ka informuar mua, Prokurorin e Përgjithshëm Adriatik Llallën dhe kryeparlamentarin Meta menjëherë. Është një aktor, nesër mund të dalë video tjetër me aktor tjetër, ku pagues mund të dal unë apo Sandri dhe çfarë do bëjmë ne do ngrihemi në këmbë? Policia e ka ndjekur procesin ka fashikuj të regjistruar për këtë çështje”.
Më tej kryeministri është shprehur se kërkon që kjo çështje të zbardhet nga organet hetimore në mënyrë të plotë.
“Çështja do zbardhet nga pikëpamja penale. Pastaj kush janë organizatorët dhe nxitësit e këtij procesi do vërtetohet, por kjo është një farsë që ka sjellë në marrjen peng të opinionit dhe parlamentit të bazuar në një hiç. Nuk ka pasur komplot për të vrarë asnjë deputet.
Personi i shfaqur në cilësinë e të penduarit ka refuzuar mbrojtjen edhe deputetit i është kërkuar të bëjë kallëzim dhe ka refuzuar. Kryeprokurorit i kërkova me këmbëngulje të zbardhë çështjen që e vërteta të dalë në diell, nuk ka më një person që aktron, por një person që është ndaluar nga policia”.

Doshi: I them Metës se nuk kam armik tjetër veç teje/
Tom Doshi ka rrëfyer se Durim Bami ka qenë në dijeni se ishte duke u regjistruar biseda që po bëhej.
Gjatë një interviste të bërë në Top Story të Sokol Ballës, Doshi ka thënë se ka qenë Mark Froku personi i cili e ka njoftuar për atentatin që po i bëhej.
Pas kësaj, Doshi thotë se ka parë për herë të parë Rezin, personin që e ndiqte për të ditur lëvizjet që bëheshin.
Pasi ka treguar gjithë ngjarjen që lidhet me të Tom Doshi ka rrëfyer se, nuk ka asnjë lidhje me atentatin që i është bërë Tonit dhe siç tha ai, “më intereson të jetë gjallë pasi është dëshmitar”.
Në fund Doshit tha se nuk ka armik tjetër përveç Ilir Metës.
“I them Ilir Metës se nuk kam asnjë armik tjetër përveç teje”, përfundoi Tom Doshi.
Rrëfimi i Tom Doshit në Top Story:
“Sokol Balla: Zoti Doshi unë sapo pashë videon që ju keni regjistruar me vrasësin me pagesë të pretenduar nga ju dhe të paguar sipas vrasësit dhe sipas jush nga Ilir Meta dhe një plani vënë në ekzekutim nga një seri emrash që i përmendi edhe Ministri Saimir Tahiri gjatë konferencës për shtyp. Desha që për shkak të ndjeshmërisë së çështjes, kjo është një video e regjistruar nga ju. Durim Bami a ka qenë në dijeni se biseda po regjistrohej?
Deputeti Tom Doshi: Po ka qenë.
Sokol Balla: A ka qoftë mundësinë më të vogël që për shkak se ai e dinte që intervista po regjistrohej, të ketë qenë në një farë presioni prej jush?
Deputeti Doshi: Jo, asnjëherë!
Sokol Balla: Ju me Durim Bamin i referoheni një bisede në të shkuarën që keni bërë me Kryeprokurorin Adriatik Llalla, pra intervista është bëra pas takimit me Adriatik Llallën?
Deputeti Doshi: Po.
Sokol Balla: Dhe është bërë para takimit të dytë tuajit dhe Durim Bamit në zyrën e Tahirit?
Deputeti Doshi: Këtë nuk mund ta përcaktoj. E kam takuar aq shumë atë Durimin këtë kohë. E kam kontaktuar përditë sepse mendoja që po e eleminojnë sepse mendoja që ata e morën vesh që ky ka bërë takim me mua dhe ishte i vetmi dëshmitar që njihte ndërmjetësin mes Ilirit dhe Durimit, që ishte Toni. Toni, Durimi dhe grupi tjetër.
Sokol Balla: Të qendrojmë pak tek mënyra se si ju ratë në kontakt me vrasësin e pretenduar prej jush, Durim Bamin. Pra si ndodhi, si erdhi tek ju?
Deputeti Doshi: Unë kam qenë në Budva me familjen, më mori në telefon Mark Frroku dhe më tha që ku je se dua të të takoj se është një problem urgjent. I thashë që për dy ditë kthehem. Kur u ktheva më thotë që kam takuar një person që unë e njoh dhe më ka thënë që Ilir Meta ka paguajtur lekë për të të eliminuar ty dhe Mhill Fufin. Më erdhi shumë papritur dhe e çuditshme sepse me Ilir Metën kemi ndenjur disa herë për drekë e darka. Kemi shkuar në Dukagjin bashkë, më 30 korrik festuam edhe ditëlindjen e Taulant Ballës.
Sokol Balla: Do t’i rikthehemi raportit, për mua të çuditshëm që keni me Ilir Metën, në kuptimin që të paktën jeni konsideruar gjithmonë një njeri i afërt me këtë. Të qendrojmë pak tek personazhi i bisedës tuaj, Durim Bami. Thatë që ishte Mark Frroku personi që ju telefonuar dhe ju tha që e njihte Durim Bamin. Mark Frroku është deputet i Partisë Kristiandemokrate, është një ndër njerëzit tuaj më të afërt, keni bashkëpunuar ngushtë gjatë zgjedhjeve të vitit 2013 dhe prap nuk them ndonjë sekret të madh që zoti Frroku ndoshta ju detyrohet gjysmën e mandatit ju në Qarkun e Shkodrës. Zoti Frroku, jo ai personalisht ka një problem me drejtësinë, vëllai i tij, Arben Frroku që akuzohet për vrasjen e Kryekomisar Dritan Lamaj. Një nga personat i akuzuar zyrtarisht nga prokuroria si bashkëpunëtor dhe ndihmues i Arben Frrokut është një person, s’e di tamam mbiemrin, por që akuzohet se ka ndihmuar zotin Frroku duke vjedhur makinën me të cilën ai ka realizuar vrasjen e Dritan Lamaj. Sipas burimeve jozyrtare të prokurorisë, jam informuar se Durim Bami është shok me këtë person, si ndihmues i Arben Frrokut në vrasjen e Lamajt. A keni dijeni, a keni folur me Arben Frrokun që ju tha se e njihte Durim Bamin, rrethanat, kishte apo jo lidhje me këtë person të akuzuar si bashkëpunëtor, si ndihmës në vrasjen e Dritan Lamaj?

Deputeti Doshi: Nuk kam dijeni as nuk e di se kush ka qenë i ndaluar për punën e makinës.

Sokol Balla: Është një person që aktualisht rezulton i rrëmbyer nga policia, është rrëmbyer pak kohë më parë dhe një nga dëshmitarët kyç në proçesin ndaj Arben Frrokut.
Deputeti Doshi: Durimin e kam takuar vetëm njëherë me Markun. Më pas i kam bërë takimit gjithmonë vetëm.
Sokol Balla: Pra roli i Mark Frrokut në këtë histori është thjeshtë prezantimi që ai të ka bërë me Durim Bamin?
Deputeti Doshi: Vetëm kaq.

Sokol Balla: Pse i besoni kaq shumë versionit të Durim Bamit?
Deputeti Doshi: Për të vërtetuar këtë pasi u ktheva nga pushimet më mori Mark Frroku dhe më tha shkojmë pijmë një kafe. Ishim tek hyrja kryesore e “Sheraton”. Më thotë që po vjen një djalë me një bluzë portokalli me syze dhe ky është personi që të ndjek ty. Aty po rrija jashtë. Erdhi ky djalë me bluzë portokalli, me syze, më pa aty, u kthye dhe iku. Kur dola i thashë Markut do të ecim në këmbë. Ky djali me bluzë portokalli po priste në makinë. Vazhduam rrugën, unë hipa në makinën time dhe atë natë, nuk i rashë nga Ministria e Shëndetësisë, por i rashë nga rruga Qemal Stafa. Kur erdha te porta e shtëpisë, kur frenoi shoferi te dritat pashë këtë djalin me bluza portokalli.

Sokol Balla: Kush ishte ky sipas informacioneve që more më pas?
Tom Doshi: Ky është Rezi, i thonë këta. Djali i xhaxhait të Tonit dhe ky ishte personi që më ndiqte mua kudo.

Sokol Balla: Pra kjo është prova që ju konfirmoi se rrëfimi i Durim Bamit ishte i besueshëm.

Deputeti Doshi: S’e kisha takuar akoma Durimin. I thashë Markut ta takoj njëherë këtë person, a pranon të më takojë? Po më tha Marku. E takova një natë dhe ai rrëfeu të gjithë ngjarjen. Është një djalë, është në moshë dhe e ka emrin Toni e ka një restorant Viva. Ai më ka ardhur në emër të Ilir Metës, jo se i ka thënë që vij në emër të Ilirit, por i ka thënë që porosia është për Ilirin. I ka thënë janë 500 mijë euro për Tomën. Është edhe në video, kur i kanë thënë njëherë 200 mijë, e më pas i ka thënë që dua 500 për Tomën dhe 100 mijë për Mhill Fufin se kanë menduar që Mhilli është kollaj se ikën natën vetëm në shtëpi se e kishin marrë informacion edhe lëvizjet e Mhillit. Me thënë të drejtën, duke bërë lidhjet që edhe Mhilli meqë u vra një person që ishte me Monikën në zgjedhjet në Laç…

Sokol Balla: I referoheni ngjarjes së vetme të dhunshme të zgjedhjeve të 23 qershorit?
Deputeti Doshi: Këtë të gjorin, që nuk jeton më, më pati thënë edhe Iliri njëherë që e kemi pasur shumë mik. Njëherë më pat thënë që vajza ime e vogël akoma e përmend, kaq shumë e ka dashur. Unë bëra lidhjen që thashë; mirë për mua po them që s’është e vërtetë, po për Mhillin? Unë bëra lidhjet që i njëjti person ka bërë një porosi për të dy.
Sokol Balla: Tahiri në deklarimin e tij ju akuzon ju se keni ndryshuar në dy raste ose më shumë versionin tuaj mbi autorësinë. Në fakt edhe në bisedën e regjistruar me Durim Bamin ai referohet një tavoline miks, ku shfaqet Eugen Beci, tashmë ish-prokuror i Krimeve të Rënda dhe i transferuar nga Adriatik Llalla, shikohen në atë video gjithashtu edhe Ylli, pra pronari i lokalit Viva, së bashku me Fatjon Skënderin, baxhanakun e tij, pra së bashku me Eugen Becin në të njëjtën tavolinë. Por Durim Bami në dëshminë që ju ka dhënë ju flet edhe për ju flet edhe për ish-nëndrejtorin e policisë, Agron Kuliçaj, flet gjithashtu për kunatin e Berishës dhe zoti Tahiri në dëshminë e tij publike thotë se ju fillimisht keni akuzuar ish-kryeministrin Berisha për këtë ngjarje dhe më pas keni ndryshuar versionin tuaj dhe në takimin e fundit në zyrën e tij keni përmendur ju më shumë se sa Durim Bami emrin e Ilir Metës.
Deputeti Doshi: Kjo s’është e vërtetë! Të parin njeri që i kam thënë përveç gruas time, sepse dihet që këto gjëra edhe ndodhin se janë vrarë edhe të tjerë, deputetë. Të parit njeri i kam thënë gruas që po më ndodhi gjë e kemi prej Ilir Metës. Ja kam thënë edhe Ilirit këtë. E di edhe ai vetë kur e kam takuar. Të parit njeri i thashë Edi Ramës më 30 gusht në Durrës, kemi bërë atë analizën, në pushim të drekës Rama po pinte një cigare në ballkon dhe i thashë që kam një bisedë me ty. I thashë më ka ardhur informacion që Ilir Meta ka paguajtur lekë për të më vrarë dhe më kanë vendosur eksploziv te makina me një motor picash. Shprehimisht ka qenë fjala e Edi Ramës: Tomë të ka ruajtur Zoti! Ndër të tjera, se dua të sqaroj edhe publikun, më tha atë ditë që ne pesë deputetë po festonim ditëlindjen e Markut dhe nuk shkuam në votim, Ilir Meta dërgoi Nasip Naçon dhe si përfundim unë thashë që nuk votoj sot. Pas Nasipit erdhi vetë Iliri. Rama më tha: Ou më bëri përshtypje, si mua edhe Gramozit, si e la parlamentin ky edhe erdhi tek ti?! Për këtë punë e paska bërë, për të mbuluar gjurmë?! Pra ishte që unë lë parlamentin, kaq mik të kam.
Sokol Balla: Ju s’mund ta mohoni që keni patur një miqësi të ngushtë me zotin Meta, që daton që herën e parë që ai ka qenë Kryeministër, në vitet 1999-2001.
Deputeti Doshi: Për në atë kohë është e vërtetë, por…
Sokol Balla: Edhe në këtë kohë zoti Doshi. Unë kujtoj fundin e vitit 2013 kur PS…ju kishit filluar fërkimet e para, që me sa kujtoj unë kanë qenë me 2-3 ministra të kësaj qeverie dhe mbaj mend që personi që ka ndihmuar në pajtimin mes jush dhe Kryeministrit Rama ka qenë Ilir Meta.
Deputeti Doshi: Po është e vërtetë.
Sokol Balla: Atëherë si shpjegohet që ju ngrini gishtin e akuzës, përtej dëshmisë së Durim Bamit dhe çdo lloj fakti tjetër?
Deputeti Doshi: Në botën e tij ai ka luajtur një rol si aktor shumë i aftë, por nuk ia doli. Bindi opinionin që ne jemi shumë miq, kurse në krahun tjetër po përgatitej të më eleminonte fizikisht.
Sokol Balla: Në videon e Durim Bamit që unë pashë, aty përmendet fakti që ju keni qenë ‘sponsor’, ose negociator mes Dritan Priftit dhe Edi Ramës për publikimin e videos, pra videos së famshme që u provua më pas si e pavërtetë dhe e pavlefshme nga gjykata dhe Meta u shpall i pafajshëm. Me thënë të drejtën, lista e atyre që zoti Meta duhet të ekzekutonte sipas këtij versioni është shumë e gjatë, sepse do të përfshihej Dritan Prifti, por edhe njerëz e gazetarë që publikuan këtë çështje, përfshirë edhe mua që e kam publikuar i pari të plotë këtë video pas transmetimit nga Fiks Fare. Pse duhet të ishit ju nga gjithë ky grup personash të përfshirë në këtë ngjarje.
Deputeti Doshi: Tani, shkaktari i nxjerrjes së videos është Edi Rama, pas Dritan Priftit. Edi Rama, ishim një natë te shtëpia ime. I tha Tanit (Dritan Priftit), nxirre videon, biles i tha anglisht: Please just do it! I tha Tomën e kam vëlla, ti do të jesh deputet i PS sepse po doli ajo video bie qeveria, qëllimi ishte me djeg Metën. Faktikisht Tani (Dritan Prifti) nuk i besonte Ramës, thoshte është i pabesë, s’mban fjalën. Unë e binda Tanin që të nxjerrë videon dhe Iliri për këtë është në dijeni shumë mirë. Jo se kisha unë ndonjë gjë me Ilirin.
Sokol Balla: Përkundrazi ju keni pasur një bashkëpunim të mirë me Metën.
Deputeti Doshi: Këmbëngulja ishte e Edit (Edi Ramës), por e quaja atë kohë se kam dëgjuar disa deptuetë që thonë sot që e kam pas thjesht bashkëpunëtor, por e vërteta është që kemi qenë më shumë se sa deputetë e kryetarë, unë e kam respektuar dhe kam bërë shumë për të. Për 8 vjet kam shkatërruar ekonominë për të në të gjitha zgjedhjet.

Sokol Balla: Çfarë do të thotë kjo, ke shkatërruar ekonominë tënde personale?

Deputeti Doshi: Kjo do të thotë që të jesh në opozitë dhe dihet që zgjedhjet kanë kosto, kam përballuar 3 palë zgjedhje duke qenë kryetar partie Edi Rama, çdo protestë. Thonin që Tom Doshi ka blerë njerëzit për të ardhur në Tiranë, faktikisht…

Sokol Balla: I referoheni 21 Janarit?
Deputeti Doshi: Jo s’po them vetëm për 21 Janarin se ne kemi bërë protesta çdo dy ditë, por të sjellësh 2500 vetë prej Shkodrës, vetëm transporti shkonte 25 milion në ditë. Pra nuk e di se si mund ta quash se 25 milion nuk janë pak.
Sokol Balla: Është e vërtetë që ju i keni kërkuar që të qendrojë në krye të partisë pas humbjes së 2009 duke i thënë që keni shpenzuar 500 mijë euro për të?
Deputeti Doshi: Jo.
Sokol Balla: Kur Partia Socialiste fitoi zgjedhjet edhe në Shkodër me kontributin tuaj, a prisnit që këto para t’ju ktheheshin mbrapsht?
Deputeti Doshi: Jo. Unë nuk jam natyrë që e kam lënë fatin tim, as tek tenderat, as tek punët e tjera që bëhen publike. Kam një ndërmarrje që e sheh vetë. E kam riblerë prej gjermanëve.

Sokol Balla: Në kohën e Ilir Metës…
Deputeti Doshi: Jo po flasim për vitin e kaluar. U detyrova të shes prej sulmeve politike që kisha prej Berishës. Në 2011 më kanë vënë një gjobë prej 2 miliard e 550 milion lekë të vjetra. Më është dashur të marr 1 milion euro kredi për të paguajtur 50 përqindëshin e gjobës dhe më pas kam hyrë nëpër gjyqe.

Sokol Balla: Përfliteni edhe mes ministrave që jeni një nga personat që në emër të kontributit që keni dhënë kërkoni lehtësira. Është përmendur që keni kërkuar të keni pjesë tek Albpetroli, keni kërkuar pjesë të majme sa i përket industrisë së barnave, ku keni edhe një investim shumëvjeçar, është folur se keni kërkuar jo rrallë edhe me arrogancë që të keni emërime në dogana, tatime dhe polici dhe në fakt ju e dini që qoftë Tahiri, qoftë drejtorja e Doganës dhe e Tatimeve kanë qenë objekt sulmesh të ashpra nga ana juaj.
Deputeti Doshi: Në Policinë e Shtetit kam futur nja 3 policë pas një viti e gjysmë.
Sokol Balla: Këtë sepse nuk ua ka lejuar Ministri i Brendshëm apo sepse kaq keni kërkuar ju.
Deputeti Doshi: Unë u kam thënë që nuk dua të përzihem, por të jenë korrekt me ata njerëz që do të vijnë atje, me njerëzit që na kanë votuar. Kaq! Mos të marrin njerëz nëpërkëmbë sepse ka njerëz që nuk kanë patur mundësi të paguajnë një siguracion, mos ia blloko makinën. Pra ka mundësi që atë shtresën e varfër mos t’ja marrim edhe kafshatën e fundit. Për në dogana prap unë s’kam futur asnjë njeri, në tatime po ashtu dhe nuk e di se si thonë që unë kam përfituar apo kam ngulur këmbë. Qëllimi im ka qenë që të punësoj njerëzit që kanë punuar për fushatën.
Sokol Balla: Nga viti, 2009 ka pasur herë pas herë qendrime të ashpra të Ambasadës Amerikane ndaj jush, përfshirë një incident me një nga gazetarët e rrjetin BIRN, më pas edhe reagime të tjera për të arritur tek deklarata e ditës së hënë, kur u përjashtuar nga grupi i PS, ku u tregua shumë e ashpër duke thënë ndaj jush si person i dyshuar për veprimtari kriminale dhe pyetja ime është nëse autoritetet i rikthehen figurës së Tom Doshit, a ka gjasa që të zbulojnë hije që shkojnë në shkelje të ligjit?
Deputeti Doshi: Asnjëherë! Unë kam 10 vjet në parlament, 8 vjet ti e di se Sali Berisha kundërshtarin më të madh në parlament më ka pasur mua, ka çuar në Australi edhe drejtorin e pastrimit të parave dhe nuk ka arritur të zbulojë gjënë më të vogël që unë kam pasur, ndonjë shkelje me ligjin. Edhe në Shqipëri po ashtu. Nuk më është hapur ndonjëherë ndonjë çështje penalë për 25 vjet. Të gjitha këto, edhe ambasadat i kanë prej xhelozisë. Një pjesë i ka çuar Berisha, një pjesë Blushi, një pjesë vetë Rama në 2004-2005 kur kam kandiduar. Vazhdojnë këta ministrat, Bushati. Para se të plasë kjo kam informacion që i ka çuar edhe Meta për t’i paraprirë duke më akuzuar mua se po i bëj presion qeverisë.
Sokol Balla: Në fakt Berisha, ose më saktë gazeta e tij, vetëm pak kohë më parë, në kohën e aksionit të policisë në Dukagjin, la të kuptohej se ju kishit fshehur në makinën tuaj trafikantë duke sabotuar operacionin.
Deputeti Doshi: S’është e vërtetë! S’ka qenë makina ime.
Sokol Balla: Makina e dikujt tjetër?
Deputeti Doshi: Atë ta gjejë policia, unë nuk e di.
Sokol Balla: T’i rikthehemi pak dëshmisë publike që bëri Ministri i Brendshëm lidhur me ngjarjen e fundit. Ministri nuk mohoi që ju keni shkuar dhe keni kërkuar që ta takoni dhe më pas edhe me personin e përmendur, Durim Bamin si vrasës i penduar i kësaj ngjarjeje. Megjithatë Ministri thotë se ka të faktuara hetimet që policia ka bërë lidhur me këto akuza, pavarësisht se as ju dhe as zoti Bami nuk keni pranuar që të bëni një denoncim në polici, prokurori, as atë të dëshmitarit të mbrojtur të zotit Bami. Cila është e vërteta sipas jush? Ju kujtoj diçka zoti Doshi, nga dëshmia e Ministrit të Brendshëm, nga fakti që ai kundërshton 100 përqind ato që ju keni dëshmuar në Facebook, me gazetarët apo edhe këtë mbrëmje, ju nesër rrezikoni të hetoni për dëshmi të rreme, pengim të drejtësisë dhe mund të rrezikoni edhe burgun.
Deputeti Doshi: Unë kam penguar drejtësinë për të hetuar?!
Sokol Balla: Atëherë pse nuk bëtë denoncimin në policia apo në prokurori, pse sipas Ministrit të Brendshëm ju nuk pranuat që zoti Bami të merrte statusin e dëshmitarit të mbrojtur?
Deputeti Doshi: Unë nuk bëra dëshmi sepse fillimisht duhet të hapte çështjen penale policia. Në një artikull në gazete nisin hetimet, edhe këtu. Unë i kam dhënë informacion të plotë edhe Prokurorit të Përgjithshëm, edhe Ministrit të Brendshëm, edhe kryeprokurorit të Krimeve të Rënda. Pra duke patur personin përballë që ua shpjegon komplet ngjarjen, nuk e di se çfarë dëshironin më tepër?!
Sokol Balla: Ta dorëzonit si padi në policia apo në Prokurori.
Deputeti Doshi: Por asnjëri nuk tha hajde nesër bëj kallëzim.
Sokol Balla: Ministri i Brendshëm pretendon të kundërtën…
Deputeti Doshi: Jo, mua jo! Për Durimin i ka thënë hajde bashkëpuno. Por mua nuk më ka thënë ndonjëherë hajde bëj kallëzim.
Sokol Balla: Në rrëfimin e tij përballë jush, Durim Bami, kur ju i thoni që ai duhet të marrë mbrojtje, duket që ai nuk e kundërshton. Atëherë pse kjo nuk ndodhi, sepse sipas Ministrit të Brendshëm, zoti Bami ka refuzuar?
Deputeti Doshi: Bami kishte dhënë shpjegime që i kam blerë edhe makinë, po është e vërtetë i kam blerë një makinë të blinduar. Kam qenë i shqetësuar shumë për jetën e tij, edhe sot që është në duart ë policisë.
Sokol Balla: Unë kam informacione jozyrtare nga prokuroria e rrethit se Durim Bami, personi që duhet t’ju kishte ekzekutuar ju ka punuar pranë jush dhe zotit Frroku si shofer, është e vërtetë?
Deputeti Tom Doshi: Unë thashë që e kam njohur në fund të gushtit. S’ka lidhje me mua, ta mbaj shofer.

Sokol Balla: Zoti Frroku?
Deputeti Doshi: Jo s’e kam parë asnjëherë. Hera e parë që e kam parë ka qenë kur kam kërkuar ta takoj.
Sokol Balla: T’i referohemi qoftë dëshmisë së zotit Bami, qoftë të ministri Tahiri, lidhur me natën e atentatit të dështuar ndaj jush përballë Dy Kullave, pranë Gjykatës Kushtetuese, çfarë date është ajo?
Deputeti Doshi: Nuk mund ta përcaktoj…
Sokol Balla: Bami thotë që është 21 qershori i vitit 2014.

Deputeti Doshi: Atë mund ta përcaktojë ai, a në mes a në fund të qershorit. Sipas tij rreth datës 20.
Sokol Balla: Ministri i Brendshë thotë që duke marrë parasysh dëshminë që ai ka marrë nga Bami, që nga një bar aty kanë marrë kamerat e sigurisë shumë përpara dhe shumë më pas dhe në asnjë prej tyre nuk rezulton Durim Bami dhe këto janë arkivuar në dosjen hetimore , nuk ka asnjë motor picash, i vjedhur në Paskuqan sipas Durim Bamit, dhe ku ishte futur tritoli.
Deputeti Doshi: Mua s’më ka dhënë ndonjë informacion që është bërë kjo punë. Nëse e ka bërë dje dhe sot, është puna e tij, por të paktën të jetë i sinqertë.
Sokol Balla: Ai thotë që ka filluar për shkak se ju keni refuzuar të bëni denoncim hetimor.
Deputeti Doshi: Unë i kam dhënë informacion Ministrit të Brendshëm që njeriu që vjen në emër të Ilir Metës është Toni. Toni rri në Gjermani, në Hanover. I kam thënë kërkoju autoriteteve gjermane që ta sjellin në Shqipëri ku Durim Bami është gati t’i dalë përballë, t’i thotë po ti ke ardh. Djali i xhaxhait të tij nëpër Tiranë ka qenë, ky që më ka ndjekur mua, asnjëherë s’mori mundimin që t’i shoqërojë për këtë çështje.
Sokol Balla: Në fakt Ministri i Brendshëm thotë që janë shoqëruar këta persona, përfshirë edhe baxhanakun, edhe djalin e xhaxhait dhe asnjëherë nuk ka ekzistuar qoftë edhe një fakt që të lidhë dëshmitë e tyre me këtë akuzë.
Deputeti Doshi: Unë ja kam thënë Tahirit që kam pasur një takim me të. I thashë që ty të vunë një tritol në majë të kondicionerit dhe arrestove 50 vetë, mua më vunë tritol në makinë dhe nuk arrestove asnjë. I thashë që do ta bëj publike sepse edhe ato që ka dhënë Durimi i di që nuk i ke regjistruar. Jo më tha i kam regjistruar.
Sokol Balla: Ju keni qenë përfshirë në çështje dhe ndoshta nuk ka qenë ligjërisht e mundur që të informoheni për këtë.
Deputeti Doshi: Ligjërisht…personi që do më ekzekutonte, por unë jam deputet, por sërish edhe qytetar i Shqipërisë policia dhe prokuroria ka të drejtë ta marrë në mbrojtje dhe të hetojë sidomos kur bëhet fjalë për eleminim fizik. Asnjëherë Saimir Tahiri apo prokurori nuk më ka thirrur për këtë çështje.
Sokol Balla: Një nga detajet e bisedës tuaj me Durim Bamin është fakti se ju aty i referoheni në të shkuar, takimit me prokurorin e Republikës për këtë çështje?
Deputeti Doshi: Me prokurorin e Republikës kemi qenë për drekë. Bisedat që bëhen gjatë drekës, e kam konsideruar mik dhe kam thënë që do ta votoj haptas. Por nuk pati nevojë sepse ishin vota të mjaftueshme dhe vota ime i prishte punë, edhe dalja ime publike.
Sokol Balla: Kishit ndonjë ndërmjetësim nga krahu tjetër për ta votuar?
Deputeti Doshi: Jo. Biles krahu tjetër u bë xheloz që unë dola në mënyrë publike, se thanë mos paska lidhje me Tomën.

Sokol Balla: Shkojmë tek dreka apo darka…
Deputeti Doshi: Në fund i thashë që kam një shqetësim persona…
Sokol Balla: Për kur bëhet fjalë?

Deputeti Doshi: Në shtator. I thashë që kam informacion që prej vetë personit që ka marrë përsipër eleminimin tim që një lokal në bllok, emrin Viva, pronari i saj ka dhënë një porosi në emër të Ilir Metës, por me thënë të drejtën nuk e besoj. Në atë lokal rri edhe prokurori jot, i thashë, Eugeni. I thashë që Eugeni rri ditë dhe natë aty. Është Toni, Ylli, sipas dhënieve të Durimit. Vinte Agron Kuliçaj, dhe kunati i Berishës që është baxhanak me Yllin. Në fillim normal që do kishte dyshime. Në atë kohë më dukej e çuditshme, dhe mendoja që po më vjen nga krahu tjetër.
Sokol Balla: A është e vërtetë që këto ja keni thënë edhe zotit Meta në zyrë që dyshoni që Sali Berisha përmes kunatit të tij po sponsorizon vrasjen tuaj?
Deputeti Doshi: Mbarojmë njëherë me prokurorin. Më tha më lër 4-5 ditë kohë. Faktikisht ditën e premte më kërkoi një takim Durim Bami dhe më thotë ka ardhur Toni dhe më ka thënë që Toma e ka marrë vesh që duam ta vrasim dhe më thotë që ne rrezikojmë të gjithë, morëm fund po doli. Kishte thënë që duhet ta vrasim se s’bën, brenda 24 orëve. Durimit i kishin thënë që të çonte vëllanë ta vrasë në lokal ditën se nuk bën as burg se kemi mbrapa Ilirin. I vetmi person që unë i thashë ishte kryeprokurori.
Sokol Balla: Zoti Doshi jeni i ndërgjegjshëm për çka po thoni? Pra ju po thoni që ka pasur një komplot shtetëror mes kryeprokurorit dhe kryetarit të Kuvendit për ekzekutimin tuaj?
Deputeti Doshi: Këtë nuk mund të them, lidhjen e prokurorit për ekzekutimin tim. Për prokurorin them që, jam i bindur që këtë ja ka thënë Metës, se kam informacion që Meta e ka thërritur në Lalz një ditë të dielë, dhe në bindjen time ai ja ka thënë. Ma ka thënë edhe Meta më pas, e dinte që unë nuk dyshoj tek Meta. Por kur nisi parlamenti, duke pas atë miqësi që kishim përpara, u bëmë dy seanca dhe me Ilirin nuk komunikuam më. Bisedova me një shok timin që më thotë a t’i them kështu- kështu është situata. Isha në Shëngjin për një darkë me Blendi Klosin dhe më mori ky shoku për të folur me Metën. Meta më thotë çfarë janë këto muhabete?! Mirë i thashë, hajd pijmë një kafe nesër. E mora në telefon ditën tjetër, shkuam te Sheratoni dhe ja shpjegova, i thashë Toni në emrin tënd ka shkuar ka bërë porosinë për të më vrarë mua dhe Mhill Fufin. Unë i thashë që nuk e besoj, është absurde, të quaj mik ty. Thirri edhe Monikën. Më tha po lajmëroj ambasadat. Pyeti Monikën dhe i tha ti e njeh Tonin? Po i tha Monika, Toni i Kombinatit. A e di, i tha, ku e ka lokalin? Po, i tha, afër shtëpisë tonë. Më tha mua po shkoj të takoj pak Ramën. I çova mesazh Ramës ku e njoftova që i thashë Ilirit që t’i s’ke dijeni. Shkoi Meta te Rama dhe Rama luajti rolin se s’dinte gjë. U kthye prap Iliri. Kemi ndenjur rreth 4 orë bashkë. E kishte një siklet. E lamë në darkë për t’u takuar në Durrës, ku vjen me Ramën me Saimirin. Duke qenë bashkë i thashë që nuk dyshoj tek ti, duhet të jenë ata tjerët i thashë. Kushedi ka dash Berisha me krijuar destabilitet. Ky u qetësua. Këtë ja thashë edhe në zyrë, por këtu nuk ka lidhje as kunati i Berishës dhe asnjë prej krahut kundërshtar. Kisha dashur të ishin ata, që të mos ndodhte tek krahu im politik.

Sokol Balla: Ka diçka, kemi dy dëshmi, atë që ju ka dhënë ju dhe atë që i ka dhënë policisë dhe prokurorisë të mërkurën. Fakt është që Rilindja Demkratike ju ka kthyer në një hero duke ju mbrojtur dhe ju të enjten e kaluar keni dhënë edhe një shoë të vogël duke takuar publikisht Sali Berishën dhe gjithashtu flitet se një natë më parë jeni takuar privatisht me të, është e vërtetë?
Deputeti Doshi: Jo s’është e vërtetë. Berisha doli në foltore ku tha që mua kanë dashur të më vrasin. Tha që ma kanë mbyllur gojën, ta ka mbyllur Shullazi. Unë nuk e njoh se kush është Shullazi, e kam ndjerë vetëm në media. Por nuk më ndodh që dikush të më marrë në telefon dhe të më bëjë presion. Pas kësaj i shkova Berishës tek vendi ku rrinte në parlament dhe i thashë, ti doktor e di që nuk është Shullazi. E di, e di më tha.
Sokol Balla: Po nga e dinte Berisha? Ja kishit thënë ju? Po ku e takova unë që t’ja them. Berisha e ka marrë vesh se ka informacion më shumë se sa Rama se çfarë bëjnë ministrat. I thashë, dëgjo s’ka ardhur koha akoma për të folur, se ti e di që unë nuk kam frikë. Kur të vijë koha kur të flas, mos e merr në mbrojtje atë person se e ke marrë njëherë. Jo më tha nuk do e marr. Kjo histori ka një 3 javë dhe kisha paralajmëruar që një ditë do të plasë.
Sokol Balla: Ajo lëvizja e dorës, që i drejtoheshit Kryeministrit dhe ministrave, në një vend demokratik…
Deputeti Doshi: Lëvizja e dorës ishte që unë do t’i nxjerr të gjitha. Nuk ishte ashtu sic e kanë marrë. Nuk ishte punë presioni, pavarësisht se ai u mundua…i thashë mqs po sillesh kështu edhe unë i thashë nuk është puna se atë ditë u nxitova kur thashë që do t’i hap luftë…
Sokol Balla: Faktikisht i keni hapur luftë, jo vetëm atij, por mazhorancës dhe kontributi më i madh që po i bëni është për opozitën dhe vecanërisht Sali Berishës.
Deputeti Doshi: Këtë e kam bërë për jetën time. Kam 6 muaj që pres dhe kam menduar që do kem mbështetjen e Edi Ramës. Në fillim u tregua i gatshëm, por pasi i kam thënë Ilir Metës që je ti personi, Rama nisi u tërhoq dhe mbajti krahun e Metës. Më 11 nëntor është takimi i fundit që kam bërë unë me Ramën, katër muaj që nuk kam komunikuar. I kam thënë nuk dua të rrëzoj qeverinë, por nuk dua që parlamenti të drejtohet nga një njeri që ka dhënë urdhër të vrasë dy deputetë.
Sokol Balla: Cili mendoni që është guri, lidhja, prova që fakton që vërteton që sipas jush Ilir Meta është urdhëruesi i këtyre vrasjeve, pasi deri më tani mbështetemi tek video e Durim Bamit, që në dy dëshmi deklaron dy gjëra të ndryshme. Madje ju akuzon që ju e keni paguajtur për të luajtur një rol.
Deputeti Doshi: E vërteta është ajo që pe në video. Durimi nuk është i vetëm. Ka disa bashkëpunëtorë. Është Toni, është djali i xhaxhait Rezi…
Sokol Balla: Të gjithë të shoqëruar në polici sipas Saimir Tahirit dhe nuk ka asnjë indicie që ata kanë qenë të përfshirë apo të paguar nga Ilir Meta apo Sali Berisha për ekzekutimin tuaj dhe zotit Fufi.
Deputeti Doshi: Kush do ja thotë? Rezi apo Toni?! Një grup kur kapet nuk lëshohet për 3 orë, merren në pyetje, bëhen ballafaqime, merren informacione. Qëllimi i këtyre ka qenë sepse ishte emri i Ilirit, sepse po të ishte emri i Agronit, i kunatit të Berishës do të ishte zbardhur, do ishte bërë publike. Por duke qenë Ilir, as Saimiri nuk mund të vepronte i vetëm.
Sokol Balla: Në fakt e shkuara thotë të kundërtën. Ju çfarë nuk keni deklaruar kundër Tahirit…
Deputeti Doshi: Që sa është marrë vesh kjo çështje më ka ndenjur i gatshëm, por është tërhequr duke më thënë që i kishte deklaruar Kryeministri që s’dua ta ndjej më atë çështje.
Sokol Balla: Gënjeni ju, apo gënjen Saimir Tahiri për këtë çështje?
Deputeti Doshi: Unë besoj në Zot, dhe mashtrimin dhe gënjeshtrën nuk e kam praktikuar.

Sokol Balla: Si shpjegohet që Durim Bami ndryshe ka folur me ju dhe ndryshe me grupin hetimor?

Deputeti Doshi: Durim Bamin, pas atentatit që i bënë para një jave. E takova dhe më tha që mënyra se si ishte vënë eksplozivi tregonte një dorë profesioniste.

Sokol Balla: Një dorë profesioniste do ta kishte ekzekutuar aktin.
Deputeti Doshi: Nuk hipi në makinë. I thashë që a je i bindur që është e njëjta dorë, po më tha. Ai ishte i vetmi dëshmitar në këtë çështje dhe donin të zhduknin. I thashë që të bashkëpunojë me policinë. Më tha më lër edhe disa ditë. E kishte ndarë mendjen për të bashkëpunuar. Faktikisht në këtë rast u nguta unë që e bëra publike përpara. Ai do dëshmonte në polici, por prap i bëj thirrje Prokurorit e Përgjithshëm që nëse ka dëshirë për të zbardhur çështjen, Durim Bamin duhet ta marrë në mbrojtje si dëshmitar dhe jo si vrasës. Ai nuk ka bërë atentat, aq më tepër që më ka informuar mua, personi që isha etiketuar. Të marrë në mbrojtje edhe 2-3 veta të tjerë që të zbardhet e vërteta. Durimi thotë që motorin e ka vjedhur në Paskuqan dhe nuk ka qenë vetë. Eksplozivin e ka montuar te servisi i Tonit, eksplozivin e kishte sjellë një djalë i vogël. Interesi im është zbardhja e kësaj çështjeje. Nuk më intereson, përveç Tonit, këta djem i detyrohem gjithë jetën, sidomos Durit.
Sokol Balla: Pavarësisht dëshmisë së tij në prokurori?

Deputeti Doshi: Dëshminë ai e ka bërë sot në një terror që ka pas. Nuk është e lehtë të akuzosh Ilir Metën sot, jam i vetmi në Shqipëri, por jo se i shpifëm. Njerëzit kanë frikë. Më ka falur Zoti që nuk e kam njohur frikën kurrë dhe jam më i fortë kur mendoj që unë edhe vdekjen do ta kisha tragjike me eksploziv. Nuk më bëjnë përshtypje deklaratat e Ramës, Metës dhe Tahirit. E kam bërë këtë për ta ditur gjithë shqiptarët se kush drejton parlamentin. Unë në 25 vjet nuk kam shkeljen më të vogël.
Sokol Balla: Flisni me detaje për njerëz të përfshirë direkt apo indiriek në këtë tentativë vrasjeje me porosi ndaj jush. Përmendet shpesh emrin e Fatjon Skënderajt, apo Tonit. Në fakt në të shkuarën këtij personi i është bërë një atentat, pa pasoja. Në dëshminë e tij, ai flet për Durim Bamin, se si ka shkuar atje me disa personazhe të tjera, por informacione të marra në mënyrë operative nga agjentë kriminalë dhe nga burime të prokurorisë më thonë se prapa atentatit të dështuar ndaj Elton Skënderajt keni gisht ose ju, ose njerëz të lidhur me ju?
Deputeti Doshi: Mua nuk më intereson që askush të vritet, aq më tepër Toni që është dëshmitari kyç i çështjes. Palës porositëse i intereson ta eleminojë. Prokuroria ta zbardhë, nëse do, nëse nuk do i them Ilir Metës që armik tjetër në Shqipëri nuk kam, përveç teje.

Ish-deputeti i LSI, Dritan Prifti i njohur për konfliktin e tij me kreun e kuvendit, Ilir Meta ka përgënjeshtruar fjalën e këtij të fundit gjatë seancës së sotme plenare ku e lidhte videon e famshme të Dritan Prifit 3 vjet më parë, me emrin e djalit të ish-kryeministrit Sali Berisha, Shkëlzen Berisha. Përmes një deklarate, Prifti shprehet se Shkëlzen Berisha nuk është përmendur kurrë në videot që unë kam pasur për Metën apo të afërm të tij dhe se çdo insinuatë në këtë drejtim është vetëm shpifje
“Sot në Parlament nga Ilir Meta dhe Paulin Stërkaj u përmend emri im shumë herë. Pa i cituar fjalë për fjalë, afërsisht Meta tha se unë kam video me Shkëlzen Berishën, kurse Stërkaj tha se unë paskam krijuar këtë situatë, sepse jam shumë i pasur. Ilir Metës po i them se nuk kam dhe s’kam pasur kurrë video me Shkëlzen Berishën. Shkëlzen Berisha nuk është përmendur kurrë në videot që unë kam pasur për Metën apo të afërm të tij. Çdo insinuatë në këtë drejtim është vetëm shpifje. Kam takuar Ilir Metën shumë kohë pas përplasjes tonë në Prokurori dhe Gjykatë dhe kisha kuptuar se kishim vendosur një paqe mes nesh. Për hir të kësaj paqe u prira të besoja që ai nuk kishte gisht në goditje të ndryshme që vinin drejt meje. Mbase jam i gabuar se mes nesh mund të këtë ndonjëherë paqe. Kurse Paulin Stërkajt po i them se financiarisht nuk jam as i pasur dhe as i varfër. Ndërkohë, ai thotë se nuk ka asnjë përfshirje me denoncimet e Tom Doshit”, – thekson Prifti.
Sipas Priftit, Meta do ta vrasë Doshin, pasi e ka përkrahur atë për të publikuar videon e Ilir Metës.
“Vrasja porositet në shenjë hakmarrje për mbështetjen që Tom Doshi më dha mua për të publikuar videon me Metën, që në publik ka marrë emrin ‘video e 700 000 eurove’”, thotë Prifti.

Deputeti i Partisë Demokratike, Mhill Fufi deklaroi dje se asnjë nga autoritetet përkatëse nuk e ka informuar mbi atentatin e planifikuar për eliminimin fizik të tij. Përmes një deklarate për shtyp, Fufi bëri të ditur se e dhe pse si Kryeministri, Kryetari i Kuvendit apo edhe Ministri i Brendshëm kanë qenë në dijeni të këtij atentati, asnjë prej tyre nuk e ka marrë mundimin që ta informojë atë. Fufi përgënjeshtroi deklaratat e disa deputetëve se atij i ishte ofruar mbrojtje fizike. Fufi theksoi gjithashtu se është shpifje e ulët edhe aludimi sikur në këtë skenar qenkan përfshirë njerëz të afërt me ish-kryetarin e Partisë Demokratike.
“Edhe pse rezulton se Kryeministri, Kryetari i Parlamentit dhe Ministri i Brendshëm paskan pasur informacion prej 6 muajsh për një plan të eleminimit tim fizik, unë nuk jam thirrur dhe as nuk jam informuar nga asnjë organ apo institucion për këtë skenar.
Në këto kushte, hedh poshtë trillimet e bëra nga deputetë të caktuar dhe nga Kryetari i Kuvendit, sipas të cilëve më është ofruar mbrojtje fizike.
Eshtë shpifje e ulët edhe aludimi sikur në këtë skenar qenkan përfshirë njerëz të afërt me ish-kryetarin e Partisë Demokratike.
I bëj thirrje drejtësisë të zbardhë sa më shpejt ngjarjen dhe të vërë para ligjit përgjegjësit.
Ngjarja është shumë e rëndë dhe kërkon një hetim të thellë objektiv dhe të painfluencuar nga klanet e pushtetit” është shprehur deputeti demokrat, Fufi.